Mahfil
Mahfil veya maksure,[1] bir camide mihrabın veya kıble duvarının ortasına yakın bir yerde konumlandırılan genellikle bir hükümdar ve maiyeti için ayrılmış alandır. Mahfil, ilk etapta devlet adamlarını namaz sırasında muhtemel suikastçılardan korumak amacıyla tasarlanmıştır.[2] Mahfil içinde görev yapan imam genellikle hükümdarla aynı mezhebe sahipti.[3]
Mahfilin Hristiyan kiliselerindeki ara perdeye benzer bazı ruhani anlamları da olabilir. Genellikle oymalar veya iç içe geçmiş ahşap parçalarla süslenmiş ahşap paravanlar olarak yapılmışlardır.[4]
Tarihi
İlk mahfilin Halife Osman tarafından, selefi Ömer'in cami içinde öldürülmesinin ardından kendisini olası suikastçılardan korumak için Mescid-i Nebevî'de oluşturulduğuna inanılmaktadır.[1][5] Erken İslam döneminde halife aynı zamanda imam olarak görev yapıp camide namaz kıldırıyordu. Osman'ın ilk mahfili, kendisine yaklaşılamaması ancak yine de namaz sırasında diğer kişiler tarafından görülebilmesi için deliklere sahip basit bir kerpiç duvardı. İlk Emevi halifesi I. Muâviye tarafından Şam'daki Emevî Camii'nde[5] "Sahabe Mihrabı" olarak adlandırılan bir mihrap oluşturulmuştur. Aynı camide daha sonra başka mihraplar da inşa edilmiştir.[5]
İslam dünyasında yerinde korunmuş en eski mahfil, Zîrî hükümdarı Şerefeddevle el-Muiz tarafından yaptırılan ve 11. yüzyılın ilk yarısından kalma (daha sonra 17. yüzyılda restore edilmiş olsa da) Kayrevan Ulu Camii'nin ahşap mahfilidir. Caminin minberinin hemen sağında yer alır ve el-Muiz'e adanmış özenle oyulmuş kûfî bir yazıt içeren ahşap işçiliği ile dikkat çeker.[5] Kurtuba Camii'nin korunmuş mahfili, artık işleyen bir caminin parçası olmasa da çok farklı bir örneği temsil eder. Halife II. Hakem'in camiyi genişlettiği 965 yılından kalmadır.[5] Buradaki mahfil, mihrabın yanında yer almak yerine, doğrudan mihrabın önünde ve çevresinde dikdörtgen bir alanı kaplıyordu. Fiziksel bir paravan günümüze ulaşmamış olsa da bu alan, caminin diğer kemerlerinden farklı olan ve sonraki Mağrip ve Fas mimarisinde oldukça etkili olan ayrıntılı bir iç içe geçme deseni sunan etrafındaki kemerlerin mimarisi ile işaretlenmiştir. Bu alanın üzeri de zengin işçiliğe sahip üç kubbe ile örtülüdür.[5]
Mahfiller daha sonra İslam dünyasındaki bazı camiler için inşa edilmeye devam etmiş, ancak terim aynı zamanda hükümdar için ayrılmış gibi görünmeyen diğer oda veya mekan türlerini de ifade etmeye başlamıştır.[5] İran'da mahfillerin kesin bir erken örneği günümüze ulaşmamıştır, ancak korunmuş en eski örnek 10. yüzyıldan kalma Nain Ulu Camii'ndeki zengin bir şekilde dekore edilmiş bir balkon gibi görünmektedir.[5] Mahfil daha sonra Kazvin Ulu Camii'nde ve muhtemelen İsfahan Ulu Camii'nde (Nizâmülmülk'ün 11. yüzyılın sonlarında büyük bir kubbe eklediği) mihrabın önündeki kubbeli alana uygulanmıştır. Ancak buradaki terim işlevsel bir anlamdan ziyade sembolik bir mimari anlama sahip olabilir. Çünkü kubbeler kısa süre sonra genel olarak cami mimarisinin tipik bir özelliği haline gelmiştir.[5]
Osmanlı mimarisinde hiçbir alan mahfil olarak adlandırılmazdı, ancak sultan veya ailesi tarafından yaptırılan çoğu imparatorluk camisinde hünkâr mahfili olarak bilinen ve genellikle bir paravanla korunan yükseltilmiş bir platformdan oluşan bir sultan locası bulunurdu.[1] Bunun erken bir örneği, 15. yüzyılın başlarından kalma Bursa'daki Yeşil Cami'nin zengin süslemeli balkonudur.[1] Hünkâr mahfili, İstanbul'un fethinden sonra şehrin büyük camilerinde daha standart hale geldi. Fatih Sultan Mehmed tarafından yaptırılan (daha sonra bir depremle yıkılan ve yeniden inşa edilen) orijinal Fatih Camii'nde muhtemelen bir tane vardı.[1][5]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e Tanman, M. Baha. "MAHFİL". islamansiklopedisi.org.tr. 7 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2024.
- ^ "Maqsurah" 29 Kasım 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Encyclopædia Britannica Online
- ^ Gibbs, H.A.R. The Travels of Ibn Battuta (Munshiram Manoharlal, 1999) p127
- ^ Dictionary of Islamic Architecture 25 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b c d e f g h i j M. Bloom, Jonathan; S. Blair, Sheila, (Ed.) (2009). "Maqsura". The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. Oxford University Press. ISBN 9780195309911.
