Makrîzî

Makrîzî (1364 - 1442), Memlûk Sultanlığı'nda yaşamış Mısırlı tarihçi, muhaddis.

Ortaçağ İslâm dünyası'nın yetiştirdiği en büyük tarihçilerdendir. Siyasi tarih yanında iktisat tarihi, kültürel ve sosyal tarihe dair çalışmalar yapmıştır. Hadis ve fıkıh gibi ilimlerde, tenkit ve edebiyat gibi konularda da eserleri vardır. Topladığı bilgileri belli bir yöntem ve bilimsel araştırma planı ile birbirine bağlayan bir araştırmacıdır.

1364 yılında Kahire’de dünyaya geldi. Babası Hanbeli mezhebi muhaddislerinden Abdülkādir b. Muhammed’in oğlu Alâeddin Ali, annesi Hanefî âlimlerinden kazasker ve müderris İbnü’s-Sâiğ ez-Zümürrüdî’nin kızı Esmâ’dır.^[1] Ailesi Baalbek’ten Kahire’ye göçmüş idi. Makrîzî lakabı, bu şehrin Makârîze mahallesinden gelir.^[2] Eğitimini üstlenen dedesi tarafından Hanefi usullere göre yetiştirildi, dedesinin ölümünden birkaç yıl sonra yirmi yaşında iken Şafiî mezhebine geçti.

Pek çok hocadan ders aldı, 1382’de Mısır’a yerleşen İbn Haldun’dan etkilendi, ondan mantık ve usûl öğrendi.

1380’de evlenen Makrîzî iki çocuk sahibi oldu. Eşini 1388’de kaybetti.^[3]

Genç yaştan itibaren önemli görevlerde bulundu. Bu görevler sırasında ekonominin hem teorisini hem uygulamalarını öğrendi. Bu deneyimlerinden yararlanarak Mısır’ın siyasi, sosyal ve ekonomik hayatını araştırdı, doğduğu yer olan Kahire’nin bilinmeyen yönlerine, ünlülerin hayat öykülerine ilişkin eserler verdi.

1408’de Şam'a gidip bir süre Suriye’de yaşayan ve İmta adlı eserini kaleme alan Makrîzî, Müeyyed Şeyh devrinde Mısır’a döndü. Yeni inşa edilen Müeyyediyye Meresesi’nde hadis hocalığı yaptı. Sultanın ölümünden sonra devlet işlerinden uzak durdu, evine kapanarak tarih incelemeleri ile meşgul oldu.

1430-1435 arasında Mekke’de bulundu. Bu arada hacılardan Güney Arap memleketleri ve Habeşistan hakkında bilgi topladı, bu bilgileri da katarak pek çok risalesinin müsveddesini hazırladı. 1437’de Kahire’ye döndükten sonra eserlerini tamamladı. 1442’de Kahire’de öldü.

Yetiştirdiği tarihçiler arasında İbn Tağrıberdî, İbn Kutluboğa, Ebu’t-Tayyib İbn Zahîre, Ebu Bekir İbn Zahîre, İbnü’l-Haydırî yer alır.

• el-Hıtatu'l-Makrîzî (el-Mevâiz ve'l-İtibâr bi-Zikri'l-Hıtat ve'l-Âsâr): Eser Mısır'ın topografyası ve tarihi, müellifinin döneminde devlet ve ordu düzenine dair günümüze ulaşmış oldukça detaylı bir çalışmadır.
• el-Mukaffâ'l-Kebîr: Mısır'ın fethinden müellifin yaşadığı döneme kadar Mısır'da bulunmuş önemli alim, şair, edip, siyasetçi, asker gibi şahısların hayat hikâyelerinin yer aldığı bir eserdir.
• İğâsetu'l-Ümme bi-Keşfi'l-Ğumme: Mısır'da meydana gelen kıtlık, veba ve enflasyonlardan ve bunların toplumsal ve siyasi sebep ve sonuçlarından bahseder.
• İttiâzu'l-Hunefâ bi-Ahbâri'l-Eimmeti'l-Fâtımiyyîni'l-Hulefâ: Mısır'da yaklaşık iki yüzyıl hüküm süren Fâtımîler'e dair bir tarih eseridir.
• es-Sülûk li-Marifeti Düveli'l-Mülûk: Önceki çalışmasının bir devamı niteliğinde olan bu eser Mısır'da hüküm süren Eyyûbîler ve Memlükler dönemlerine dair bir tarih eseridir.
• Şüzûru'l-Ukûd fî Zikri'n-Nukûd: 8/14 yüzyılın son çeyreğine kadar Mısır'da basılan paralar ile ilgili ayrıntılı bilgiler içeren bir eserdir.

• Necattin Hanay, XV. Yüzyıl Dinler Tarihçisi Olarak Makrizi, Tarih Okulu Dergisi, sayı 16, 2013.