İçeriğe atla

Mada Adası

Mada Adası
Harita
Beyşehir Gölü'nün tepeden görünümünde Mada, kuzeybatıda görünüyor.
Beyşehir Gölü'nün tepeden görünümünde Mada, kuzeybatıda görünüyor.
ÜlkeTürkiye Türkiye
İlIsparta
İlçeŞarkikaraağaç
Coğrafi bölgeAkdeniz Bölgesi
Yüzölçümü
 • Toplam8,22 km²
Nüfus
 (2022)
 • Toplam180
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu422

Mada Adası veya diğer adıyla Kazak Adası, 822 hektar büyüklüğüyle Beyşehir Gölü üzerindeki 32 adanın en büyüğüdür. 2022 itibarıyla 180 kişinin yaşadığı kısmı Kumluca Mahallesi olarak isimlendirilmiştir ve idarî olarak Isparta'nın Şarkikaraağaç ilçesinin Gedikli Köyü'ne bağlıdır. Adanın bu alan haricindeki kısmı Kızıldağ Millî Parkı içerisinde kalmaktadır.

Üzerinde yerleşim olduğuna dair ilk kayıtlar 1507'ye dayanmaktadır. Bu tarihten sonraki en büyük göç hareketi 1866'da 30 ilâ 40 hanelik bir Kazak grubunun yerleştirilmesiyle oluşmuş ve sonralarında kullanılacak bir diğer isim olarak Kazak Adası kavramına temel olmuştur.

Ada, 20 Şubat 1993'te Kızıldağ Millî Parkı kurulduğunda bütünüyle parkın içerisinde kaldı. 27 Kasım 2018'de de Kumluca Mahallesi millî parkın sınırları dışında bırakıldı.

2010 yılında Musa Ak tarafından yönetilen Mada isimli belgeselde adadaki yaşam anlatıldı ve yapım, 17. Altın Koza Festivali'nde En İyi Belgesel Ödülü'nü kazandı.

İsmi

Mada, halk ağzından mide[1] ve iştah[2] anlamlarında derlenmiş bir sözcüktür. Farsçada (māda. ماده) ise eklendiği kelimelere dişi anlamı katan bir sözcüktür.[3]

1583 tarihli İcmal Defteri'nde "Madi" olarak geçmektedir. II. Mehmed adına Beyşehir vakıflarını tespit eden defterlerde “Mado”; daha sonraki kaynaklarda “Made” ve “Mada” şeklinde geçmektedir.[4]

Coğrafyası

Mada, Beyşehir Gölü'nün kuzeybatısında bulunur. 822 hektar ile göldeki 32 adanın en büyüğüdür. 800-900 dönüm ekilebilir alanı vardır, geri kalanı ardıç ve maki ile örtülüdür. Ayrıca meşe, ardıç, kavak ve söğüt ağaçları dikilidir.[5] İki tepeden oluşmuştur. Güneyindeki tepenin yüksekliği 1345 m'dir.[6]

Adadaki yerleşim alanı Kumluca Mahallesi olarak isimlendirilmiştir ve 1945'e kadar Beyşehir'e bağlı iken bu tarihte Şarkikaraağaç köyü Gedikli'ye bağlanmıştır. İlçe merkezine uzaklığı yaklaşık 35 km'dir.[5][7]

Ulaşım

Ada'nın kara ile arasında yaklaşık 700 m'lik bir mesafe bulunmaktadır. Ulaşım, tekneler ya da 15 ton taşıyabilen dubalar ile sağlanır. Kışın, buz tutan göl üzerinde yürüyerek karşıya geçilebilmektedir. Ulaşım konusundaki güçlükler Türkiye ulusal medyasında da yer bulmaktadır.[8][9][10] 2019'da onaylanan koruma amaçlı imar planı ile adaya ulaşım noktasında iyileştirmeler planlanmıştır.[11]

Donan Beyşehir Gölü'nde buz tabakasını kırarak kayıklara yol açmaya çalışan yöre halkı

Tarihçe

Eşrefoğulları dönemi hükümdarı Mehmet Bey, adanın kuzeyine bir köşk yaptırmıştır.[6]

1866'da 30 ilâ 40 hanelik bir Kazak grubu yerleştirilmiştir. Tamamı erkeklerden oluşan bu grup, yerleşmekten çok balıkçılık yapmak için gelmişlerdir. 1882 yılına kadar da yabancı statüsünde kalmışlardır. 1883 sonrası yerli halktan sayılmaya başlanan Kazaklar, 1920'lere kadar Mada Adası'nda kalabalık halde yaşamışlardır. Kurtuluş Savaşı ile yörede başlayan eşkıyalık hareketleri yüzünden bunlardan büyük bir kısmı Akşehir’e göçmüşlerdir. Kalan 3-5 hane ise 1935 yılında Beyşehir’e göçmüştür. Sonraları bölgeye balık avları için geçici olarak gelmişlerdir.[4]

1901'de Konya'ya gelen Çeçenlerin bir kısmı Beyşehir civarına yerleştirilmiştir. Bunların bir kısmının da Ada'ya yerleştiği söylense de[6] resmî bir kayıt yoktur. Çeçenlerden sonra da Tırtar ve Ötkünlü aşiretleri yerleşmiştir.[4]

1950'li yıllarda adaya 12 hane göç etmiştir. Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapan bu haneler, daha sonra nüfus artışıyla birlikte Kumluca Mahallesi'ni kurmuşlardır.[6][11] Mada, 20 Şubat 1993'te Kızıldağ Millî Parkı kurulduğunda bütünüyle parkın içerisinde sayılmışsa da[12] 27 Kasım 2018'de Kumluca Mahallesi millî parkın sınırları dışarısına çıkarılmıştır.[13] 27 Aralık 2019'da onaylanan koruma amaçlı imar planı ile adaya ulaşım ve adada yaşam konusunda iyileştirmeler planlanmıştır.[11]

Nüfus

Yıl Hane Kişi Notlar
2022 30 180[14]
2008 36 253[8]
2002 38 187[4]
1966 15 100 Bu sayılar, İbrahim Hakkı Konyalı'nın ziyaretinde gördüğünü söylediği sayılardır.
1943 4[15]-
1906 - 206[4]
1882 63 86[4]
1584 62[4]
1518-1522 31[4]
1507 33[4]-

Geçim

Sulama sorunu sebebiyle kuru tarım ve hayvancılık başlıca geçim kaynağıdır. Balıkçılık, Gökçe balığının neslinin tükenmesiyle zayıflamış olsa da 1 Temmuz ilâ 15 Şubat arasındaki avlanma yasağı dışında levrek ve sazan avlanabilmektedir.

Adanın, Kızıldağ Millî Parkı içerisine dâhil edilmesiyle de küçükbaş hayvancılık durmuştur.[6][11] Günümüzde adadaki büyükbaş hayvanlar dubayla karşıya geçirilmekte ve orada otlatılıp geri gelinmektedir.[16] [a]

Popüler kültürdeki yeri

Mada söylencesi

Rivayete göre Alaaddin Keykubat'ın oğlu, Beyşehir Gölü'ne düşmüş ve bir daha bulunamamış. Bunun üzerine hünkâr bu gölde artık kimsenin ölmemesi için halktan yapağı ve bir miktar kül istemiş. Getirilen malzemelerle gölü Akdeniz'e bağlayan yer altı suyunun yolları kapatılmış ve gölün seviyesi yükselip; bir tepe olan Mada'nın etrafını sarmış. Böylece Mada bir ada olarak ortaya çıkmış.[17]

Belgesel

Harici video
Mada (belgeselin tam kopyası)
Isparta Basın Kulübü'nün köyde yaptığı belgesel röportaj (Youtube videosu)
  • Mada. 2010 yılında Musa Ak tarafından yönetilen belgeselde adadaki yaşam anlatıldı ve yapım, 17. Altın Koza Festivali'nde En İyi Belgesel Ödülü'nü kazandı.[18]

Galeri

Notlar

  1. ^ Bu bilgi Anadolu'da yaşam belgeselinin 5. dakikasından başlayarak aktarılmaktadır.

Dış bağlantılar

Kaynakça

Özel kaynakça

  1. ^ Türkiye'de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt: 9 L-R ( la - rüzgârlık ). Türk Dil Kurumu. 1977. 
  2. ^ Günşen, Ahmet (2000). Kırşehir ve Yöresi Ağızları, İnceleme-Metinler-Sözlük. Türk Dil Kurumu. 
  3. ^ Steingass, Francis Joseph (1892). "A Comprehensive Persian-English Dictionary, Including the Arabic Words and Phrases to be Met with in Persian Literature". dsal.uchicago.edu. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2022. 
  4. ^ a b c d e f g h i KORUCU ÜÇÜNCÜ, Berna Burcu (2014). Tarihî Süreçte Beyşehir Gölü Adalarında İskân, Nüfus ve Sosyo-Ekonomik Faaliyetler (PDF) (Yüksek Lisans). Selçuk Üniversitesi. 29 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Mart 2022. 
  5. ^ a b Karaman, Abdullah (5 Ocak 2018). Yerel Turistik Değerler. Eğitim Yayınevi. ss. 162-163. ISBN 978-975-2475-44-1. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2022. 
  6. ^ a b c d e Yazıcı, Hakkı; Arıbaş, Kenan (2012). "BEYŞEHİR GÖLÜ ADALARINDA NÜFUS, YERLEŞME VE EKONOMİK FAALİYETLER". Coğrafya Dergisi. 23 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2020. 
  7. ^ "Genel Bilgiler". Şarkikaraağaç Belediyesi. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2022. 
  8. ^ a b "Anadolu'nun Ortasında Unutulan ada". Sabah Gazetesi. 23 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011. 
  9. ^ "Karşı Kıyıdakiler". National Geographic. 26 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011. 
  10. ^ "Hava karardı Madalılar için ölmek yasak". Sabah (gazete). 27 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ a b c d Gedikli Köyü Ve Kumluca Mahallesi Koruma Amaçlı İmar Planı Plan Açıklama Raporu (PDF). T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Mart 2022. 
  12. ^ "Bakanlar Kurulu Kararı" (PDF). T.C. Resmî Gazete. 20 Şubat 1993. 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mart 2022. 
  13. ^ "Kızıldağ Milli Parkı ile Beyşehir Gölü Milli Parkı Sınırlarının Haritalar ile Koordinat Listelerinde Gösterildiği Şekilde Değiştirilmesi Hakkında Karar (Karar Sayısı: 378)" (PDF). T.C. Resmî Gazete. 27 Kasım 2018. 10 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mart 2022. 
  14. ^ "Göldeki buzları kırarak ulaşımı sağlıyorlar". Haberturk.com. 4 Şubat 2022. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2022. 
  15. ^ ÜÇÜNCÜ & Muşmal 2014, s. 64.
  16. ^ "Anadolu'da Yaşam". TRT İzle. 27 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2022. 
  17. ^ Livaneli, Ünal (12 Haziran 2011). "Mada sahillerinde bekliyorum". Zaman (gazete). 18 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2022. 
  18. ^ "Mada". www.kameraarkasi.org. 29 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2021. 

Genel kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

Türkiye'deki millî parklar listesi, Türkiye'de bulunan millî parkların derlendiği listedir. Türkiye'de millî park kavramı ilk kez Selahattin İnal tarafından gündeme getirilmiş, "doğa koruma alanlarının millî park statüsü taşıması gerektiği ve doğal güzellik ile turistik potansiyel kıstaslarına göre belirlenmesi gerektiği" savunulmuştur. Kavram, 31 Ağustos 1956 tarihinde kabul edilen Orman Kanunu'nun 25. maddesinde yer bularak ilk kez yasal düzlemde yer almıştır. Kanunla millî parkların sorumluluğu kendisine verilen Orman Genel Müdürlüğü, gerekli gördüğü ormanlık bölgelerin fauna ve florasının korunması şartıyla bilimsel ve halka açık spor ile mesire alanı olarak kullanılması amaçlarıyla herhangi bir bölgeyi millî park ilan etmekle yetkili kılınmış, iki yıl sonra kurulan Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ile görev bu kuruma devredilmiştir. 1983 yılına kadar yalnızca orman örtüsüne sahip olan yerler millî park dâhilinde değerlendirilirken 9 Ağustos 1983 tarihinde kabul edilen Millî Parklar Kanunu ile ormanlık olmasa bile tarihî, turistik ya da kültürel değeri haiz alanların da millî park ilan edilmesi sağlanarak tabiat parkı, tabiat koruma alanı, tabiat anıtı gibi yeni koruma statüleri tesis edilmiştir. Kanunun güncel hâline göre Tarım ve Orman Bakanlığı tasarrufunda olan millî park alanlarının belirlenmesi bu bakanlığın yanı sıra imar konularında Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve tarihî ile turistik konularda Kültür ve Turizm Bakanlığının görüşleri alınarak sağlanmakta olup cumhurbaşkanlığı kararnamesinin yayımlanmasıyla resmiyete kavuşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Beyşehir</span> Konyanın ilçesi

Beyşehir, Konya ilinin bir ilçesidir. Konya'nın en büyük beşinci ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Beyşehir Gölü</span> Türkiyede bir göl

Beyşehir Gölü, Göller Yöresi'inde, Konya ve Isparta illeri topraklarında bulunan, Türkiye'nin üçüncü büyük gölü, en büyük tatlı su gölü.

Kızıldağ Millî Parkı, Isparta'nın Şarkikaraağaç ilçesi sınırları içerisinde yer alan millî park.

<span class="mw-page-title-main">Şarkikaraağaç</span> Isparta ilinin bir ilçesi

Şarkikaraağaç eski ve halk arasındaki ismiyle Karaağaç, Isparta ilinin bir ilçesidir. On iki ilçesi bulunan Isparta ilinde nüfus büyüklüğü bakımından üçüncü sıradadır.

<span class="mw-page-title-main">Gölyazı, Terme</span> Samsun Termede bir Mahalle

Gölyazı, Samsun'a bağlı bir mahalledir. 9 Ocak 1997 tarihinde Kabalı köyü ile birleşmek suretiyle belediye statüsü alarak beldeye dönüştü. 12 Kasım 2012'de TBMM'de kabul edilen 6360 sayılı kanun ile mahalle oldu.

<span class="mw-page-title-main">Kıreli, Hüyük</span> Hüyük ilçesinin mahallesi

Kıreli, Konya'nın Hüyük ilçesinin mahallesidir. Konya-İzmir karayolunun 120'nci kilometresinde konuşlanmıştır. Kuzeyinde Şarkikaraağaç (19 km), doğusunda Çavuş mahallesi (5 km.) ve Hüyük ilçesi (9 km), güneyinde Beyşehir (30 km) ve batısında da Beyşehir Gölü bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Glacier Millî Parkı (Amerika Birleşik Devletleri)</span>

Glacier Ulusal Parkı, Amerika Birleşik Devletler'in Montana eyaletinin batısında bulunan Kalispell şehri yakınında 41.101 km² yüzölçümünü kapsayan ve Kanada'nın Alberta ve Britanya Kolumbiyası eyaletleri ile uluslararası devlet sınırlarından güneye uzanan 11 Ekim 1910'da kurulmuş olan ve ABD Ulusal Park Hizmeti tarafından idare edilen bir millî park'tır. Bu bakir, insan eli girip bozulmamış çevre sistemi, "Kuzey Amerika Kıtası'nın Çevre Sistemi'nin Tacı" adı verilen ve koruma altında bulunan 41.000 km²'lik bir arazi bölgesinin içinde çok çekici bir dikkat merkezini oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Beyşehir Gölü Millî Parkı</span>

Beyşehir Gölü Millî Parkı, Beyşehir Gölü'nün yakınında Türkiye'nin en büyük millî parkıdır. Derlenen bilgilere göre, 1993 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla kurulan millî park 88 bin 750 hektarlık alanı kapsıyor. Doğa Koruma ve Millî Parklar Genel Müdürlüğü bünyesinde koruma altında bulundurulan Türkiye'de toplam 897 bin 657 hektarlık alana sahip 40 adet millî park bulunuyor. Bu millî park alanlarının en genişi ise Beyşehir Gölü Millî Parkı olarak dikkat çekiyor. Türkiye'nin en büyük tatlı su kaynağı olan Beyşehir Gölü'nde Beyşehir ve Kızıldağ olmak üzere iki ayrı millî park bulunuyor. Beyşehir Gölü Millî Parkı, Türkiye'nin en önemli ziyaretçi çeken doğal mekanları arasında gösteriliyor. Beyşehir millî parkının orman formasyonunu ardıç, karaçam, göknar, sedir ve meşe türleri oluşturuyor. Ağaçlar yer yer göl kenarına kadar uzanarak Beyşehir Gölü'nün koylarını ve körfezlerini görsel açıdan eşsiz bir manzaraya kavuşturuyor. Üstün değerdeki peyzaj güzellikleri, göçmen kuşlar için iyi bir barınak olması, potansiyel göl sularına dayalı sporlarına elverişli göl kıyılarının bulunması ile Selçuklu dönemine ait kültürel zenginlikler olması Beyşehir Gölü Millî Parkı'nın kaynak değerlerini daha da önemli hale getiriyor.

<span class="mw-page-title-main">Dedegöl Dağı</span>

Dedegöl Dağı, Isparta'nın doğusunda Yenişarbademli ilçesi sınırı içerisinde 2.992 m. yüksekliğiyle Isparta ilinin en yüksek dağıdır. Anamas Dağı olarak da bilinmektedir. Bilinen 15 km uzunluğuyla Türkiye'nin en uzun mağarası olan Pınargözü Mağarası da bu dağ içerisinde yer alır. Dedegöl Dağı, Batı Toroslar orojenik kuşağı içinde yer alan ana hatlarıyla güneyden kuzeye ve kuzeybatıya doğru uzanış gösteren en yüksek noktası 2992 m olan bir dağdır. Kuzey güney doğrultusunda yaklaşık 12 km uzunluğa, doğu-batı doğrultusunda ise 5–6 km genişliğe sahiptir. Doğa Derneği'nin yayınladığı Önemli Doğa Alanları araştırmasına göre Dedegöl Dağları'nın sınırları doğuda Beyşehir Gölü, kuzeyde Belceğiz köyü ve Sarıidris beldesi, batıda Aksu ilçesi ve güneyde Emerdin Dağı ile Köprüçay Vadisi'nden oluşmaktadır. Dedegöl Dağı, tektonik olarak Türkiye'nin en aktif alanlarından biri olan “Isparta Açısı” içinde, bu alanının doğu kesiminde yer almaktadır. Dağın en yüksek noktası Dedegöl Tepe zirvesidir. Kartal Tepe, Karçukur Tepe dağın diğer yüksek tepeleri arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Kaçkar Dağları Millî Parkı</span>

Kaçkar Dağları Millî Parkı büyük bölümü Rizenin Çamlıhemşin ilçesinde, bir bölümü Erzurum ve Artvin illerine uzanan millî park. 51.550 hektarlık mili park Fırtına Deresi ile Hemşin Deresi arasında yer alan Kaçkar Dağları üzerinde kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Bademli, Beyşehir</span>

Bademli, Konya'nın Beyşehir ilçesine bağlı bir mahalledir. Nüfusu yaklaşık 300 olan mahalle; Beyşehir ilçesine 5 km, Konya'ya ise 95 km uzaklıktadır.

<span class="mw-page-title-main">Konya kapalı havzası</span>

Konya kapalı havzası, yaklaşık olarak Türkiye'nin ortasında bulunan kapalı havza. 5 milyon hektarlık alanıyla Türkiye'nin yaklaşık %7'sini kaplar.

<span class="mw-page-title-main">Gölcük Gölü (Bolu)</span> Boluda göl

Gölcük Gölü, Bolu il merkezinin 13 km güneyinde bulunan yapay göl. Alanı 4,5 hektar, çevresi 1.300, yükseltisi 1.217 metredir. Göl ve çevresi tabiat parkı ilan edilerek koruma altına alınmıştır. Göl kıyısındaki yapı, Orman Bakanlığına ait devlet konukevidir.

<span class="mw-page-title-main">Yerköprü Çağlayanı (Mersin)</span> Mersinde tabiat parkı olarak tescil edilmiş şelale

Yerköprü Çağlayanı, Mersin ili Mut ilçesinde yer alan bir çağlayandır. 2001 yılında tabiat anıtı olarak tescil edilen şelale, 2021'de tabiat parkı ilan edildi. Çağlayan ve çevresindeki alanın genişliği 1.115 dönümdür. Popüler bir gezi parkurudur.

<span class="mw-page-title-main">Altıparmak Tabiat Parkı</span>

Altıparmak Tabiat Parkı, Artvin ili sınırlarında 11.07.2013 tarihinde, 2.110,92 ha alanda ilan edilen tabiat parkıdır. Kaçkar Dağları'nın doğu bölümü olan Altıparmak Dağları yamaçlarındadır. Yakınlarında Altıparmak köyü bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Uzungöl</span> Türkiyede bir göl

Uzungöl, Türkiye'nin Trabzon ilinde yer alan bir heyelan set gölüdür. Çaykara ilçesinin Uzungöl Mahallesi'nde bulunur. Yamaçlardan düşen kayaların, Haldizen deresinin önünü kapatmasıyla oluşmuştur. Uzunluğu 1.000 m, genişliği 500 m, alanı 500.000 ha olan gölün en derin yeri 15 m'dir. 2004 yılında DSİ'nin gölde gerçekleştirdiği rusubat temizliği sonucunda göl alanı %67 büyümüştür. Uzungöl, 3 Ekim 1989'da ilan edilen Uzungöl Tabiat Parkı'nın bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Gedikli, Şarkikaraağaç</span> Isparta ilinin Şarkikaraağaç ilçesine bağlı köy

Gedikli, Isparta ilinin Şarkikaraağaç ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Çamlıca Tabiat Parkı</span> Kütahyada tabiat parkı

Çamlıca Tabiat Parkı, Kütahya ilinin Merkez ilçesi sınırları içinde yer alan tabiat parkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Karagöl Tabiat Parkı (İzmir)</span> İzmir, Türkiyede bir tabiat parkı

Karagöl Tabiat Parkı, İzmir ilinin Menemen ilçesi sınırları içinde yer alan tabiat parkıdır.