Mançurya

Mançurya (Mançuca: Manju; Çince (basitleştirilmiş): 满洲; Çince (geleneksel): 滿洲; pinyin: Mǎnzhōu; Rusça: Маньчжурия; Moğolca: Манж), Doğu Asya'da bugünkü Çin'in kuzeydoğu bölgesi ve Rusya'nın Primorski bölgesini kapsayan tarihî bir bölge.

Batısında İç Moğolistan, güneyinde Çin, kuzeyinde Doğu Sibirya, güneydoğusunda Kore bulunur. Amur Nehri kuzeyinde, Sarıdeniz güneyinde bulunmaktadır. En önemli bölümü Güney Mançurya'dır. Güney Mançurya büyük bozkırlar ile kaplıdır. Mançurya adını bölgenin yerli halkı olan Mançulardan almıştır.

19. yüzyılın sonuna değin Mançurya, Avrasya düzlüklerini geçerek Volga'dan Kore Yarımadası'na giden göçebe halklarının izlediği yolun doğudaki son durağıydı. MÖ 1000'den kalma Çin kaynaklarında bazı Mançuryalı kabilelerden söz edilir. Mançurya'nın bir bölümü, Han hanedanı döneminde (MÖ 206-MS 220), fethettikleri toprakları askeri komutanlık bölgelerine ayıran Hanların egemenliği altına girdi. Hanedanın çöküşünü izleyen karışıklık döneminde, Çinlilerin Mançurya üzerinde egemenlikleri zayıfladı.

Sui (581 - 618) ve Tang (618 - 907) hanedanları döneminde Çin, Mançuryanın güney kesiminde ancak sınırlı bir denetim kurabildi. Mançurya'nın kırsal kesiminde yaşayan Tungular 7. yüzyıl sonlarında, bağımsızlıklarını ilan ederek 712'de Pohai Krallığı'na dönüşecek olan Zhen Krallığı'nı kurdular(698). Bugünkü Jilin yönetim bölgesinin bulunduğu toprakları merkez alan Pohai Krallığı, bugünkü Mançurya'nın hemen tümünü ve Kuzey kore'yi kapsayan bir bölgeyi denetim altına aldı. 907'de Tang hanedanının çöküşünden sonra Mançurya yavaş yavaş Kitan adıyla bilinen Moğol kökenli bir halkın denetimine girmeye başladı. Güneyde Çinlileri, batıdaysa Türkleri geriletmeyi başaran Kitanlar, 926'da Pohai Krallığı'nı devirdiler. Liao hanedanı döneminde güçlerinin doruğuna ulaşarak Mançurya'nın hemen tümünü, Kuzey Kore'yle Kuzey Çin'in bir bölümünü ve Moğol Platosunun büyük bölümünü kapsayan bir bölgeyi denetimleri altına aldılar.

11. yüzyılın sonlarında Kitan İmparatorluğu bir gerileme dönemine girdi ve imparatorluğa bağlı halklar sık sık ayaklanmaya başladı. Bu ayaklanmaların en önemlilerinden birini Liao topraklarının dışında yaşamakla birlikte Liao sarayına vergi veren Ruzhenler başlattı.

1115'te Ruzhenlerin önderi Aguda'nın Jin Krallığı'nın kurulduğunu ilan etmesi, Kitanların bölgedeki tüm güçlerini yitirdiğini ortaya koyuyordu. 1125'te Çindeki Song hanedanının yardımıyla Liao İmparatorluğu'na son veren Jinler daha sonra Songlara karşı mücadeleye giriştiler ve 1127'de Song başkentini yağmaladılar. Songlar bunun üzerine güneye çekilerek Güney Song Hanedanı adıyla varlıklarını sürdürdüler. Jinler ise işgal ettikleri Song topraklarını ihlak etmeye karar verdiler ve başkentlerini Mançurya'dan Yanging'e (bugün Pekin) taşıdılar. Ama bu tarihten sonra askerî güçlerini yitirmeye başladılar.

1211'de, Cengiz Han'ın önderliğindeki Moğol kuvvetleri Jin topraklarını istila etti. 1234'e doğru Moğolların güneydeki Song Hanedanı'yla kurduğu ittifak sonucu Jin Hanedanı yıkıldı. Moğollar daha sonra bütün Mançurya'yı işgal ederek yöreyi Liaoyang adını taşıyan tek bir yönetim bölgesi haline getirdiler. 1280'de de Çin'in fethini tamamlayarak Yuan hanedanını kurdular. Ama zamanlar Moğolların set yönetimi Çinliler arasında bir dizi ayaklanmaya yol açtı ve 1368'de Yuan hanedanı devrildi. Ardından Ming adını taşıyan yeni bir Çin hanedanı kuruldu ve Moğolların bölgeden sürülmesiyle Liaodong yeniden Çinlilerin denetimi altına girdi.

Moğollar 15. ve 16. yüzyıllarda yeniden toparlanarak Çin sınırına saldırılar düzenlemeye başladılar. Bu saldırılar sonucunda Ming hanedanının Mançurya'daki konumu giderek zayıfladı ve Ruzhenler 17. yüzyılda Ming egemenliğini tehdit eder duruma geldiler. Sonunda Jianzhou imparatorluğu kurmayı başardılar. 1583'ten başlayarak bölgeye bir dizi sefer düzenleyen Nurhaçi, sonunda bütün Ruzhen kabilelerini denetimi altına aldı ve 1616'da han ilan edildi. Nurhaçi, Ruzhen halkında imparatorluğun büyüklüğü duygusunu yeniden canlandırmak amacıyla Qin adını verdi. Ölümünden sonra yerine geçen oğlu Abahay, ülke sınırlarını genişletmeyi sürdürdü. Abahay 1643'te öldüğünde Mançu orduları doğuda Kore'ye, kuzeyde Amur ve Ussuri vadilerine, batıda İç Moğolistan'a, güneyde de Çin Seddi'ne dayanmıştı. Abahay, halkına Mançu adını verdi ve hanedanı Qing olarak değiştirdi. Mançular 1644'te Pekin'e girerek kendi hükümdarlarını Çin imparatoru ilan ettiler. Qing (Mançu) hanedanının Çin'deki egemenliği 1911/12'ye değin sürdü. Liao Ovası'nı yaklaşık bin yıl önce sömürgeleştirmeye başlamalarına ve bölgeyi kültürel bakımdan etkileri altına almak için büyük çaba göstermelerine karşın Çinliler Kuzey Mançurya'da tutunamamışlar ve bu yöre, daha çok çeşitli kabilelerin yaşadığı bir bölge olarak kalmıştı. Qing hanedanı bölge ekonomisini canlandırabilmek amacıyla Çinlilerin Liaodong'a göçünü destekledi. 1688'den sonra Çinlilerin bölgeye göçüne bazı sınırlamalar getirildiysede Mançurya'yı tecrit politikasına çok geçmeden son verildi ve Rus birliklerinin doğuya doğru ilerlemesi üzerine, Amur Vadisi'ndeki dağınık Mançu garnizonları Çin askerleriyle desteklendi. Öte yandan, bütün kısıtlamalara karşın, Mançurya'nın doğal kaynakları topraksız köylüleri sürekli kendine çekti. Qing hükûmetinin Jilin'le Heilongjiang'da ki işlenmemiş toprakları planlı olarak yerleşime açtığı 19. ve 20. yüzyıllarda Çinlilerin bölgeye göçü doruk noktasına ulaştı. Bölgedeki Çinli nüfusun artması, önceleri yalnızca kendi gereksinimlerini karşılayabilen Mançurya'nın uluslararası bir ticaret merkezi durumuna gelmesinde önemli rol oynadı. Bu uygulamaların sonucunda Mançular zamanla Çinli nüfus içinde eridiler.

19. yüzyılın sonlarına doğru, başta Rusya ve Japonya olmak üzere çeşitli güçler Mançurya'yı ele geçirmek için birbirleriyle mücadeleye giriştiler. Rusya ve Japonya arasında Mançurya konusundaki ilk anlaşmazlık Liaodong Yarımadası'nın denetimi konusunda çıktı. Birinci Çin-Japon Savaşı'ndan (1894-95) zaferle çıkan Japonya, Çin'den Liaodong Yarımadası'nın kendisine verilmesini istedi. Ama Fransa'yla Almanya'dan destek alan Rusya'nın müdahalesiyle Japonya bu talebinden vazgeçmek zorunda kaldı. Öte yandan Rusya yıldırma ve entrika yoluyla Çin'den Dairen (Lüda) limanı ve Port Arthur (Lüshun) Doğu Çin Demiryolu'nu birleştirecek bir demiryolu inşa etme hakkını elde etti ve Liaodong Yarımadası'nı 25 yıllığına kiraladı. Rusya ve Japonya'nın Mançurya ve Kore üzerindeki çıkarlarının çatışması 1904-05 Rus-Japon Savaşı'nın patlak vermesine yol açtı. Bu savaşın sonunda yenilgiye uğrayan Rusya, Güney Mançurya'daki tüm haklarını Japonya'ya devretmek zorunda kaldı.

Mançurya 1911 Çin Devrimi'nden sonra askeri yardım karşılığında Japonlara geniş ayrıcalıklar tanıyan Zhang Zuolin adlı bir savaş ağasının denetimi altına girdi. 1915'te Japonya'nın Çin'e sunduğu Yirmi Bir Talep adlı ünlü belgeyle, Çin, Japonya'nın Guangdong bölgesindeki (Liaodong Yarımadası'nın ucunda) kira süresini 99 yıl uzatmak ve Japonlara Mançurya'da uzun süreli hukuksal ve ticari ayrıcalıklar tanımak zorunda kaldı. Çin iç savaşı sırasında Japonlar Guandong, ordusunun desteğiyle Güney Mançurya'yı denetimleri altına aldılar.

Zhang Zuolin'in 1928'de öldürülmesinden sonra yerine geçen oğlu Zhang Xuehiang, Japonların uyarılarına aldırış etmeyerek Nanjing'deki milliyetçi hükûmetle ittifak kurdu. Bunun üzerine Japon birlikleri 18 Eylül 1931'de Shenyang kentindeki Çin kışlasına saldırdılar ve ertesi gün kenti ele geçirdiler. Sonraki beş ay içinde bütün Mançurya'yı işgal eden Japonlar 9 Mart 1932'de Mançurya'daki üç tarihsel yönetim bölgesini bir araya getirerek Mançukuo adlı bir kukla devlet kurdular.^[1] Eski Çin İmparatoru Puyi, Tianjin'den Mançurya'ya getirilerek önce "baş yönetici", ardından da imparator yapıldı. Kâğıt üzerinde Çin'in denetiminde bulunan Mançukuo hükûmeti, gerçekte Mançurya'yı Asya'da izleyecekleri yayılmacı politika için bir üs haline getirmek isteyen Japonya'nın sıkı denetim ve gözetimi altındaydı. Japonlar bölgedeki bütün önemli sanayi kollarının yönetimini üstlenerek II. Dünya Savaşı sonuna doğru Mançurya'yı Çin'in en sanayileşmiş bölgesi durumuna getirdiler. Mançurya, 1932'den 1945'e değin Japonya'nın yönetimi altında kaldı. Mançurya'nın düşmesinden sonra çok sayıda Mançuryalı asker ve silahlı sivil yeraltındaki Çinli komünistlerle işbirliği yaparak Japonya'ya karşı bir gerilla hareketi örgütledi.

Şubat 1945'teki Yalta Konferansı'nda Sovyet lideri Stalin, Sovyetlerin Pasifik Savaş'ına girmesi karşılığında Rusya'nın Mançurya üzerindeki bütün eski hak ve ayrıcalıklarının yeniden tanınmasını talep etti. Bu isteği Müttefik devlet başkanları tarafından derhal kabul edildi. Sovyet birlikleri Mayıs 1945'te Avrupa'dan Asya'ya doğru ilerlemeye başladı. 8 Ağustos'ta Japonya'ya savaş ilan eden Sovyetler Birliği, 9 Ağustos'ta Mançurya'ya saldırdı. Savaş 14 Ağustos'ta sona erdi.^[1] 16 Ağustos'ta Mançukuo imparatoru Puyi Ruslar tarafından tutsak alındı. Sovyet birlikleri, Mançurya'yı fethedilmiş bir toprak gibi görerek, bölgedeki gıda maddelerine, altın külçelerine, sanayi makinelerine ve başka mallara el koymaya başladılar. Sovyet ordusunun koruması altındaki Çinli komünist gerillalar Kuzey Çin'deki komünist birlikleriyle birleşerek Birleşik Demokratik Ordu'yu kurdular ve Mançurya'nın büyük bölümünü ele geçirdiler. Kuomintang birliklerinin Mançurya'daki yenilgisi kesinleşti.

Komünist yönetimin Mançurya ekonomisini yeniden canlandırma çalışmaları 1946'da toprak reformuyla başladı. 1949 sonuna gelindiğinde Mançurya topraklarının tamamı köylüler arasında yeniden paylaştırılmış ve böylece toprak ağalarının gücü kırılmıştı. Komünistlerin sanayi alanındaki ilk işi ise yöreyi önemli bir sanayi merkezi haline getirmek için bölgedeki fabrikaları yeniden kurmak oldu. 1953-57 arasındaki I. Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde, sanayi yatırımlarının büyük bölümü Mançurya'ya ayrıldı. Ağustos 1949'da, Mançurya'da bazı yönetsel düzenlemelere gidilerek Kuzeydoğu Halkı Hükûmeti kuruldu ve Kuzeydoğu bölgesinin yöneticiliğine Gao Gang getirildi. Mançurya, Gao Gang'ın yönetimi altında oldukça özerk bir yapıya kavuştu. Ama Gao Gang ile merkezî hükûmet arasında çıkan anlaşmazlıklar sonunda, Pekin yönetimi 1953'te Kuzeydoğu Halkı Hükûmeti'ne son vererek, Mançurya'yı Liaoning, Jilin ve Heilongjiang adını taşıyan üç yönetim bölgesine böldü. Gao Gang Pekin'e alındı ve 1955'te partiden atıldı. O dönemden beri Çin'in siyasi yapısıyla bütünleşmiş olan Mançurya Çin sanayisinin merkezi olma özelliğini bugünde korumaktadır.

• Mançukuo