Macarca
| Macarca | |
|---|---|
| Magyar | |
 Macarca Yazı örneği. | |
| Bölge | Orta Avrupa |
| Etnisite | Macarlar |
| Konuşan sayısı | 12.319.330 (2001)[1] |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Latin alfabesi (Macar alfabesi) |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Macaristan Voyvodina Burgenland Avrupa Birliği |
| Tanınmış azınlık dili |  Ukrayna Hırvatistan Sırbistan Slovakya Slovenya Avusturya  Romanya |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | hu |
| ISO 639-2 | hun |
| ISO 639-3 | Çeşitli: hun – Modern Macarca ohu – Büyük Macarca |
 Macarca'nın konuşulduğu yerler. | |
 | |
Macarca (kendi dilinde
Sınıflandırma
Macarca Ural dil ailesine mensuptur. Bu aile içerisinde ise Batı Sibirya ile Kuzey Norveç arasında yaşayan kavimlerin konuştukları Fin-Ugor dilleri grubunda yer alır. Çeremisçe, Fince, Estonca, Laponca, Ostyakça, Mordvince, Vogulca, Votyakça, Züryence de bu dil ailesi içinde yer almaktadır. Buna rağmen Fin-Ugor dillerinin gerçek bir Ural dil ailesi alt grubu olup olmadığı tartışmalıdır.[2] Fin-Ugor dilleri içerisinde, Macarca, Hantıca ve Mansice Ugor dillerini oluşturur ve aile içinde birbirlerine en yakın akrabalık ilişkisini gösterirler.
Eski teoriler
Eskiden Macarca Ural dilleri içerisinde daha geniş bir Ural-Altay dil ailesi içerisinde sınıflandırılmış olmasına rağmen, günümüzde genel kabul edilen görüş, Ural dillerinin kendi başına bir genetik aile oluşturduğu, Altay dillerinin ise aralarında akrabalık bulunmadığı ve bu benzerliklerin kültürel difüzyon ve alıntılamalar ile açıklanabileceği yönündedir.[3][4] Aynı zamanda 18. ve 19. yüzyılda, Macarcanın Ural dilleri yerine Türk dilleri içerisinde sınıflandırılması gerektiğine dair, "Ugor-Türk Savaşı" (Az ugor-török háború) lakaplı akademik tartışmalar meydana gelmiştir, ancak fikir birliği Ugor dilleri üzerinde sağlanmıştır.[5] Macarcanın Türkçeye benzerliğine verilen yaygın bir örnek şu cümledir: A zsebemben sok alma van. Cebimde çok elma var.
Tarih boyunca Çince, Baskça, Ermenice, Eski Mısırca, Etrüskçe, Farsça, İbranice, İngilizce, Hunca, Japonca, Keçuva dili, Magarca, Pelasgce, Sanskritçe, Sümerce, Tibetçe, Yunanca ve diğer 40 dilin de aralarında bulunduğu pek çok dil ile Macarcanın ilişkili olduğu iddia edilmiş olmasına rağmen ana akım dil bilimciler, bu iddiaları sözdebilimsel bulmaktadır.[6]
Tarih
Macarlar yaklaşık M.Ö. 1000 yılında önce bağımsız bir kavim olarak yaşamaya başlamış ve Milat sıralarında Ural dağlarının doğusuna ulaşmışlardır. M.S. 5. yüzyılda Macarlar İç Asya'dan batıya doğru göç eden Türklere katılarak onlarla birlikte Kafkas bölgesine gelmişler ve kesintisiz 500 yıl boyunca da burada Oğuz Türkleri ile birlikte yaşamışlardır.[] Macarlar tarihte Onoğurlar ve Ön Bulgarlar ile yakın bir ilişkide bulunmuş ve bu dönemde Macarcaya Oğur dilleri kökenli özellikle de hayvan yetiştiriciliği ve tarımla ilgili yaklaşık 250[] kadar sözcük geçmiştir.[7] Bunlara örnek olarak árpa (arpa), búza (buğday), borsó (burçak), gyümölcs (yemiş), szőlő (<sidleğ / üzüm), bor (şarap), bika (boğa), ökör (öküz), borjú (buzağı),[8] barsony (<barçın/kadife), sátor (çadır), kapu (kapı), tenger (deniz), sárga (sarı), bélyeg (<bilig / pul) yer almaktadır.[] Oğurlar, Macarların yazıyla tanışmasında önemli bir rol oynamıştır. Günümüz Macarcasında kullanılan ve Macarcaya Batı Türkçesinden geçen ír (yazmak) ve betű (<betik / harf) sözcükleri bu etkiyi göstermektedir.[]
Günümüzdeki yurtları olan Karpatlar Havzası'na 896 yılında yerleşen Macarlar, 1001 yılında Hristiyanlığın kabulünden sonra bulundukları bölgenin etnik karakteri dolayısıyla Eski Kilise Slavcası, Sırp-Hırvatça, Sloven, Çek, Slovak dillerinden de tarım, ekonomi, ev aletleri, din, devlet yönetimine ilişkin birçok sözcük almışlardır. Bu dillerin yanı sıra Türk dilleri ailesinde yer alan Kumanca ve Peçenekçe de 12. ve 13. yüzyıl civarında Macarca üzerinde etkiler bırakmıştır. Macarca ise Rumenceyi etkilemiş olup, Rumencede yer alan söz varlığının yaklaşık %1,5'inin kökeni Macarcaya dayanmaktadır.[9]
Bunun dışında Macar diline Latinceden de özellikle Hristiyanlık, devlet yönetimi, devletlerarası ilişkiler, eğitim ve hukuk alanlarında birçok sözcük girmiştir. Macarcaya en başta Almancadan olmak üzere, İtalyanca ve Fransızca, Arapça ve Farsçadan da birtakım sözcükler girmiştir.
Alfabe
Macarlar kendi dillerine özgü bazı sesleri gösteren işaretleri de ekleyerek Orhun alfabesindeki harflere çok benzeyen harflerden meydana gelen bir tür oyma yazısı kullanmışlardır.[] Hristiyanlığı kabul ettikten sonra bu alfabe yerini Latin abecesine bırakmış olmakla birlikte bugünkü Romanya'nın Doğu Erdel bölgesinde oturan bir Macar boyu olan Székely'ler (Sekeller) tarafından yüzyıllar boyunca kullanılmıştır. Modern Macar alfabesi 42 harftir.
| Büyük harfler | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| A | Á | B | C | Cs | D | Dz | Dzs | E | É | F | G | Gy | H | I | Í | J | K | L | Ly | M | N | Ny | O | Ó | Ö | Ő | P | Q | R | S | Sz | T | Ty | U | Ú | Ü | Ű | V | W | X | Y | Z | Zs |
| Küçük harfler | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| a | á | b | c | cs | d | dz | dzs | e | é | f | g | gy | h | i | í | j | k | l | ly | m | n | ny | o | ó | ö | ő | p | q | r | s | sz | t | ty | u | ú | ü | ű | v | w | x | y | z | zs |
Macarcaya geçen Türkçe sözcükler
Macarlar gerek bugünkü Kuzey Rusya'da, gerekse Karpatlar havzasında ilişkiye geçtikleri Kumanlar ve Peçeneklerden de Türkçe sözcük almışlardır [bicska (bıçak), boza (boza), koboz (kopuz),anya (ana/anne).
Yaklaşık 150 yıl kadar süren Osmanlı egemenliği döneminde Türkçeden Macarcaya birkaç sözcük girmiştir [Örn: findzsa (fincan), dohány (<duhan / tütün), ibrik (ibrik), papucs (pabuç), csizma (çizme) ...]
Son olarak da hangi dönemde Macarcaya yerleştiği bilinmeyen sözcükler vardır. [Örn.: oroszlán (arslan) ... ]
Konuşulduğu alanlar
| Ülke | Konuşan sayısı |
|---|---|
| Macaristan | 10 milyon (2001 Nüfus sayımı27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) |
| Romanya (çoğunluk Transilvanya) | 1,443,970 (2002 Nüfus sayımı) |
| Slovakya | 520,528 (2001 Nüfus sayımı) |
| Sırbistan (çoğunluk Vojvodina) | 293,299 (2002 Nüfus sayımı) |
| Ukrayna (çoğunluk Zakarpattia) | 149,400 (2001 Nüfus sayımı) |
| Amerika Birleşik Devletleri | 117,973 (2000 Nüfus sayımı) |
| Kanada | 75,555 (2001 Nüfus sayımı13 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) |
| Rusya(Komi lehçesi ile) | 70,000 |
| Avusturya (çoğunluk Burgenland) | 22,000 |
| Hırvatistan | 16,500 |
| Slovenya | 9,240 |
| Toplam | 12-13 milyon |
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2013.
- ^ "Salminen, Tapani (2002): Problems in the taxonomy of the Uralic languages in the light of modern comparative studies". 12 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2020.
- ^ "...[T]his selection of features does not provide good evidence for common descent" and "we can observe convergence rather than divergence between Turkic and Mongolic languages—a pattern than is easily explainable by borrowing and diffusion rather than common descent", Asya Pereltsvaig, Languages of the World, An Introduction (2012, Cambridge) has a good discussion of the Altaic hypothesis (pp. 211-216).
- ^ Robert Lawrence Trask: The Dictionary of Historical and Comparative Linguistics - PAGE: 357, Publisher: Psychology Press (2000), 9781579582180
- ^ Marcantonio, Angela; Nummenaho, Pirjo; Salvagni, Michela (2001). "The "Ugric-Turkic Battle": A Critical Review" (PDF). Linguistica Uralica, 2/2001. 11 Ekim 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2017.
- ^ Miklós Zsirai: Őstörténeti csodabogarak. Budapest, 1943.
- ^ "Hungary – Early history". Library of Congress (public domain). 17 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2008.
- ^ András Róna-Tas & Árpád Berta, West Old Turkic: Turkic Loanwords in Hungarian. Part 1: Introduction, A-K (Wiesbaden: Harrassowitz, 2011), 151-2.
- ^ Kim Schulte, "Loanwords in Romanian", Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook (Berlin: De Gruyter Mouton, 2009), 239.
 | ||
