İçeriğe atla

Mangala

Mangala
Johann Samuel Mock, “Mangala Oyunu”, 18. yüzyılın ilk yarısı. Pera Müzesi- Geçici sergi
ÜlkeKazakistan, Kırgızistan ve Türkiye
Kaynak01597
Tescil geçmişi
Tescil2020 (15. oturum)

Mangala, bir Türk zeka oyunu olan Köçürme; dünyadaki yaygın adıyla Mankala oyunudur. Gaziantep, Urfa, Hatay gibi illerde oynanan Köçürme oyununun adıdır. Köçürme oyunu Türkiye'de de Mangala adıyla piyasaya sürülmüştür. Irak'ta oynanan Halusa, Filistin'de oynanan El-mankala ve bir Baltık Alman oyunu olan Bohnenspiel ile çok benzerlik gösterir. Mısır'daki bedeviler arasında oynanan kuralları büyük ölçüde farklı olan Mangala isimli bir başka bir oyun da bulunmaktadır.[1][2]

16. yüzyıldan başlayarak Türk minyatürlerinde mangalaya ait tasvirler yer almıştır.[3] Metin And'a göre bu oyun mankala oyunlarından bahseden ilk eserlerden olan Binbir Gece Masalları'nda anlatılan (15. gece) mankala ile doğrudan ilişkili olabilir.[4] Batılı kaynaklarda ise mangaladan ilk kez 1694'te İngiliz oryantalist Thomas Hyde'nin çalışmasında bahsedilmiştir.[5] Jean Antoine Guer'in 1747 yılında Paris'te yayımlanan Moeurs et Usages des Turcs (Türkler'in Gelenek ve Alışkanlıkları) isimli eserinde, oyundan Mangola olarak bahsedilmektedir.[6] İngilitere'de 1860 başlarında Mangola yeni bir oyun olarak tanıtılmış ve Jaques şirketi tarafından yayımlanmıştır.[7]

Bugün Türkiye'de klasik mangala oyun kuralları bilinmek ile birlikte Güneydoğu Anadolu'da Gaziantep gibi bölgelerde oynanan aynı isimdeki oyun daha çok Suriye kökenli La'b Mecnuni (Mecnun Oyunu) ile benzerlik gösterir.[7] Ayrıca Anadolu'da oynana farklı mankala türevleri de bulunmaktadır: Erzurum'daki Pıç, Safranbolu'daki Altıev, Ilgın'daki Meneli Taş, vb.[8][9]

Köken bilimi

Mangala kelimesinin Arapça aktarma, taşıma anlamına gelen ve Türkçede de nakletme şeklinde yerleşmiş olan olan nakl kökünden türediği, mangalanın da bu sözcükten geldiği düşünülmektedir. Türkçe Köçürme sözünün Arapçasıdır. Bununla birlikte Metin And bu sözcüğün taşların sıralanışı düşünülerek Türkçede en küçük askerî birlik için kullanılan manga sözcüğünden veya taşların konulduğu çukurlar düşünülerek mangal sözcüğünden türetilmiş olabileceği yorumunda bulunmaktadır.[8] Türkçedeki m>b benzeşmesi dolayısıyla minkale sözünden türediği de düşünülmektedir. (Murun>burun, binkale>minkale)[10]

Kuralları

  • Oyunda 14 (veya 12) oyuk kullanılır. Bunlara ek olarak her oyuncu oyunda kazanacağı taşlarını koymak üzere bir kale çukuruna sahiptir.
  • Her iki oyuncu oyun başında kendi tarafındaki 6 oyuğa 4 taş koyar.
  • İlk oyuncu kendi tarafındaki çukurlardan birini seçer ve içindeki taşları saatin tersi yönünde, sıradaki çukurlara birer birer bırakarak ilerler.
  • Eğer dağıtılan son taş hazineye denk geliyorsa sıra yine aynı oyuncuda kalır eğer oyuncunun çukurlarının birinde tek taş varsa o taşı sağa ilerletebilir.
  • Oyuncu hazinesine taş koyduktan sonra elinde hala taş kaldıysa rakip bölgeye taş koymaya devam eder. Eğer son taş rakibin bölgesindeki bir kuyuyu çift yaparsa (2,4,6,8, gibi) kuyudaki tüm taşları alır.
  • Oyuncu kendi bölgesindeki bir boş kuyuya son taşı denk getirirse karşı bölgedeki kuyudaki taşları da kendi taşını da alır ve hazineye koyar.
  • Oyun bir oyuncunun bölgesindeki taşlar bitince biter. Bölgesindeki taşları ilk bitiren oyuncu rakibin bölgesindeki tüm taşları da hazinesine koyar.
  • Oyun böylece biter ve taşlar sayılır, hazinesinde daha çok taş olan oyuncu bir puan alır, diğer oyuncu sıfır puan alır. Eğer berabere biterse iki oyuncu da 1/2 (yarım) puan alır.
  • Oyun böylece 5 set devam eder. Beş set sonunda en fazla puanı olan oyuncu kazanır.

Bazı versiyonlarda başlangıçta oyuklara konulan taş sayısı 6 olarak geçmekte ve son taşın geldiği oyukta 6 taş birikmesi durumunda da taşların kazanılacağı kuralı yer almaktadır.[7] Oyun bu şekli ile Alman Bohnenspiel oyunu ile, bitişteki farklılık dışında, aynı kurallara sahip olur.

Güncel Uyarlamalar

2009 yılında Üç Renk Organizasyon tarafından piyasaya sunulan Mangala Türk Zeka ve Strateji Oyunu ise Dokuz korgol, Kalah gibi oyunlarından çeşitli kurallar barındırmaktadır:[7]

  • Oyunda 12 oyuk (kuyu) bulunur. Oyun başında her kuyuda 4 taş bulunur.
  • Taş dağıtma taşların alındığı kuyudan başlar, saat tersi yönünde oyuncunun kalesi (hazine) dahil olmak üzere sürdürülür. Eğer taşların alınacağı kuyuda sadece bir taş var ise bu taş bir sonraki kuyuya bırakılır.
  • Dağıtılan son taş oyuncunun hazinesine gelirse, oyuncu bir el oynama hakkı daha kazanır.
  • Son taş rakibin bölgesindeki kuyudaki taş sayısını çift sayı yaparsa buradaki tüm taşlar kazanılmış olur.
  • Son taş kendi tarafındaki boş bir kuyuya rastlarsa bu taş ile birlikte bu kuyunun karşısındaki rakip kuyudaki tüm taşlar kazanılmış olur.
  • Oyunda kendi tarafındaki taşları ilk biten oyuncu rakibin bölgesindeki tüm taşların sahibi olur. Bu şekilde oyun sonlanır.[11]

Oyunun diğer bir şekli ise Dokuz korgol'daki Tuz kuralına benzeyen kale kuralı ile oynanmasıdır:

  • Dağıtılan son taş iki taşın bulunduğu rakip kuyuya gelirse buradaki taşlar kazanılır. Buraya renkli taşını (kalesini) koyar.
  • Taş dağıtılırken hazinelere taş bırakılmaz. Renkli taşın olduğu kaleye dağıtılan bütün taşlar bu kalenin sahibinin olur.[12]

TRT yapımcı yönetmeni Arslan Küçükyıldız, Osmanlılarda mangalanın minkale adı ile oynandığını ve bu kuralların minkaleden yola çıkılarak belirlendiğini kaydetmektedir.[12] Bu kurallar ile mangala Türk yazılı ve görsel basınında tanıtılarak[13][14][15] Türkiye'de tekrar yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. Bu kurallar ile 2010'dan itibaren ulusal ve uluslararası turnuvalar düzenlenmeye başlanmıştır.[7][16][17][18]

Kaynakça

  1. ^ "Mangala I" (İngilizce). Mancala World. 7 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011. 
  2. ^ Arslan Küçükyıldız, Türk Zekâ Oyunları-1; Köçürme-Mangala. Ankara. Delta Kültür Yayınevi, 2016, 304 sf.
  3. ^ "Mangala Oyununun Tarihçesi". Erişim tarihi: 2 Eylül 2011. []
  4. ^ M. And. "Some Notes on Aspects and Functions of Turkish Folk Games" (İngilizce). The Journal of American Folklore, vol.92, No. 363 21, p. 44-64, 1979. 18 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011. 
  5. ^ T. Hyde, De Ludis Orientalibus, 1694, Oxford (İngiltere), p. 226-232.
  6. ^ Jean Antoine Guer. "Moeurs et usages des Turcs, leur religion, leur gouvernement civil, militaire et politique" (Fransızca). Paris, vol.1, p. 394, 1747. 10 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011. Le Mangola est un jeu Turc, qui se joue avec de petites coquilles. 
  7. ^ a b c d e "Mangala II" (İngilizce). Mancala World. 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "mangala3" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: )
  8. ^ a b M. And. "Çocuk Oyunlarının Kültürümüzde Yeri ve Önemi". Ulusal Kültür - Üç Aylık Kültür Dergisi, No.4, 1979. 21 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011. 
  9. ^ A. Küçükyıldız. "Türkiye ve Türk Dünyasındaki Mangala Oyunları (Adlar)". mangala.blogcu.com. Erişim tarihi: 3 Eylül 2011. []
  10. ^ Satrancın Atası Türk Zekâ Oyunu Mangala (Günümüzde Çocuk Oyunlarında ve Oyuncaklarında Yaşanan Değişimler Sempozyumu, 9-10 Aralık 2010, Ankara / Türkiye)
  11. ^ "Mangala Oyunu Nasıl Oynanır?". mangala.com.tr. 11 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011. 
  12. ^ a b A. Küçükyıldız. "Satrancın Atası Olan Türk Zekâ Oyunu; Mangala". belgeler.com. 27 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2011. 
  13. ^ "Türklerin 4 bin yıllık zekâ oyunu yeniden piyasada". Zaman. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011. []
  14. ^ "4 bin yıllık Türk oyunu: Mangala". Ntvmsnbc. 29 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2011. 
  15. ^ "Dizi ona yaradı!". Vatan. 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011. 
  16. ^ "Mangala Yarışması". mangala.blogcu.com. 10 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2011. 
  17. ^ "Mangala küllerinden yeniden doğdu". Star. Erişim tarihi: 3 Eylül 2011. []
  18. ^ "Mangala Türk Telekom'la gençlere ulaşıyor". Sabah. 12 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2011. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Voleybol</span> ortada file olmak üzere filenin batısında ve doğusunda iki takım olmak üzere oynanan bir spor dalı

Voleybol, file ile ikiye bölünmüş bir oyun alanı üzerinde altı kişilik iki takım ile oynanan, voleybol topuna eller ve kollarla vurarak file üzerinden karşı tarafın oyun alanına gönderme ve yere değmesini sağlama esasına dayalı bir takım sporudur.

<span class="mw-page-title-main">Satranç</span> İki oyuncu ile oynanan, turnuvaları düzenlenen ve birçok farklı türü olan zeka oyunu

Satranç, iki oyuncu arasında satranç tahtası ve taşları ile oynanan bir masa oyunudur. Dünya çapında turnuvaları düzenlenir ve bir spor dalı olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Go</span> iki kişilik strateji ve masa oyunu

Go, tahta üzerinde oynanan iki kişilik çok eski bir strateji oyunudur. Çin kökenli bir oyun olmakla birlikte bütün Doğu Asya'da tanınır ve oynanır. Oyunda siyah ve beyaz renklerdeki küçük ve yuvarlak taşlar kullanılır. Oyuna siyah taşlar başlar. Siyah taşların kimde olacağına karar vermek içinse önce beyaz oyuncu eline sayısını bilmeden birkaç taş alır. Siyah oyuncu ise, beyaz oyuncunun elinde bulunan taşların sayısının tek mi yoksa çift mi olduğunu tahmin etmeye çalışır. Eğer doğru tahmin ederse siyah oyuncu siyah oyuncu olarak kalır. Eğer tahmini yanlış çıkarsa beyaz oyuncu, siyah oyuncu olur ve siyah oyuna başlar. Sırası gelen oyuncunun kendi taşını oyun tahtasındaki mümkün olan bir yere yerleştirmesiyle oyun devam eder. Tahtaya konulan taşlar, esir alınmadığı müddetçe oyun sonuna kadar hareket edemezler. Tüm taşlar aynı değere sahiptir ancak birbirleri arasındaki stratejik konum oyunun yapısını belirler. Oyun sonunda en çok alana sahip olan oyuncu oyunu kazanmış olur.

<span class="mw-page-title-main">Okey</span> Türk yapımı bir oyun

Okey, dikdörtgen taşları dizmek için ıstakalar ile oynanan bir şans, mantık ve hafıza oyunu. Okey sözcüğü, aynı zamanda oyundaki joker taşının adıdır. Oyunda her oyuncu elinde bulunan taşları oyun kurallarına göre dizerek belirli setleri tamamlamaya çalışır. Elini en hızlı şekilde bitiren oyuncu o eli kazanmış olur. Kökleri dominoya dayanan okey, Türkiye'de ve yurt dışındaki Türk toplulukları arasında oldukça popüler olan bir oyundur.

<span class="mw-page-title-main">Çocuk oyunu</span> çocuklara yönelik oyun

Çocuk oyunları, genellikle çocukların oynadığı ancak bazen yetişkinlerin de eşlik ettiği veya kendi aralarında oynadığı oyunlardır. Bazı oyunlar için açık alan gerekirken diğerleri bina içerisinde oynanabilir. Tek kişilik çocuk oyunları olduğu gibi onlarca kişi ile oynanan oyunlar da mevcuttur.

<i>Yu-Gi-Oh!</i>

Yu-Gi-Oh!, Kazuki Takahashi tarafından yazılan bir manga serisidir. Güncel Yu-Gi-Oh! evreni 6 manga serisi, 6 anime dizisi ve 3 film içermektedir. Ayrıca dünya çapında popüler bir ticari kart oyunudur.

<span class="mw-page-title-main">Mankala</span> Bir oyun

Mankala dünya çapında bilinen ve oynanan bir oyundur. Ancak oyundaki çukur ve kullanılan taş sayısı milletlere göre değişebilmektedir. Dünyada Mancala, Mankalah, Mangala ve benzeri isimlerle bilinmektedir. Türkiye'de ve Türk dünyasındaki genel adı Köçürme'dir. Oyun, bin yıl önce yazılan Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lügat'it Türk adlı kitabında da bu adla geçmektedir. Türkiye'de ve Türk dünyasında; Kale, Kuyu, Kuyu Gayası, Kuyucuk, Mankala, Mangala, Melle Kayası, Güç Oyunu, Gırrık, Tokuz Korgool, Dokuz Kumalak vb. 231 değişik adla bilinmekte ve hâlen oynanmaktadır. Bir iddiaya göre Arapçadaki hareket ettirmek kelimesinden türemiş bir isimdir. Kesin olan Avrupa'ya Türkler vasıtasıyla geçen bir oyun olduğudur. Mankala veya Mangala belirli bir oyunun adı değil, oyunların genel adıdır. Üzerinde farklı sayılarda çukurlar bulunan, genelde tahta bir tabla üzerinde, sayılı misket veya taşlarla oynanır.

<span class="mw-page-title-main">Abalone (oyun)</span>

Abalone, iki kişi ile oynanan bir zeka oyunudur. 1989 yılında Michel Lalet ve Laurent Lévi tarafından geliştirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Golf</span>

Golf, doğada özel olarak yapılmış bir golf sahası'nda golf sopası ve küçük sert bir golf topu'yla oynanan oyundur. Oyunun amacı, sahanın belirlenmiş 18 parkurunu (çukurunu) golf topuna en az vuruş yaparak tamamlamaktır. Plaj golfü, disk golf, futgolf, kapalı golf, minigolf, park golfü, kar golfü, hızlı golf, kentsel golf gibi golf çeşitleri bulunuyor.

<span class="mw-page-title-main">Misket</span> oyun

Misket,, çocukların oyuncak olarak kullandığı, genellikle kemik, cam veya demirden yapılan küçük, sert, küre biçimindeki toplara denir.

<span class="mw-page-title-main">Dokuz korgol</span>

Dokuz Korgol veya Kırgızistan Türkçesi ile Tokuz Korgool; dünyada Mankala adıyla, Moğolistan'da Eson Korgool adıyla, Kazakistan'da Tokuz Kumalak veya Dokuz Kumalak adıyla, Türkiye'nin değişik yörelerinde Mankala, Mangala, Kale, Altıev, Pıç, Meneli Taş, Evcik, Mereköçtü, Mellegayası ve benzeri farklı adlarla bilinen, çobanların oynadığı çok eski bir Türk zekâ oyunudur. Korgool, keçi pisliği demektir. Oyun, yere kazılan veya ağaca oyulan kuyulardaki taşların birbirlerine aktarılması şeklinde oynanır. Karşılıklı dokuzar kuyu ve iki oyuncunun iki ana haznesi ile toplam 20 hazneden oluşan oyun tahtasında her oyun kuyusundaki dokuzar taşın belli bir stratejiye dayalı olarak saat yönünde kuyulara aktarılmasıyla devam eder. Sonuçta hangi oyuncu daha çok korgool almışsa o oyunu kazanır. Kırgız Profesör Marat Saralayev'in ifadesine göre Kasparov'un Dokuz Korgool ustasına bu oyunda yenilmiştir. Oyun matematikle çok ilgili bir oyundur. Arslan Küçükyıldız'ın belirttiğine göre Mankala sözü Minkale (Binkale) sözünden gelmektedir. Oyunun Dünyadaki yaygın adlarından biri de Kaleh veya Kale'dir. Türkler çok eski oyunlarını alıp formlaştırmakta yavaş davranmışlar, bunun üzerine yabancılar da bu oyunu, benzerlerine bakarak, Afrika'ya, Araplara vb. mâl ederek, oyunun internet de dahil her türlü geliştirilmiş ögesini, kitabını, oyun tahtasını vs. piyasaya sürmüşler ve telif hakları elde etmişlerdir. Günümüzde Kırgızistan ve Kazakistan'da bu oyunun kulüpleri, federasyonları kurulmaya başlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dokuz taş</span> İki oyunculuk, stratejik bir masa oyunu

Dokuz taş, bir zeka oyunudur. Tarihte ilk defa Mısır'da, MÖ 1400 yılında görülmüştür. 1993 yılında Ralph Gasser, oyunun en kötü ihtimalle berabere bitirilebileceğini göstermiştir.

Video oyunu türleri belirlenirken sınıflandırmada video oyunlarının mekanikleri, tasarım aşamasında, tasarımcının verdiği kritik kararlar yani daha basit bir şekilde oynanış tarzları esas alınır. Lakin bu sınıflandırma her zaman tutarlı veya sistematik bir yol izleyememiştir. Bunun nedeni kriterlerin, ayrımı yapan kişi ya da kuruma göre farklılık göstermesidir. Tümüyle akademik çalışmaların yürütülmemesinden ötürü kimi zaman keyfi isimlendirmeler de söz konusudur. Buna rağmen dünya genelinde benimsenmiş tür kalıpları da mevcuttur.

Piyon, satranç oyunundaki en zayıf ve sayıca en fazla olan taştır. Satranç bir savaş oyunu olarak düşünülürse piyonlar bu savaştaki en yalın asker olan piyadeyi temsil eder. Satranç oyununda her oyuncu oyuna sekiz piyonla başlar. Bu piyonlar oyuncunun gördüğü taraftan bakıldığında satranç tahtasının ikinci sırasını kaplar. Piyonların başlangıç konumu beyaz taşlarla oynayan oyuncu için a2, b2, c2, d2, e2, f2, g2 ve h2, siyah taşlarla oynayan oyuncu için a7, b7, c7, d7, e7, f7, g7 ve h7 kareleridir. Piyonlar karşı takımın son yatayına ulaştığında at, fil, kale veya vezire terfi edebilir.

<span class="mw-page-title-main">Satranç türevi</span>

Bir satranç türevi, satranç oyunundan türetilmiş, bu oyunla ilgili ya da bu oyuna benzer bir oyundur.

<span class="mw-page-title-main">Reversi</span>

Reversi ya da Othello 8x8 karelik tek renkli bir tahtada iki oyuncuyla oynanan oyun.

<span class="mw-page-title-main">Masa oyunu</span> genellikle düz bir zeminde oyun taşlarını veya pullarını belirli kurallar çerçevesinde hareket ettirerek oynanan oyunlar

Masa oyunu ya da kutu oyunu ya da tahta oyunu, genellikle düz bir zemin ya da karton, tahta, plastik gibi malzemelerden yapılmış düzlemler üzerinde, oyun taşlarını veya pullarını belirli kurallar çerçevesinde hareket ettirmek suretiyle oynanan oyunlara verilen genel ad. Oyunun oynandığı düzlem genellikle önceden resim, geometrik şekiller veya yazılarla hazırlanmış olur. Senet, Ur Kraliyet Oyunu, Go, Liubo, Patolli bilinen en eski tahta oyunlarından bazılarıdır.

<i>No Game No Life</i>

No Game No Life veya kısaca NGNL ve Noge Nora, Yū Kamiya tarafından yazılan bir light novel serisidir. Seri, Nisan 2012 tarihinden bu yana Media Factory'nin MF Bunko J baskısı altında yayınlanmaktadır. Seri, tanrının tahtını ele geçirmek için bir dizi masa oyununda oyun tanrısını yenmek isteyen bir grup insan oyuncuyu anlatıyor.

<span class="mw-page-title-main">Genel oyun oynama</span>

Genel oyun oynama, birden fazla oyunu başarıyla oynayabilmek için yapay zeka programlarının yaptığı bir tasarımdır. Satranç gibi birçok oyun için bilgisayarlar, başka bir bağlama aktarılamayan özel olarak tasarlanmış bir algoritma kullanarak bu oyunları oynayacak şekilde programlanmıştır. Örneğin, satranç oynayan bir bilgisayar programı dama oynayamaz. Genel oyun oynama, Yapay Genel Zeka yolunda gerekli bir kilometre taşı olarak kabul edilmektedir.

Jarmo, iki oyuncu ile birlikte tahta üzerinde oynanan bir savaş stratejisi oyunudur. Tatar söylencesine göre Cengiz Han'ın torunu Altınordu Devleti'nin kurucusu Batu Han, askeri seferleri sırasında bu oyunu yanında taşırdı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.