İçeriğe atla

Mahtumkulu Firaki

Bu madde Türkmen ruhani lider hakkındadır. Yerleşim yeri için Mahtumkulu (ilçe) sayfasına bakınız.
1959 yılına ait bir Sovyetler Birliği posta pulunda Mahtumkulu Firaki tasviri.

Mahtumkulu Firaki veya sadece Mahtumkulu (Farsça: مخدومقلی فراغی Makhdumqoli Faraghi; Türkmence: Magtymguly Pyragy; d. y. 1724[1] ya da 1733[2][3][4][5][6] – ö. 1782,[3][4][5] 1797[6] ya da 1807[1][7]), Türkmen mutasavvıf şair. Asıl adı Mahtumkulu olan şair, şiirlerinde kullandığı Firaki mahlası sebebiyle Mahtumkulu Firaki olarak bilinmektedir.[8] Türkmenler hakkında sosyal ve politik şiirler yazmıştır. Türkmen şairlerin önde gelenlerinden biri olarak kabul edilmektedir.[8][9][10]

Yaşamı ve eğitimi

Firaki, bir kaynağa göre yaklaşık 1724 ya da çeşitli kaynaklarca 1733 yılında, İran'ın Gülistan Eyaleti'nin Günbed-i Kavus şehrinin Hacı Kavuşan köyünde doğdu. Türkmenlerin Göklen boyunun Gerkez aşiretindendir.[8] Babasının adı Devlet Mehmet Azadi ve annesinin adı Orazgül'dür.[11] Babasından Arapça ve Farsça dersleri aldı. İlk eğitimini doğduğu köyde alan Firaki, eğitimine; Lebap vilayetinin Halaç ilçesinin Kızılayak köyünde bulunan İdris Baba Medresesi'nde devam etti. Buhara'daki Göğeltaş Medresesi'ndeki eğitiminin ardından, Hive'de yer alan Şirgazi Medresesi'nde eğitimini tamamladı.

Medreselerde aldığı şiir eğitimiyle birlikte Arapça, Farsça ve Çağatayca'yı öğrenen Firaki, konusunu gerçek hayattan alarak yazdığı şiirlerle Türkmen şairler arasında ün kazandı.[9]

Şairliğinin yanında mutasavvıf ve düşünür de olan Firaki, çeşitli kaynaklara göre 1782 ya da 1807, diğer bir kaynağa göre yaklaşık 1797 yılında öldü. Mezarı, İran'ın kuzeybatısındaki Aktokay köyünde bulunmaktadır ve İran hükûmeti tarafından anıt mezara dönüştürülmüştür.

Şairliği

Firaki, şiirlerinde; dini motifler, Muhammed ve diğer peygamberlere duyulan sevgi, evrensel ve millî değerler, sosyal dengesizlik, insanın hayatı ve toplumsal olayları kapsayan konuları, sade ve yaşadığı dönemin halk diliyle anlaşılır bir şekilde dile getirmiştir.[8][12] Hemen hemen tüm şiirlerinde Türkmenleri birlik ve beraberliğe, bir devlet ve bir bayrak etrafında toplanmaya davet etmiş, insanları iyiliğe ve doğruluğa ulaşması gerektiğini savunmuştur.[12] Kendi rüyasında dokuz kere bade içmesinden dolayı Türkmenler tarafından kendisine "Haktan içen şair" de denilmektedir.[9][10]

Firaki, şiirlerinde Ahmet Yesevi'yi ustası olarak kabul etmiş, kendisinden önceki mutasavvıflardan yararlanarak eserlerini ortaya koymuştur.[8]

Ölümünden sonra

Türkmenistan'ın uluslararası kulvarda en değerli ödüllerinden biri olarak kabul edilen Uluslararası Mahtumkulu Ödülü, şairin adını taşımaktadır.[10] Bununla birlikte, 1931'de kurulan Türkmen Devlet Üniversitesi'ndeki Dil ve Edebiyat Enstitüsü'ne şairin adı verilmiştir.[10][13]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b Clark, Larry (1998). Turcologica 34, Turkmen Reference Grammar. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. s. 16. ISBN 3-447-04019-X. 
  2. ^ 119057689. GMD kimliği
  3. ^ a b "Amerika Birleşik Devletleri Kongre Kütüphanesi". 4 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2023. 
  4. ^ a b "ISNI 0000000109649453 Farāghī, Makhdūmqulī ( approximately 1733-approximately 1782 )". isni.oclc.org. 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ a b "CERL Thesaurus". data.cerl.org. 9 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2024. 
  6. ^ a b agent/base/66618. Europeana
  7. ^ Gudar 2016, s. 11.
  8. ^ a b c d e Prof. Dr. Erman Artun. "Şair Mahtumkulu'nun Şiirlerinde Sanat, Estetik ve Üslup" (PDF). 7 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010. 
  9. ^ a b c Doç. Dr. Berdi Sarıyev. Mahtumkulu Firaki’nin Şiir Divanı Üzerine Bir İnceleme. 26 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010. 
  10. ^ a b c d Doç. Dr. Berdi Sarıyev. "Türkmenlerin Ruhi Dünyasındaki Mahtumkulu". 13 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010. 
  11. ^ "Mahtumkulu'nu Şiirleriyle Tanımak". Haziran 2017. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2022. 
  12. ^ a b Ramazan Çakır (2006). "Mahtumkulu Firaki'nin şiirlerinde peygamber sevgisi". Yağmur. 21 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010. 
  13. ^ "Turkmen State University". tacistm.org. 7 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2010. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dadaloğlu</span> Türk halk ozanı

Dadaloğlu, Osmanlı Devleti'nin Anadolu Türkmenlerini iskân etme politikasına karşı koymuş bir halk ozanıdır. 18. yüzyılın son çeyreğinde Kayseri'nin Tomarza ilçesinde doğup 19. yüzyılın ortalarında öldüğü bilinmektedir. Çukurova ve Binboğa dağları arasında yarı göçebe bir hayat sürmüştür. Doğum ve ölüm tarihleri hakkında kesin bilgi yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Türkmenler</span> Orta Asyada yaşayan bir Türk halkı

Türkmenler Orta Asya'da bulunan bir Türk etnik grubudur, ağırlıklı olarak Türkmenistan, kuzey ve kuzeydoğu İran ile kuzeybatı Afganistan bölgelerinde bulunurlar. Özbekistan, Kazakistan ve Kuzey Kafkasya'da da oldukça büyük Türkmen grupları bulunur. Türk dillerinin Doğu Oğuz kolunun bir parçası olarak sınıflandırılan Türkmen dilini konuşurlar.

<span class="mw-page-title-main">Safevîler</span> 1501–1736 arasında İranda varlığını sürdürmüş devlet

Safevî İmparatorluğu, Safevîler veya Safevî Devleti, 1501 ve 1736 yılları arasında varlığını sürdürmüş, sıkça modern İran tarihinin başlangıcı olarak kabul edilen, İran tarihindeki en önemli hanedanlıklardan biri olan Türk kökenli Safevi Hanedanı tarafından yönetilmiş devlet. Bugünkü İran, Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Afganistan, Türkmenistan ve Türkiye'nin doğu kesiminde varlığını sürdürmüş, Şiî Onikiciliği resmî mezhep olarak kabul etmiş ve İran'ın varisi olduğu Safevî Hanedanı'nın devletidir.

<span class="mw-page-title-main">Türkmence</span> Türkmenistanın resmî dili olan Türk dili

Türkmence, çoğunluğu Türkmenistan'da yaşayan Türkmenlerin konuştuğu Türk dil ailesine bağlı Doğu Oğuz dili. Dil, Türkmenistan'daki yaklaşık 7 milyon konuşuru ile resmî dil olup, çevresindeki Afganistan ile İran'ın sınır bölgelerinde de konuşulur.

Gülşehrî, 14. yüzyıl Türk divan şairi. Döneminin en önemli şairlerinden biri olan Gülşehrî hakkında bugün pek fazla bir şey bilinemese de mutasavvıf olduğu bilinmektedir. Naklî ilimlerde bilgili olmasının yanı sıra matematik ve felsefe gibi aklî ilimlerle de ilgilendiği ve bu konularda da bilgi sahibi olduğu düşünülmektedir. Gülşehri'nin Kırşehir'de Mevleviliği yaydığı, zaviyede yaşadığı ve mahlasını da o zaman adı Gülşehir olan Kırşehir'den aldığı bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Irak Türkmenleri</span> Iraktaki üçüncü büyük etnik grup

Irak Türkmenleri ya da Irak Türkleri Irak'ın üçüncü büyük etnik grubudur. Türk kökenlidirler ve çoğunlukla Türk mirasına ve kimliğine bağlıdırlar. Irak'a Türk göçü 7. yüzyılda, ardından 1055 yılında Büyük Selçuklu'nun bölgedeki fethiyle başlarken, bugün Irak Türkmenlerinin çoğu, 1535-1919 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun yönetimi sırasında Anadolu'dan Irak'a getirilen Osmanlı askerlerinin, tüccarlarının ve memurlarının torunlarıdır. Irak Türkmenleri, Bulgaristan, Kıbrıs, Yunanistan ve Suriye de dahil olmak üzere Osmanlı sonrası diğer modern ulus devletlerdeki Türk topluluklarının yanı sıra Türkiye'deki Türk halkıyla yakın kültürel, tarihi, dilsel ve dini bağları paylaşmakta; bu nedenle kendilerini Türkmenistan ve Orta Asya Türkmenleriyle özdeşleştirmemektedirler.

<span class="mw-page-title-main">Saraycık, Vezirköprü</span>

Saraycık, Samsun ilinin Vezirköprü ilçesine bağlı bir mahalledir.

Karacaoğlan, şiirlerine 17. yüzyılda yazılmış mecmualardan beri rastlanan ünlü saz şairidir.

<span class="mw-page-title-main">Hâfız-ı Şirâzî</span> İranlı şair

Hâfız-ı Şirâzî, gerçek adıyla Hoca Şemseddin Muhammed, on dördüncü yüzyılda yaşamış İranlı şair.

Abdullah Vassaf Efendi Osmanlı şeyhülislamı, divan şairi, ilim adamı ve hattat.

<span class="mw-page-title-main">İran Türkmenleri</span>

İran Türkmenleri, İran'ın kuzey-doğusunda bulunan ve Türkmenistan ile sınır komşusu olan İran Türkmenistanı ya da Güney Türkmenistan olarak da adlandırılan Türkmen Sahra denen coğrafi bölgede, çoğunluk oldukları Gülistan eyaleti ile azınlık oldukları Kuzey Horasan ve Razavi Horasan eyaletlerinde yaşayan Sünni Hanefi Türkmenlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Karakalpaklar</span>

Karakalpaklar , Özbekistan'ın kuzeybatısındaki Karakalpakistan'a özgü bir Türk etnik grubudur. 18. yüzyılda, Ceyhun Nehrinin alt kısımlarına ve Aral Denizi'nin Güney kıyısındaki Ceyhun'un (eski) deltasına yerleştiler. "Karakalpak" adı iki kelimeden gelir: siyah anlamına gelen "kara" ve şapka anlamına gelen "kalpak". Karakalpaklar dünya çapında yaklaşık 620.000 kişidir ve bunların yaklaşık 500.000'i Özbek Karakalpakistan Cumhuriyeti'nde yaşamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İran Türkleri</span>

İran Türkleri, İran'da yaşayan Türk halkları. Başta İran Azerileri olmak üzere Türkmenler, Kaşkaylar, Horasan Türkleri, Halaçlar, Sungurlar, Ebiverdiler, Kazaklar ve Özbekler gibi Türk dilli halklar İran’ın belirli bölgelerinde yaşamaktadırlar.

Meravetepe(Farsça:مراوه‌تپه, Romanize:Marāvehtapeh), İran'ın kuzeyinde Gülistan Eyaleti'ne bağlı şehir.

<span class="mw-page-title-main">Suriye Türkmen Ordusu</span>

Suriye Türkmen Ordusu, Suriye Türkmen Tugayları veya Birleşik Türkmen Ordusu, Suriye'de kurulan Türkmen silahlı oluşum. 7 Ağustos 2012 tarihinde kurulmuştur. Beşşar Esad yönetimine karşı, silahlanan Türkmenler orduya katılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Horasan Türkleri</span>

Horasan Türkleri ya da Horasan Türkmenleri, İran'ın kuzeydoğusunda Kuzey Horasan, Razavi Horasan ve Güney Horasan olarak üçe bölünmüş olan eski Horasan bölgesinde yaşayan Türk halkı. Anadilleri olan Horasan Türkçesi, Türkmence ve Azerice arasında olup Türkmenceye daha çok yakınlık göstermektedir. Birçok Horasan Türkü de, esas olarak Horasan Kürtlerle evlilikler nedeniyle Kürtçe konuşabilmektedir. İran'ın ortak dili olan Farsça da konuşabilirler.

<span class="mw-page-title-main">Abdurrahman Mustafa</span> Politikacı

Abdurrahman Mustafa, Suriye Türkmeni asıllı Suriyeli siyasetçidir. Suriye Türkmen partilerini ve gruplarını temsil eden çatı oluşumu Suriye Türkmen Meclisinin eski başkanı ve Suriye Geçici Hükûmeti Başbakanı.

İlham Parkı, Türkmenistan'ın başkenti Aşkabat'ta bulunan bir parktır. Park, 2010 yılında açılmış olup Geroğlu ve Mahtumkulu bulvarları arasında yer almaktadır. Parkta, yapay bir nehir boyunca olgun ağaçların fonunda, yeni fidanlar, çiçek tarhları ve saksılar bulunmaktadır. İki kafe parkta temel yemekler sunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mahtumkulu Millî Müzik ve Dram Tiyatrosu</span>

Türkmenistan Mahtumkulu Millî Müzik ve Dram Tiyatrosu, Türkmenistan'ın başkenti Aşkabat'ta bulunan bir tiyatrodur. Tiyatro, 2003 yılında kurulmuş olup Köroğlu Caddesi üzerinde yer almaktadır. Adını Türkmen şair Mahtumkulu Firaki'den almaktadır.

Türkmen halkının müziği konargöçer yaşayan Orta Asya Türk toplulukları Kırgızlar ve Kazakların halk müzikleri ile yakından ilişkilidir. Türkmen müziğinde önemli geleneksel müzisyenler arasında gezgin şarkıcılar ile şifacı ve sihirbaz gibi davranan baksı adı verilen şamanlar ve dutar (lavta) gibi enstrümanlarla şarkı söyleyen şamanlar yer alır. Bakşı, eskiden Türkmen toplumunun tuydukçular ile birlikte en önemli müzisyenleriydi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.