Maden, Elazığ
| Maden | |
|---|---|
 Türkiye'de yeri | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Elazığ |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Rahmi Bulut[1] |
| • Belediye başkanı | Orhan Yavuz (Yeniden Refah Partisi) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 937 km² |
| Rakım | 1054 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 16.608 |
| • Kır | 6,349 |
| • Şehir | 3.980 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 424 |
| İl plaka kodu | 23 |
Resmî site Maden Belediyesi | |
Maden ilçesi, Maden Çayı'nın kıyısında Mihrap Dağı eteklerinde, bir vadinin yamaçlarında kurulmuş, Elazığ'ın 10.329 nüfuslu ilçesidir. Yeraltı kaynakları anlamında oldukça zengin olan Maden, Türkiye'nin en değerli maden havzalarından biridir. İlçenin tarihi bilinen tarihi kaynaklara göre MÖ 2000 yıllarına kadar uzanmaktadır.
Genel bilgi
Maden ilçesi Mihrap Dağı eteklerinde, bir vadinin yamaçlarında kurulmuştur. Bilinen tarihi kaynaklara göre MÖ 2000 yıllarına kadar uzanır. Bölgeye Milattan önce 1050 yıllarında Mitanni Krallığı, Milatan önce 30 - Milatan sonra 180 yıllarında Roma İmparatorluğu, M.S. 1077'de Selçuklu Hanedanı hakim olmuşlardır.
Maden ilçesinde, bakır yatakları Milattan 2000 yıl önce Asuriler tarafından bulunmuştur. Ancak İngiliz bilim adamları "Tarring L.H. ve H.C. Cordero", "In A. Metal Merchant's Office[2]" adlı eserlerinde insanoğlunun bakırı ilk kez MÖ 7000-8000 yılları arasında Fırat-Dicle vadileri arasında bulduğunu yazıyorlar. Fırat ve Dicle arasında bakır, Maden ilçesinden başka hiçbir yerde bulunmamış ve de işlenmemiştir.
1515 yılında doğuya sefer düzenleyen Osmanlı Hükümdârı Yavuz Sultan Selim tarafından Maden, imparatorluk topraklarına katılmıştır. Maden ilçesi, Doğu Torosların devamı olan Mihrap Dağı eteklerinde, dar bir vadinin yamaçlarında kurulmuştur. Elâzığ - Diyarbakır yolu üzerinde bulunan ilçeye bir belde (Gezin), 37 köy bağlıdır. 2009 nüfus sayımına göre 5.314'ü ilçe merkezinde olmak üzere toplam 14.903 nüfusa sâhiptir. Elazığ'a 80 km uzaklıkta olup, ulaşım kara ve demiryolu ile sağlanmaktadır. Maden halkının büyük çoğunluğu Zaza kökenlidir.
Tarih
Hurilerin, 1450 yılında Mitanni Krallığının, MÖ 30- M.S. 180 yıllarında; Roma İmparatorluğunun, İslamiyetin yayılması sırasında Abbasilerin, 1077–1308 yılları arasında Anadolu Selçuklularının, 13. yüzyılın ilk yarısında Saltukların, 1335 yılından itibâren Karakoyunluların, 1481 yılından itibaren ise Akkoyunlular'ın sınırları içerisinde bulunmuştur.
Şah İsmail, Safevi Devleti'ni kurup genişletmeye başladığında devlet sınırlarını batıya doğru ilerletirken Harput'u bu arada Maden İlçesini de Akkoyunlular'ın elinden alarak kendi ülkesine katmıştır.
Çaldıran Zaferi sonrası Yavuz Sultan Selim'in ordularının Doğu Anadolu'yu fethettikleri sıralarda Maden, Şii Umerasının elindeydi. 1515 yılında bu bölgeye gelen Yavuz Sultan Selim'in orduları bu sırada Maden'i de Osmanlı Devleti topraklarına katmıştır.
1834 yılında Şark Vilâyetlerinde ıslahat yapmak ve yıkılan devlet otoritesini yeniden kurmak üzere görevlendirilen Reşit Mehmet Paşa, Sivas-Harput-Diyarbakır ve Maden Eyaletlerinin vali ve kumandanı görevlerini de yürütmekte idi. 1889 yılına kadar Diyarbakır'a bağlı Kaymakamlık halinde yönetimini sürdüren Maden, 1889-1924 yılları arasında mutasarrıflık, 1924-1927 yılları arasında valilik ile yönetilmiş, başlı başına bir belde olmuştur. 1927'den sonra Elazığ İline bağlı kaymakamlık hâline getirilen Maden, hâlen Elâzığ İline bağlı bir ilçedir.
1936 yılında Etibank'a devredilen Ergani Bakır İşletmesi ilçede imar ve gelişimi hızlandırmıştır. O dönemde ilçeye birçok ilden hatta Avrupa'nın çeşitli ülkelerinden çalışmak için gelen işçiler olmuştur. İlçe nüfusu 30.000 dolaylarına çıkmış; tenis kortları, sinema salonları, gazinolar, işletmeler, yeni imar alanları açılmış dolayısıyla ilçe en parlak dönemlerini yaşamıştır. Maden, Cumhuriyetin ilk dönemlerinde Doğu Anadolu Bölgesi'nde en hızlı gelişen ve büyüyen ilçe olmayı başarmıştır. Lakin sonrasında işletmenin özelleştirilmesi ve kapasitesinin düşürülmesi neticesinde o dönem birçok Anadolu beldesinden hızlı büyüyen ve nüfus olarak yüksek olan Maden ilçesi, hızla göç vererek kan kaybetmiş, küçük bir kaza konumuna düşmüştür.
İlçe merkezi başlangıçta Arpameydanı adı verilen mevkiide kurulmuştur. Ancak, daha sonra, Arpameydanı Mahallesi maden sahası içerisinde bulunduğundan kamulaştırılmış, burada oturan vatandaşlar Diyarbakır-Elâzığ Karayolunun tam üzerinde bulunan Kortik mevkiine yerleşmişler ve burada Bahçelievler Mahallesi kurulmuştur.
Coğrafya
Maden ilçesi, Doğu Anadolu Bölgesinde, Güneydoğu Torosların eteğinde, Yukarı Fırat bölümünde, Dicle nehri kenarına kurulmuştur.
Konum olarak, 39. ve 40. boylam, 38. ve 39. enlem arasında yer alır. İlçenin topraklarını doğuda Alacakaya, güneyde Ergani, Çermik ve Çüngüş, batıda Sivrice, kuzeyde Elâzığ Merkez ve Palu ilçesi ile çevrilidir. Maden ilçesinin büyük bir kısmı dağlık ve engebelidir. İlçe merkezi rakımı 1054 m'dir. Yüzölçümü 939 km²'dir. İlçenin bulunduğu bölüm vadidir. Bu vadi Hazar Gölünün biraz aşağısından başlar ve Ergani ilçesine kadar devam eder. Elazığ ve Diyarbakır kara ve demir yolları ilçeden geçer.
Hazar Gölünün doğusunda bulunan ovaya (Gezin Ovası) denir. Burası ağırlıkla çıplaktır. Ova genelinde Bahçeler ve sebzelikler ayrı bir hava vermektedir. Maden dağlarının yer, yer ulaştığı en son nokta; Mihrap Dağı 1775 m, Haşto(Goroz) Dağı 2069 m, Sındığık Dağı 1600 m'dir. İlçenin genişçe ovalarından en verimlisi ise Dicle Vadisinin baş taraflarındaki 20 km uzunluğundaki bermaz ovasıdır. Dicle Nehri'nin ana toprağıdır Maden. Dicle Nehri'nin kaynağı Hazar Gölü ve Maden Çayı'dır.
Karasal iklimin hakim olduğu İlçede yoğun kar yağışı olmaktadır. Yağışlar ilkbahar aylarında yoğunlaşır.
İlkler
- Bakır madeni ilk kez, Maden ilçesinde bulunmuştur.
- 1924-1927 yılları arasında il olan Maden, Türkiye'nin ilk illerinden biri olmuştur.
- Bölgede Polis Teşkilatı ilk kez 1887 yılında Maden'de kurulmuştur.
- Ziraat Bankası civar bölgede ilk şubesini 1888 yılında Maden'de açmıştır.
- Bölgede Belediye teşkilatı ilk kez 1854 yılında Maden'de kurulmuştur.
- Tenis kortları ve sinema salonları civar bölgede ilk kez 1930'da Maden'de faaliyete geçmiştir.
- II. Abdülhamid döneminde yapılan Maden Saat Kulesi, bölgenin ilk ve en eski saat kulesidir. (aynı dönemde yapılan bir diğer saat kulesi, İzmir Konak'ta bulunan İzmir Saat Kulesi'dir.)[3]
Ekonomi
Maden ilçesinin iş ve çalışma hayatında en büyük rol 1936 yılında Etibank'a devredilen Ergani Bakır İşletmesinin olagelmiştir. Bu müessese uzun yıllardan beri ilçe halkı için önemli istihdam imkânları yaratmıştır. []Ancak bu işletme 90'lı yılların ortalarında özelleştirilmiştir. Önceki yıllarda emek yoğun tarzda üretimini sağlayan ve yaklaşık 4-5 bin civarında işçi ailesinin geçimini sağlayan müessesede, özelleştirmeden sonra teknoloji yoğun üretimi tercih eden Ber-Oner firması, yaklaşık yarısı Maden ilçesi halkından olmak üzere, 80-100 işçiyle faaliyetini sürdürmeye başlamıştır. []
Tarım kesiminde yaklaşık olarak 7.500 kişinin çalıştığı tahmin edilmektedir. [] Bermaz Ovası'nda tarım faaliyetleri, dağlık yörelerde ise hayvancılık faaliyetleri belirgin olup bu yönde teşvik ve çalışmalar devam etmektedir.[]
Nüfus
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[4] | 10.019 | 2.272 | 7.747 |
| 1935[5] | 15.569 | 2.762 | 12.807 |
| 1940[6] | 20.859 | 4.691 | 16.168 |
| 1945[7] | 21.110 | 4.377 | 16.733 |
| 1950[8] | 23.898 | 5.461 | 18.437 |
| 1955[9] | 23.612 | 6.834 | 16.778 |
| 1960[10] | 27.513 | 7.956 | 19.557 |
| 1965[11] | 31.647 | 10.166 | 21.481 |
| 1970[12] | 36.594 | 15.516 | 21.078 |
| 1975[13] | 38.689 | 15.151 | 23.538 |
| 1980[14] | 38.937 | 12.341 | 26.596 |
| 1985[15] | 38.992 | 14.456 | 24.536 |
| 1990[16][a] | 27.281 | 10.838 | 16.443 |
| 2000[17] | 21.699 | 7.159 | 14.540 |
| 2007[18] | 15.822 | 5.952 | 9.870 |
| 2008[19] | 16.447 | 5.929 | 10.518 |
| 2009[20] | 14.903 | 5.314 | 9.589 |
| 2010[21] | 13.735 | 5.164 | 8.571 |
| 2011[22] | 13.197 | 5.276 | 7.921 |
| 2012[23] | 12.360 | 5.016 | 7.344 |
| 2013[24] | 15.665 | 5.125 | 10.540 |
| 2014[25] | 12.460 | 5.165 | 7.295 |
| 2015[26] | 11.543 | 5.081 | 6.462 |
| 2016[26] | 11.071 | 4.786 | 6.285 |
| 2017[26] | 10.475 | 4.225 | 6.250 |
| 2018[26] | 16.608 | 5.373 | 11.235 |
| 2019[26] | 11.275 | 3.744 | 7.531 |
| 2020[26] | 10.329 | 3.980 | 6.349 |
Notlar
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2022.
- ^ Chaudhury, Sushil; Morineau, Michel (Haziran 1999). "Introduction". Merchants, Companies and Trade: Europe and Asia in the Early Modern Era (İngilizce). 18 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021.
- ^ "Log into Facebook". Facebook (İngilizce). 11 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2021.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Maden Nüfusu - Elazığ". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Elazığ Maden Nüfusu". nufusune.com.
Dış bağlantılar
- Maden Kaymakamlığı30 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Maden Belediyesi2 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
