Afganistan ya da resmî adıyla Afganistan İslam Emirliği, Orta Asya'nın güneyinde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğu ve güneyde Pakistan; batıda İran; kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan ve Tacikistan; kuzeydoğuda ise Çin ile komşudur. 652.000 km² yüz ölçümlü, kuzey ve güneydoğusunu düzlüklerin oluşturduğu dağlık bir ülkedir. Başkenti ve en büyük şehri Kâbil'dir. Yaklaşık 40 milyonluk nüfusunun çoğunluğunu Peştunlar, Tacikler, Hazaralar ve Özbekler oluşturur. Ülke, uluslararası alanda Afganistan İslam Cumhuriyeti olarak tanınmaktadır. ABD'nin Afganistan'dan çekilmesine akabinde gerçekleşen Taliban saldırıları ile 15 Ağustos 2021'de Taliban'ın başkent Kâbil'i ele geçirmesi sonucunda kurulmuş olup, yönetimin devri konusundaki tartışmalar ve görüşmeler devam etmektedir.
Dürrânîler, Ahmed Şah Dürrânî'nin kurduğu Afganistan devleti 1747-1863 yılları arasında hüküm sürmüştür.
Padişah, bazı İslam hükümdarları tarafından kullanılan ve yücelik belirten ünvan. Farsça bir sözcük olup "şahların en büyüğü" manasına gelmektedir. Esasen İslamiyet öncesi İran'da hüküm süren Sasani hükümdarlarının sıfatı iken daha sonra Osmanlı hükümdarları ve Delhi sultanları tarafından benimsenmiştir. Hindistan'da bazı bölgesel İslam hükümdarları ile Afganistan'daki Dürraniler de "padişah" unvanını kullanmıştır.
Hotakî hanedanı Afgan kökenli Gilzai Boyu'ndan (Peştunlar) gelen Mir Üveys Han Hotak tarafından, bugünkü Afganistan'ın Kandehar şehrinde kurulmuştur. Mirüveys ve destekçileri 1709 yılında İran'da hüküm süren Safevî yönetimi zamanında ortaya çıktılar. Mirwais Han yönetime Pers Kralları'nı temsilen gelen Gürcistan doğumlu Kandehar valisini öldürerek başladı. Ardından Mirüveys bölgede bulunan diğer valilerin de öldürülmesini istesi, bunun ile birlikte Afganlar tüm Iran ordusunu mağlup etti ve ordu Safeviler'in başkenti İsfahan'ı da terk etmek zorunda kaldı.
Muhammed Zahir Şah, 8 Kasım 1933'ten 17 Temmuz 1973'te tahttan indirilene kadar hüküm süren son Afganistan Kralıydı. 40 yıl boyunca görev yapan Zahir, 18. yüzyılda Durrani İmparatorluğu'nun kuruluşundan bu yana Afganistan'da en uzun süre görev yapan hükümdardı.
Dost Muhammed Han, Afganistan hükümdarı (1826-1863) ve Barakzay Hanedanı'nın kurucusu. Birleşik Krallık ve Rusya arasında siyasal mücadele alanı olduğu bir dönemde Afganistan'ın bağımsızlığını korumuştur.
Ahmed Şah (Abdali) Dürranî , Dürranî hanedanının ilk şahıdır ve Afganistan'ın kurucusu olarak kabul edilmektedir.
Gazne, Afganistan'ın kuzeyinde, Gazni Vilayeti'nin merkezi olan şehir.
Ahmed Şah Bahadır, 26 Nisan 1748 - 2 Temmuz 1754 yılları arasında hükümdarlık yapmış on beşinci Babür İmparatorluğu hükümdarıdır. 1748'de tahta geçtiği zaman 22 yaşındaydı. Mücâhidüddin Ebû Nasr unvanını taşıyan Ahmed Şah Bahadır (1748-1754), annesi Udam Bai ve harem ağası Câvid Han’ın tesirinde kaldı. Ahmed Şah Dürrânî onun zamanında Pencap’ı istilâ ederek yağmaladı. Bu arada İskenderâbâd’daki Maratalar ayaklandılar; 1750’de yakın adamı Safder Ceng Maratalar’a katıldı. Bu ayaklanmadan sonra gücünü epeyce kaybeden Bahadır tahttan indirildi. 1775'te 50 yaşında iken ölmüştür. Sadece Nadir Şah'ın doğuya seferler yapmasını durdurmuştur.
Şah Alem veya asıl adı Ebü’l-Muzaffer Celâlüddîn Mîrzâ Abdullah Âlem Alî Cevher, 1759 ile 1806 yıllarında hükümdarlık yapmış 16. Babür Şah'ıdır. Babası II. Alemgir Şah 'dır. 50 tane oğlu vardır. Bilinenler arasında en önemlisi II. Ekber Şah'dır.
Afganistan tarihi, yazılı olarak izleri bölgenin Ahameniş İmparatorluğu hakimiyeti altında olduğu MÖ 500'lü yıllara kadar süren bir tarihtir fakat MÖ 3000 ile 2000 yılları arasında topraklarında ileri düzeyde kentleşmiş bir kültürün var olduğuna dair kanıtlar da bulunmaktadır. Büyük İskender ve ordusu, Gaugamela Savaşı'nda Pers İmparatorluğu'nu yenilgiye uğrattıktan sonra MÖ 330 yılında Afganistan'a ulaştı. Greko-Baktrialılar, Mauryalılar, Kabil Şahiler, Kuşanlar, Seferîler, Samanîler, Gazneliler, Gurlular, Timurlar, Babürler, Hotakîler ve Dürraniler dahil birçok güçlü krallık, günümüz Afganistan topraklarında başkentler kurdular.
Peştunlaştırma veya Afganlaştırma, Peştun olmayan biri ya da bir şeyin Peştun kültürel ve dilsel etkisiyle Peştunlaşma sürecidir. Peştunlar Afganistan'daki en büyük ve Pakistan'daki en büyük ikinci etnik gruptur.
Afganistan Emirliği, Orta ve Güney Asya'nın arasında yer alan, 1823-1926 yılları arasında hüküm sürmüş, bugünkü Afganistan ve Pakistan'ın bir kısmını oluşturan sınırlar içinde yer alan eski bir tarihi devlet ve emirliktir. Söz konusu devlet Kabil'deki Barakzay Hanedanı'nın kurucusu Dost Muhammed Han'ın Dürrânîler'i ortadan kaldırılmasıyla kuruldu. Emirliğin tarihinde; Orta Asya'da süper güç olma yarışı içinde olan Britanya İmparatorluğu ve Rus İmparatorluğu'nun arasındaki Gölgeler Turnuvası etkili olmuştur. Bu dönem, Afganistan'daki Avrupa etkisi olarak da nitelendirilmiştir. Afganistan Emirliği, daha sonra İngiliz güçleri tarafından Birinci İngiliz-Afgan Savaşı'na yol açan Sih İmparatorluğu ile olan savaşa devam etti. Savaş, İngilizlerin geri çekilip Dost Muhammed Han'ın yeniden tahta geçmesiyle sonuçlandı. Ancak İkinci İngiliz-Afgan Savaşı sırasında Britanyalılar bu sefer Afganları mağlup etmeyi başararak bugün modern Pakistan sınırları içinde yer alan Afgan topraklarını işgal etti ve Afgan dış ilişkilerini kendi himayesine aldı. Bu durum Afganların Üçüncü İngiliz Afgan Savaşını kazandıktan sonra Ravalpindi Antlaşması'nın imzalanması sonucu Emanullah Han'ın kontrolü geri kazanmasıyla son buldu.
Loya Jirga, Afgan Ulusal Meclisi. Aşiretlerin temsilcilerinden oluşan ve yüzlerce yıllık geçmişi olan meclis, Peştu, Tacik, Hazara, Türkmen ve Özbeklerin aynı ortamda buluşmasını sağlar.
Afganistan ordusu, ilk kez 1709'da Kandehar'da Hotakîler'in ve ardından Dürrânîler'in kurulmasıyla ortaya çıkmıştır. Afgan ordusu, ülkenin Abdurrahman Han tarafından yönetildiği 1880'de İngilizlerin yardımıyla yeniden yapılandırılmıştır. 20. yüzyılın başlarında Kral Emanullah Han'ın yönetimi sırasında ve daha sonra Kral Muhammed Zahir Şah'ın kırk yıllık yönetimi sırasında modernize edildi; Sovyetler Birliği, 1950'ler ve 1970'ler arasında neredeyse tüm silah, eğitim ve askeri ihtiyaçları sağladı. 1978'den 1992'ye kadar, Sovyet destekli Afgan Silahlı Kuvvetleri, o zamanlar Amerika Birleşik Devletleri, Pakistan ve diğer ülkeler tarafından desteklenen çok uluslu mücahit gruplarla şiddetli çatışmalara girdi. Başkan Necibullah'ın 1992'de istifa etmesi ve Sovyet desteğinin sona ermesinden sonra, Afgan ordusu farklı gruplar tarafından kontrol edilen kısımlara ayrıldı. Bu dönemi, liderleri Pakistan Silahlı Kuvvetleri tarafından eğitilen ve etkilenen Taliban rejimi izledi.
Barakzay Hanedanı, Afganistan'ı 1826'dan 1973'e kadar yöneten hanedan. Monarşinin Muhammed Zahir Şah döneminde kaldırılmasıyla hanedanın yönetimi sona erdi. Barakzay Hanedanı, Ahmed Şah Dürrânî'nin kurduğu Dürranî Hanedanı'nın iktidardan düşürülmesinin ardından Dost Muhammed Han tarafından kurulmuştur. Bu dönemde Afganistan topraklarının çoğunu güneyde ve doğuda İngilizlere, batıda İranlılara ve kuzeyde Rusya'ya kaptırdı. Afganistan'da üç büyük İngiliz-Afgan Savaşı ve 1929 iç savaşı da dahil olmak üzere birçok çatışma oldu.
Bu madde, 1709'da ilk Afgan devleti olan Hotak İmparatorluğu'nun kuruluşundan bu yana Afganistan devlet başkanlarını listeler.
Nişabur Hanlığı; 1747-1798 yılları arsında İran'ın Horasan (İran) bölgesinde başkenti Nişabur olan Azerbaycan Hanlıkları'ndan biridir.
Afganistan'daki Türkler, günümüz Afganistan'ında yaşayan Türk halkıdır. Başlıca etnik kökenler Afganistan Kızılbaşları, Özbekler, Kırgızlar, Türkmenler ve Hazaralardır. Kızılbaşlar, Afganistan'daki Afşar ve Dürrani yönetimi sırasında yüksek devlet işlerinde çalıştıkları için Afganistan'a geldiler. Ama aynı zamanda, özellikle Timur Şah Dürrani Peştun aşiretlerine bağımlılıktan kurtulmak istediğinde ordunun bir bölümünü Kızılbaşlardan oluşturdu ve ordusunu 12.000 Kızılbaş askeri kadar genişletti. 12.000 Kızılbaş askeri tarafından. Zaman Şah Dürrani'nin süvarileri, çoğunluğu Kızılbaş olan 100.000 kişiden oluşuyordu. Bugün Kabil, Mezar-ı Şerif ve Kandehar gibi büyük şehirlerde yaşıyorlar. Şu anda dil olarak çoğunlukla Farsça konuşuyorlar, ancak bazı bölgelerde Kandehar'da olduğu gibi Peştuca da konuşuyorlar. Orta Asya'daki etnik muadilleriyle aynı dili konuşuyorlar. Buna ek olarak Kırgızlar Afganistan'ın Vahan Koridoru'na yerleştiler ve orada gerçekten tecrit edildiler. Onların sayısı 2003'te 1130'du, tümü Kuzeydoğu Afganistan'ın Bedahşan Vilayeti'ndeki Doğu Vahan Bölgesi'nde yaşıyordu. Hâlâ göçebe bir hayat sürdürüyorlar ve bir han veya tegin tarafından yönetiliyorlar. Kuzey Afganistan'da Türkiye ile Özbek halkı arasında bazı ekonomik bağlar var ve ülkenin doğusunda, Vardak'ta Türk polis eğitmenleri var.
Mâlvâ Sultanlığı, 1401-1531 yılları arasında Orta Hindistan'daki Mâlvâ bölgesine hakim olan Türk-İslam devleti idi.
Hotakîler
Dürrânîler
Barakzay Emirliği
Barakzay Krallığı
Sakkavist Emirliği