İçeriğe atla

Mahmud Beyazidi

Mahmud Beyazidi
DoğumuMele Mehmûdê Bazîdî
1797
Ağrı, Doğubeyazit
Ölümü1863
Erzurum
MilliyetiKürt
Çağı19. Yüzyıl
BölgesiDoğu Anadolu Bölgesi
OkuluMedrese
İlgi alanlarıKürt Tarihi, Kürt Kültürü
Etkilendikleri
Etkiledikleri

Mahmud Beyazidi (Kürtçe Mehmûdê Bazîdî, 1797 Doğubayazıt, Ağrı - 1863 Erzurum) Kürt tarihçisi, İslam âlimi ve Kürdolog.[1][2]

Eğitimi

Mahmud Beyazidi 1797'de Ağrı'nın Doğubayazıt ilçesinde doğmuştur. İlk dinî öğrenimini Kürt medreselerinde başladıktan sonra tahsilini Tebriz'de tamamlamıştır. Başta Kürtçe olmak üzere Farsça, Arapça ve Türkçe bilgisini geliştirdi, bu dillerin edebiyatlarına vakıf oldu. Bölgedeki bazı yerlerde imamlık ve müderrislik yaptırmıştır. Daha sonra memleketi Bayazıt'a dönerek medreselerde ders vermiştir.

Kürtçe çalışmaları

Mahmud Beyazidi Kürt dili, edebiyatı, tarihi, etnolojisi ve kültürü ile eserler yazmıştır. 19. yüzyıl'ın Kürt rönesans öncülerinden biri olmuştur. Çünkü Kürt edebiyatında düz yazıyla ilk metin yazan kişi Mahmud Beyazidi'dir. Kürtçe nesirin temeli onun eliyle atıldı. Mahmud Beyazidi denemeleri ve ansiklopedik yazılarıyla Kürt edebiyatı'nın yönünü değiştirip Kürt edebiyata yeni bir tarz getirdi ve nesirle yeni bir süreci başlattı. Çünkü Mahmud Beyazidi'ye kadar Kürt edebiyat tarihi sadece şiir'den oluşurken onun çalışmalarıyla birlikte, artık şiir yerini nesir'e bırakmıştır.[3]

Mahmud Beyazidi Doğu'nun il ve ilçelerini gezip Kürtlerin örf ve adetlerini içeren Adat û Rusûmatnameyê Ekradiye (Kürtletin Örf ve Adetleri) adında kitap yazdı. Kürtlerin örf ve adetleri ismini taşıyan bu eser, dönemin Erzurum Rus Konsolosu Aleksandr Jaba'nın desteğiyle Mahmud Beyazidi tarafından yazılmıştır. Bu eser, Kürtlerin örf ve adetlerine dair yazılmış bir eser olarak kendi alanında ilktir ve büyük bir tarihi öneme sahiptir.[4]

Eser'in el yazmaları Aleksandr Auguste Jaba (1801-1894) tarafından korunmuş olup onun sayesinde günümüze kadar ulaşmıştır. Eserin daha sonra çeşitli baskı ve tercümeleri yayınlanmıştır. Bu eser, "Kürtlerin Örf ve Adetleri" ismiyle Abdullah Babekir Pişdari tarafından 1998 yılında Türkçeye de çevrilmiştir.[5] 2010'da Ziya Avcı tarafından hazırlanan kitap,[6] 2012'de yazar ve araştırmacı Jan Dost tarafından yayına hazırlanmış ve notlandırılmış, Arapça harflerle yazılmış orijinal metinle birlikte yayınlanmıştır.[7]

Aleksandr Jaba, Mahmud Beyezidî sayesinde elde ettiği kırk dördü Kürtçe, dördü Fransızca, üçü Farsça ve üç tane de Türkçe yazmadan oluşan koleksiyonundaki Kürt dili ve edebiyatına dair pek çok hikâye ve deyimi Recueil de notices et récits kourdes: (Camiayê Risaleyan û Hikâyetan bi-Zimanê Kurmancî) adlı eserinde yayımlamıştır. Jaba'nın da bu çalışmaları sayesinde pek çok doğu bilimcisi Kürt tarihi ve edebiyatı konusunda bilgi sahibi olmuşlardır.

Eserleri

  • Adat û Rusumatnameê Ekradiye (Kürtlerin Adetleri)[8]
  • Kîtaba Tewarîxê Cedîdê Kurdistan (Yeni Kürdistan'ın Tarihi Kitabı)
  • Cami'iyê Risaleyan û Hikâyetan (Çirok ve Kürt kültürü'nün yazıldığı eser)
  • Leylî u Mecnûn
  • Tercume-i Darb-î Meselane bi-Ziman-i Kurmancî
  • Risale-i Tuhihfetü'l-illân (nihlân) fî ziman-i Kurdan

Mahmud Beyazidi ayrıca Şerefhan Bitlisi'nin Farsça kaleme aldığı Şerefname adlı kitabını 1858 yılında Tevarîxî Qedîmî Kurdistan (Kürdistan'ın Kadim Tarihi) adıyla ilk kez Kürtçeye çevirmiştir.[9]

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2015. 
  3. ^ Mela Mehmûdê Beyazîdî, Adat û Rusûmatnameê Ekradiye, Jan Dost, s. 102, Nûbihar, İstanbul, 2010.
  4. ^ http://krd.riataza.com/2016/11/11/mela-mehmude-bazidi-u-adat-u-rusumatnameye-ekradiye/ []
  5. ^ Mella Mahmude Beyazıdi, Kürtlerin Örf ve Adetleri, Çeviren: Abdullah Babekir Pişdari, Peri Yayınları, İstanbul 1998, 72 sayfa.
  6. ^ Mela Mehmudê Bazîdî, Adat û Rusûtnameyê Ekradiye, Lîs Yayınları, Hazırlayan: Ziya Avci, 2010, 92 sayfa.
  7. ^ Mela Mehmûdê Bayezîdî, Adat û Rusumatnameê Ekradiye, Hazırlayan: Jan Dost, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2012, 392 sayfa.
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2015. 
  9. ^ Kawa Nemir, "Kürtçe ve Çeviri", Kurdilit 21 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (erişim: 28.04.2022)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ziya Gökalp</span> Türk yazar ve toplum bilimci

Ziya Gökalp, Türk yazar, toplum bilimci, şair ve siyasetçidir. Meclis-i Mebûsanda ve Türkiye Büyük Millet Meclisinde milletvekilliği yapmıştır. "Türk milliyetçiliğinin babası" olarak da anılır.

Şerefname Kürt sülalelerinin ayrıntılı tarihçesidir. Şeref Han tarafından 1597 tarihinde Farsça olarak kaleme alınmıştır. Kürt tarihine ilişkin en önemli özgün kaynaklardan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Kürt dilleri</span> Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren dil

Kürt dilleri veya Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren ve Türkiye'nin doğu ve güneydoğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'ın kuzeyi ve kuzeydoğusu ile İran'ın batısında yaşayan Kürtler tarafından konuşulan bir dil koludur. Kürtçe Irak'ta, Irak'a bağlı Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ve de facto özerk olan Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi'nde resmî dil statüsüne sahiptir. Kürt dillerinin yukarıda belirtilenler haricinde Ermenistan, Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde az sayıda konuşanı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Ahmed-i Hânî</span> Kürt edebiyatçı ve astronom

Ahmed-i Hani, 17. yüzyıl'da yaşamış Kürt edebiyatçı, astronom, şair, tarihçi ve İslam alimi.

<span class="mw-page-title-main">Mehmed Uzun</span> Kürt yazar ve edebiyatçı (1953–2007)

Mehmed Uzun, Kürt yazar.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Haşim</span> Türk şair

Ahmed Haşim, Fecr-i Ati topluluğu üyesi Türk şair ve yazar.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan</span> Orta Doğuda Kürtlerin yoğunlukta olduğu bölgelerin genel adı

Kürdistan Kafkaslar'ın güneyi ve Orta Doğu'da, Ermenistan, Irak, İran, Suriye ve Türkiye'ye ait toprakların bir kısmını kapsayan jeokültürel bölge. Siyasi bakımdan özerk, federal bir bölge olarak uluslararası resmî tanınmaya sahip olan tek bölge Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'dir. Bölgenin kuzeybatı İran’a karşılık gelen kısmı Kürdistan adıyla eyalet statüsündedir. Ayrıca Suriye'de de Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi tek taraflı olarak ilan edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Cigerxwîn</span> Kürt şair (1903-1984)

Cigerxwîn ya da Cegerxwîn, Kürt Marksist şair, edebiyatçı, yazar ve tarihçi.

Kürt edebiyatı, Kürtçe ile yaratılmış sözlü ve yazılı edebi eserleri kapsayan edebiyat. İslam öncesi Kürt edebiyatına dair hiçbir bilimsel bulgu ve bilgi yoktur. Kürt anlatılarının büyük bir kısmı sözlü şekilde yayılmış ve bu sözlü edebiyat bugün de sürmektedir. 20. yüzyılın başına kadar olan yazılı edebiyat ise şiir şeklindedir. Nesrin gelişmesi ise daha çok politik ve sosyal gelişmeler sayesinde olmuştur. Avrupa ülkelerine göçün artmasıyla birlikte yüzü kendi topraklarındaki gelişmelere dönük olan yeni bir tür sürgün edebiyatının da geliştiği görülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">İbrahim Ahmed</span>

İbrahim Ahmed ya da İbrahîm Ehmed, Kürt yazar ve çevirmen.

İbrahim Seydo Aydoğan, Kürt yazar, eleştirmen, çevirmen ve araştırmacı.

<span class="mw-page-title-main">Kanate Kurdo</span> Kürt yazar

Kanate Kurdo,, Sovyet Kürdü yazar, dilbilimci, akademisyen, Sankt-Peterburg Devlet Üniversitesi Şarkiyat Enstitüsü Kürdoloji bölümü başkanı.(1961-1985)

İsmail Beyazidi veya 1654'te Ağrı, Doğubayazıt'ta doğmuş klasik Kürt edebiyatı şairi ve yazarı. Ahmed-i Hani'nin yanında dinî ve edebiyat eğitimini görmüştür. Özellikle Kürt çocuklara Kürtçe eğitim vermek için Gulzar adında Kürtçe bir kitap yazmıştır. 1709'da doğduğu il Doğubeyazıtta öldü.

Hana Kubadi, (1700-1759-78), Kürt şair ve çevirmen. Kürtçenin Gorani (Hevrami) lehçesinde eser vermiştir.

Adat û Rusumatnameê Ekradiye veya Kürtlerin Adetleri, Kürt tarihçisi Mahmud Beyazidi'nin eseridir, eserde Kürtlerin örf ve adetleri yazılmıştır.

Nûbihara Biçukan, 1683 yılında Ahmed-i Hani tarafından kaleme alınan Kürtçe manzum eser. Hani bu eseri Kürdistan medreselerinde Kürtçe eğitim vermek için yazmıştır. Kitap Kürtçe-Arapça manzum bir sözlük olup, Kürt tarihindeki ilk Kürtçe sözlük sayılmaktadır.

Mehmed Emin Zeki Kürt tarihçisi, edebiyatçı ve yazar. Ayrıca Çanakkale, Filistin, Irak ve Kafkas gibi cephelerinde savaşmış bir Osmanlı subayı ve devlet adamı.

Bahtiyar Ali, Irak Kürdü bir yazar, şair, romancı ve makale yazarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kawa Nemir</span> Kürt şair, çevirmen ve editör

Kawa Nemir Kürt şair, çevirmen, editör.

<span class="mw-page-title-main">Şamil Esgerov</span>

Şamil Esgerov Sovyet Kürdü yazar, edebiyatçı ve tarihçi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.