İçeriğe atla

Mandibula (böcek ağız parçası)

Boğa karıncasının çeneleri

Böcek mandibulaları, böceğin ağzına yakın bir çift uzantıdır ve üç çift ağız uzantısının en öndeki kısmıdır (labrum daha önde ve birleşiktir). Genel olarak böceğin beslenirken yiyeceğini kavramasında, ezmesinde, kesmesinde veya kendini savunma amacıyla diğer canlılara karşı kullanılır. Evrimsel olarak bacaklardan oluşmuş gibi görünen böcek mandibulaları, çene altı kemerlerinden oluşmuş gibi görünen ve dikey olarak hareket eden omurgalıların çenelerinin aksine yatay düzlemde hareket eder.

Çekirgeler, cırcır böcekleri ve diğer basit böcekler

Ortopteran böceklerin ağız parçalarında genellikle çiğneme işlemi için kullanıldığından yapısal olarak çiğnemeye uygun şekilde evrilmiştir. Distal kısımda kesme yüzeyleri ve bazal kısımda çiğneme veya öğütme yüzeyleri ile, büyük ve sertleştirilmişlerdir ve kıskaç şeklindedirler. Genellikle dişlerle kaplıdırlar ve yana doğru hareket ederler. Bu nedenle büyük yaprak parçaları ağız açıklığının yakınında kesilebilir ve ardından ezilebilir. Mandibuladaki dişlerin spesifik türetilmiş morfolojisi, böceğin geniş yapraklı ot veya çimen gibi yediklerine bağlı olarak değişkenlik gösterir.[] Bu aynı basit yapı, Paraneoptera (Hemiptera, Thysanoptera ve Phthiraptera) dışında kalan tüm Polyneopteran böcek takımlarında görülür.

Yetişkin ve larva Odonata mandibulaları, tipik olarak altı veya yedi mandibular kas olmasına rağmen basit ve genel görünümlüdür.[1] Nimfalar basit çenelere sahip olmalarına karşın, Ephemeroptera nadiren de olsa yetişkin olarak beslenebilir.[2]

Gerçek böcekler

Hemiptera ve ağız parçaları delici-emici olarak tanımlanan diğer böcekler değiştirilmiş mandibulalara sahiptir. Diş benzeri olmak yerine, bu tür böceklerin mandibulaları, gaganın veya beslenme tüpünün dış iki parçasını oluşturan stiletler halinde uzatılmıştır. Mandibulalar bu nedenle bu böceklerin beslendiği bitki veya hayvan dokularını delmede ve sıvıların böceğin ağzına çekilmesine yardımcı olmada etkilidir. Çoğu hemipteran, bitki özsuyunu çıkarmak için emici ve delici ağız kısımlarını kullanarak bitkilerle beslenir. Bazıları hematofajik, diğerleri ise diğer böcekler veya küçük omurgasızlarla beslenen yırtıcı hayvanlardır. Bazı türler tatlı su içinde veya yüzeyinde yaşama adapte olmuş olsalar da, genellikle karasal olmak üzere çok çeşitli habitatlarda yaşarlar.

Böcekler

Artık beslemede kullanılmayan değiştirilmiş mandibulasıyla geyik böceği

Neredeyse tüm yetişkin böcekler ve birçok böcek larvası mandibulaya sahiptir. Mandibulaları genel biçim olarak çekirgelerin mandibulalarına benzer: sertleştirilmiş ve diş benzeri bir yapıdadır.

Böcek mandibulaları, türler arasında dikkate değer miktarda değişkenlik gösterir ve bazıları, gıda kaynaklarına veya türün onlar için sahip olduğu diğer kullanımlara çok iyi uyum sağlar. Salyangozlarla beslenen bazı Lampyridae larvalarının, avlarını yalnızca fiziksel olarak parçalamakla kalmayıp aynı zamanda bu oluklar aracılığıyla sindirim sıvılarını ileten oluklu mandibulaları vardır. Cychrini oymağının Carabidae familyasındakiler, önlerinde çok uzağa uzanan ve kabuklarının içindeki salyangozlarla beslenmelerine yardımcı olan uzun mandibulalara sahiptir.

Lucanidae familyasına bağlı türler, büyük ölçüde genişlemiş ve geyiklerin boynuzlarına benzeyen genellikle çatallı mandibulalara sahiptir ve benzer değişiklikler çeşitli Scarabaeidae ve Cerambycidae familyasında da görülür. Bu böceklerin erkekleri mandibulalarını eşler için rekabet ederken birbirlerini kavramak ya da yerlerini değiştirmek için kullanırlar. Böcek familyalarında yaklaşık 83.000 türü olan Curculionidae (bitler) bu düzene aittir. Deniz ve kutup bölgeleri dışındaki hemen hemen her habitatta bulunurlar, ekosistemleriyle çeşitli şekillerde etkileşime geçerler: böcekler genellikle bitki ve mantarlarla beslenirler, hayvan ve bitki kalıntılarını parçalarlar ve diğer omurgasızları yerler. Leptinotarsa decemlineata gibi bazı türler ciddi tarımsal zararlılarken, Coccinellidae (uğur böcekleri) gibi diğerleri ise Sternorrhyncha (yaprak bitleri), Coccoidea, trips ve bitkilere zarar veren diğer bitki emici böcekleri yerler.

Bitler

Phthiraptera'daki (bitler) mandibulalar da delici stiletlere dönüşmüştür. Çiğneme bitleri konağının kılları veya tüyleri arasında yaşar ve deri ve döküntüleriyle beslenirken, emici bitler konağın derisini delip kan ve diğer salgılarla beslenir. Genellikle tüm hayatlarını tek bir konakta geçirirler, sirke adı verilen yumurtalarını kıllara veya tüylere yapıştırırlar. Yumurtadan çıkan nimfalar yaklaşık dört hafta süren bir süreçte üç kez kabuk değiştirerek tamemen büyümüş olurlar.

Trips

Thysanoptera (trips), delici ağız parçalarının bir varyasyonuna sahiptir. Gelişim sırasında bir mandibula kaybederler, bu nedenle sadece stilete dönüşmüş sol mandibula kalır.[3]

Neuropteroitler

Neuropterida içinde, yetişkinlerin çiğneme ağız parçaları vardır, ancak erkek Corydalinae çeneleri beslenmede işlevsel değildir. Birçok soydaki larvalar yırtıcıdır, mandibulaları sindirim tükürüğünün aktığı oluklarla gelişmişken, Sisyridae familyasının larvaları, tatlı su süngerlerinin sıvı dokularıyla beslenmek için kullandıkları bir emme tüpüne dönüşmüş ağız bölümlerine sahiptir.

Karıncalar, arılar ve eşek arıları

Karınca mandibulalarının kas yapısı
Yaban arısı içerken; sarı mandibulalar ağız parçalarının her iki tarafında da görülebilir

Çoğu yetişkin Hymenoptera, çekirgelerde olduğu gibi genel formu takip eden mandibulalara sahiptir. Mandibulalar bitki parçalarını kesmek, odun liflerini toplamak, yuva kazmak veya avı yakalamak ve parçalamak için kullanılır. Olağandışı olan şey, birçok Hymenoptera'nın kalan ağız parçalarının bir hortum (sıvılarla beslenmek için kullanılan bir "dil") oluşturacak şekilde değişmiş olmasıdır, bu onları normalde hem çiğneyen hem de emen ağız parçalarına sahip olan neredeyse tek böcek yapar (diğer takımların birkaç istisnai üyesi de bu özelliğe sahip olabilir, örneğin çiçekle beslenen böceklerin de "dilleri" olması gibi).

Trigona corvina ve diğer iğnesiz arılar, mandibulalarını savunma amacıyla kullanırlar ve kaynaklar için savaşırken genellikle onları diğer bireylerle kenetlerler.[4]

Sinekler

Birkaç sinek familyası, özellikle Culicidae (sivrisinek), gerçek böceklere benzer şekilde, delmek için stiletlere dönüştürülmüş mandibulalara sahiptir.

Muscomorphalar, Musca domestica (karasinek), Stomoxys calcitrans, Calliphoridae (göksinekler) ve diğer birçoğu dahil olmak üzere, mandibuladan tamamen yoksundur ve ağız parçaları sıvıları sünger gibi çekmek için tasarlanmıştır.

Kelebekler ve güveler

Birkaç yetişkin Lepidoptera (kelebekler) dışında hiçbirinde mandibula yoktur ve kalan ağız parçaları uzun bir emme tüpü oluşturur. Yetişkin olduklarında tam olarak gelişmiş mandibulalara sahip olan Micropterigidae familyası istisnadır.

Ayrıca bakınız

  • Böcek ağız parçaları
  • Sarıca
  • Çekirge

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ David (1 Nisan 2016). "Musculoskeletal modelling of the dragonfly mandible system as an aid to understanding the role of single muscles in an evolutionary context". The Journal of Experimental Biology. 219 (7): 1041-1049. doi:10.1242/jeb.132399. 
  2. ^ "National Park Service - Insect Design - Insect Mouth Parts". 10 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2022. 
  3. ^ "Thrips (Order: Thysanoptera)". Amateur Entomologist's Society. 3 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Johnson (1 Ocak 1974). "Aggression and Competition among Stingless Bees: Field Studies". Ecology. 55 (1): 120-127. doi:10.2307/1934624. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Böcek</span> eklembacaklılar sınıfı

Böcekler eklem bacaklılar (Arthropoda) şubesinin sınıfı ve tür ve takson bakımından en kalabalık hayvan sınıfıdır. 1.000.000'dan fazla olan tür sayılarıyla Dünya'daki en fazla türe sahip canlılardır. Dünya'nın hemen hemen her yerinde bulunur ve bazen çok yoğun popülasyonlarda görülebilirler. Her yıl birkaç bin böcek türü tanımlanmaktadır. Toplam tür sayısının 2.000.000 ila 30.000.000 kadar olduğu tahmin edilmektedir. Tür, cins, familya gibi taksonomik kategoriler bakımından 6-10.000.000 sayıya ulaşırlar ve Dünya'daki hayvanların %90 kadarını oluştururlar.

<span class="mw-page-title-main">Sivrisinek</span> Kan Emici Bir Böcek Türü

Sivrisinek, Latince: Culiseta longiareolata çift kanatlılar (Diptera) takımının Culicidae familyasından kan emici zararlı böceklerin ortak adı.

<span class="mw-page-title-main">Sazan</span>

Sazan, sazangiller (Cyprinidae) familyasına adını veren tatlı su balığı. Göl ve yavaş akan derelerde bulunur. Uzun gövdeli, solucan, böcek larvaları ve bitkilerle beslenen bir dip balığıdır. 1,5 metre boyunda, 35 kg ağırlıkta olanları vardır. Ömrü 40-50 yıla kadar varabilir. Türkiye'nin Akdeniz ve Güneydogu bölgesi haricinde her yerinde bulunur. Ancak, Akdeniz Bölgesinin en önemli akarsularından olan Göksu Irmağı'nda bol miktarda sazan yaşamakta ve ağırlıkları 10-12 kilograma ulaşabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Bitler</span>

Bit yaklaşık olarak Phthiraptera takımından, 5.000 türü bulunan kanatsız böceklerdir. Bitler tek delikliler, pangolinler, yarasalar ve memeli deniz hayvanları dışındaki her tür kuşlar ve memelilerde yaşayabilen sıcakkanlı zorunlu parazitlerdir. Bitler tifüs gibi hastalıkların taşıyıcısıdırlar.

<span class="mw-page-title-main">Peygamberdevesi</span> Mantodea alttakımında yer alan, 1.800 böcek türünün ortak adı

Peygamberdevesi (Mantodea), Polyneoptera üsttakımına bağlı bir böcek takımıdır. Dönencel ve sıcak bölgelerde yaşar, başka böcekler üzerinden beslenir.

<span class="mw-page-title-main">Sinek</span> Böcek takımı

Diptera veya Sinek, Holometabola üsttakımına bağlı bir hayvan takımıdır.

<span class="mw-page-title-main">Göçebeler</span>

Nomadinae, Apidae familyasındaki arıların bir alt familyasıdır. Genellikle guguklu arılar olarak bilinirler.

Asalak ya da parazit, bir canlıya bağımlı olarak yaşayabilen ve üzerinde yaşadığı canlıya zarar verebilen organizmadır. Bu canlılardan kimileri mikroskobik boyutlardan erginlikte çok büyük boyutlara ulaşabilecek değişimlere sahip olabilirler.

<span class="mw-page-title-main">Trips</span>

Trips, saçak kanatlılar (Thysanoptera) denen böcek takımından eklembacaklıların ortak adıdır.

<i>Thrips tabaci</i>

Thrips tabaci, tripsler (Thysanoptera) takımından kozmopolit zararlı böcek türü.

<span class="mw-page-title-main">Bibionidae</span>

Bibionidae, Bibionomorpha infratakımına bağlı bir hayvan familyasıdır. Genellikle siyah renkli, güçlü bir vücuda sahip olan, 2–16 mm uzunluğunda sivrisineklerdir. Erginlerinin ömürleri 1 hafta bile sürmez. İlkbaharda 3–12 mm boyunda, oldukça hantal vücutlu, sivrisinek (Culicidae) benzeri, alçalıp yükselerek dans eden sinekler bu familyaya aittir. Eşeyler arasındaki dimorfizm tipiktir. Bütün dünyada yaklaşık 700 kadar türü bulunur. Eski familyadır ve fosillerine Oligosen ve Miyosen'den beri rastlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Blephariceridae</span>

Blephariceridae, Blephariceromorpha infratakımına bağlı bir hayvan familyasıdır. Türkiye'de tek türü vardır.

<span class="mw-page-title-main">Psychodidae</span>

Psychodidae, Psychodomorpha infratakımına bağlı bir hayvan familyasıdır. Palearktik bölgede bulunurlar. 1,5 – 5 mm boyunda olabilen küçük sineklerdir. Kelebeklere ("güvelere") benzer şekilde, kanatları abdomen üzerinde çatılı duran ve onlar gibi pul benzeri kıllanmalarıyla diğer sinek türlerinden ayrılan güve sineği (Psychodinae) ya da kelebeksi görünmeyen, onlar gibi kanatları çatı gibi durmayan ve fazla kıllı olmayan tatarcık (Phlebotominae) adlarıyla bilinirler.

<span class="mw-page-title-main">Tatarcık</span> böcek cinsi

Tatarcık (Phlebotomus) veya yakarca, çift kanatlılar (Diptera) takımının Psychodidae familyasından zararlı böcek cinsi.

<span class="mw-page-title-main">Sinir kanatlılar</span> böcek grubu

Sinir kanatlılar (Neuroptera), karıncaslanlarını, mantispidleri ve akrabalarını içeren bir böcek takımıdır. Bu grup yaklaşık 6.000 türden oluşmaktadır. Sinir kanatlılar, Sialidae, Corydalidae gibi familyaları da içerir. Neuropterida kladı içerisinde Megaloptera ve Raphidioptera gruplarıyla kardeş taksondur.

<span class="mw-page-title-main">Kraliçe karınca</span>

Kraliçe karınca, karınca kolonisindeki üreyen dişi karıncadır. Genellikle kolonideki tüm karıncaların annesidir. Cataglyphis gibi bazı dişi karıncalar, eşeysiz partenogenez veya klonlama yoluyla üreme yaparlar ve çiftleşmeye ihtiyaç duymazlar. Bu şekilde çoğalan kraliçenin tüm yavruları dişi olur. Crematogaster cinsi karıncalar ise çiftleşme uçuşunda çiftleşir. Dişi yavru karınca, cinsel olgunluğa erişmek için özel olarak beslenen larvalardan gelişir. Türe bağlı olarak kolonide tek kraliçe karınca olabileceği gibi yüzlerce kraliçe karınca da olabilir. 90 sene yaşayabilen kraliçe karıncalar, beklenen yaşam süresi en fazla olan böcek türüdür. Lasius niger türü kraliçe 28 yıldır Alman böcek bilimci Hermann Appel tarafından bakılmaktadır; ayrıca Pogonomyrmex owyheei türü kraliçe 30 seneye kadar yaşayabilir.

Ortognatik cerrahi; Düzeltici çene cerrahisi veya basitçe çene cerrahisi olarak da bilinen, çene ve alt yüzün yapı, büyüme, uyku apnesi dahil hava yolu sorunları, TME bozuklukları, özellikle iskelet uyumsuzluklarından kaynaklanan maloklüzyon sorunları, diğer ortodontik diş ısırıklarından kaynaklanan durumlarını düzeltmek, diş telleri ile kolayca tedavi edilemeyen problemlerin yanı sıra, düzeltmenin yüz estetiğini ve benlik saygısını iyileştirmek için düşünülebileceği çok çeşitli yüz dengesizlikleri, uyumsuzluklar, asimetriler ve yanlış orantıları düzeltmek tasarlanan cerrahidir.

<span class="mw-page-title-main">Pentatomidae</span>

Pentatomidae, Pentatomoidea üstfamilyasına bağlı bir hayvan familyasıdır. Pentatomidae, Hemiptera takımına ait, genellikle kalkan böcekleri veya osurgan (koku) böcekleri olarak adlandırılan bir böcek ailesidir. Pentatomidae, üst aile Pentatomoidea'daki en büyük ailedir ve yaklaşık 900 cins ve 4700'den fazla tür içerir. Delici emici ağız parçalarına sahiptir ve çoğu, tarımsal mahsuller üzerinde ciddi zararlılar olan birkaç tür de dahil olmak üzere fitofagdır. Bununla birlikte, özellikle Asopinae alt familyasındaki bazı türler yırtıcıdır ve faydalı olarak kabul edilebilir.

<span class="mw-page-title-main">Curculionoidea</span>

Curculionoidea; kın kanatlılar takımına ait, uzun burunları ile bilinen bir böcek üst familyasıdır. Genellikle küçüktürler ve 6 milimetre (0,24 in) altında bir uzunluğa sahiptirler ve otçul olarak beslenirler. Yaklaşık 97.000 böcek türü bilinmektedir. Çoğu Curculionidae familyasında olmak üzere birkaç aileye aittirler. Ayrıca, Curculionidae'nin bir alt familyası olan kabuk böceklerini de içerirler. Bu familya morfolojik olarak diğer böceklerden farklı olarak ayırt edici bir burundan yoksundur. Ptinidae familyasına ait bisküvi kurdu gibi diğer bazı böcekler, yakından ilişkili olmasa da "bit" adını taşır.

Raphignathoidea, akarlar sınıfındaki bir üst familyayı temsil eder. Bu familya, genellikle bitkilerde veya toprakta yaşayan akarları içerir. Raphignathoidea üyeleri genellikle küçük boyutlu olup, morfolojik çeşitlilik gösterebilirler.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.