Maarif Bakanlığı Kolejleri

Maarif Bakanlığı Kolejleri ya da kısaca Maarif Kolejleri, 1955 yılında dönemin Maarif Vekâleti tarafından yabancı dille eğitim yapmak üzere kurulmuş ve sınavla öğrenci alan yedi yıllık ortaöğretim kurumlarının adıdır. Sayıları altı adet olan bu okullar Eskişehir, İzmir (Bornova), İstanbul (Kadıköy), Konya, Samsun ve Diyarbakır şehirlerinde bulunuyordu.

İlk defa 1955/1956 öğretim yılında eğitime başlamışlardır. İlk kurulduklarında sayıları altı adet olan bu okulların adı 1975 yılında bir genelgeyle Anadolu Lisesi yapılmış, 1976 yılında da başka bir genelgeyle sayılarının arttırılmasına karar verilmiştir. Bugün artık Anadolu Lisesi adını almış olan bu tür okulların sayısı 1993 yılına gelindiğinde 193'ü bulmuş, 2011 yılında ise bazı genel liselerin de Anadolu Lisesi olarak adlandırılmalarıyla bu sayı 1700'ü aşmış, bu arada yabancı dille yapılan bazı derslerden vazgeçilerek ve ders saatlerinde azaltmalara gidilerek müfredatları genel liselerin müfredatına eşitlenmiştir. Millî Eğitim Bakanlığı, 2013 yılına kadar tüm genel liseleri Anadolu Liseleri'ne dönüştürmeyi planlamaktadır.^[1]

Çoğunluğu İstanbul merkezli olmak üzere yabancı dilde eğitim-öğretim yapan birçok yabancı kökenli orta öğretim okulu zaten çok uzun yıllardan beri Türkiye'de faaliyet göstermekteydi. Örneğin, bunlardan en köklü olanlarından İstanbul Robert Koleji 1863'te, Tarsus Amerikan Koleji ise 1888'de kurulmuşlardı.

Cumhuriyet Dönemi'nin hemen 2. yılında, 1924'te çıkartılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun gereği olarak ülkedeki bütün eğitim ve bilim kurumları gibi bu okullar da bu tarihten itibaren Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlanmışlardır. Bunlardan millî eğitime uyum sağlayamayan ve kendi kurallarından taviz vermeyen bazıları kapatılmıştır. Örneğin, 1928 yılında Bursa Amerikan Koleji kapatılmış ve bu durum uluslararası gerginliğe bile sebep olmuştu.

Yıllar içinde meydana gelen toplumsal gelişmeler doğrultusunda yukarıda bahsi geçen okullara alternatif oluşturacak yeni eğitim kurumlarına gereksinim doğdu. Hızlı artan nüfus ve gelişen dış ilişkiler yabancı dil bilen eğitimli elemanlara olan gereksinimi arttırmış ve sayıları ve kapasiteleri yeterince artmayan yukarıdaki okullar bu ihtiyacı tam karşılayamaz duruma gelmişlerdi ve bunların benzeri yeni eğitim kurumlarının eksikliği duyulmaya başlamıştı.

1954-1955 öğretim yılında Millî Eğitim Bakanlığı, TBMM Tutanak Dergisi'nde de (1955 Cilt 5) yayımlanan şu kararı ile yabancı dilde eğitim yapacak ve yabancı okullara alternatif oluşturacak dört adet okul açılması kararlaştırmıştır: "Memleketimizle dünya milletleri arasında günden güne artan kültürel ve ekonomik temaslar ve yurdumuzda büyük bir hızla gelişen iktisadi ve teknik çalışmalar için belli başlı dünya dillerini hakkıyla öğrenen, ilmi çalışmalardan daha geniş ölçüde faydalanmasını bilen gençlere şiddetle ihtiyaç hissedilmektedir."^[2]

1954 yılında alınan bu kararla önce dört ilde yabancı dille eğitim yapacak dört adet okulun açılması benimsendi. Bunlar Eskişehir, İzmir, İstanbul ve Konya olacaktı. TBMM'nin 23 Şubat 1955 tarihli 47. toplantısının 2. oturumunda kabul edilen bütçe yasasıyla Samsun ve Diyarbakır'da da birer adet okul açılması kararlaştırılarak bu çekirdek okulların sayısı altıya çıkarıldı.^[3]

1955-1956 öğretim yılından başlamak üzere eğitime geçmesi planlanan ve yabancı dille eğitim yapacak bu 6 öncü okulun adlarının - benzerleri olan yabancı okullardan örnek alınarak - Kolej olmasına karar verildi. Kağıt üstündeki resmi adları kolej olmasına rağmen Millî Eğitim Bakanlığı (o zamanki adıyla Maarif Vekaleti) tarafından özel olarak kuruldukları için ve diğerleriyle karıştırılmamaları için bu okullara Maarif Koleji dendi. Merkezi sınavla öğrenci alan bu okullarda orta ve lise kısımları bir arada bulunacak ve hazırlık sınıfıyla beraber öğretim süresi yedi yıl olacaktı.^[4]

24 Şubat 1973 tarih ve 14575 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan Milli Eğitim Temel Kanunu hükümleri uyarınca bu tür okullardaki kolej adının liseye çevrilmesinin yasal bir zorunluluk haline gelmesi üzerine, Maarif Kolejleri için yeni bir ortak isim arayış sürecinde öne çıkan Anadolu Lisesi adının kullanılması için 1 Temmuz 1975 tarih ve 14903 sayılı makam oluru verilmesinin ardından 1975-76 ders yılına bu yeni isimle başlanmış ve bu 1 Aralık 1975 tarih ve 11108 sayılı bakanlık genelgesiyle duyurulmuştur.^[5]

1976 yılında artık "Anadolu Lisesi" adını almış olan bu okulların sayısının özel bir yönetmelikle arttırılmasına karar verildi. 1993 yılına gelindiğinde bunların sayısı 193'ü bulmuştu. Bu okulların yanı sıra Anadolu Öğretmen, Anadolu Güzel Sanatlar Liseleri de açılmıştır. Devletleştirilen Nişantaşı ve Beyoğlu İngiliz okullarıyla (High School) Galatasaray Lisesi ve İstanbul (Erkek) Lisesi'nin yanı sıra 17 İmam Hatip Lisesi de aynı kapsama alınmıştır.^[6]

Maarif Kolejlerinde bütün derslerin yabancı dilde verilmesi mümkün değildi. Kanunlar gereği sadece Fen ve Matematik dersleri yabancı dilde öğretilmekteydi. Sosyal bilimlere giren derslerin (ülkedeki bütün okullarda olduğu gibi) Türkçe öğretilmesi zorunluluğu vardı. Bunun yanı sıra yabancı dil eğitimine özel bir ağırlık verilmekteydi. Bu okullardaki yabancı dil öğretiminin amacı, Resmi Gazete'de de tespit edilmiş olduğu gibi, "Öğrencilerin takip ettikleri yabancı dilde konuşabilme, anlayabilme, kendi konularındaki metinleri Türkçeye çevirebilme ve yazı ile yeterince ifade edebilme güç ve yeteneğini kazanmalarını sağlamak", yabancı dilde eğitim ve öğretimin amacı ise, "öğrencilere bilimsel ve teknolojik gelişmelerle, yabancı dildeki bu tür yayınları izleyebilme, uluslararası toplantı ve tartışmalara da katkıda bulunabilme güç ve yeteneğini kazandırmak" şeklinde özetlenebilir.^[3][7]

Eğitim kalitesinin yüksek tutulması amacıyla öğrenci alımında yapılan seçicilik öğretmenler için de uygulanmış, ayrıca 1957 yılında ABD ile yapılan ikili kültür anlaşması gereği yabancı uzman ve barış gönüllüleri bu okullarda öğretmen olarak görev almış, bu durum 1970'li yılların başlarına kadar sürmüştür. 1957-1969 yılları arasında görev yapan yabancı uyruklu öğretmenler arasında İngiliz, ABD'li, Pakistanlı, Avustralyalı ve İskoç öğretmenler ilk sıralarda bulunuyordu.

Sınıflardaki öğrenci sayılarının belirli sınırları aşmamasına özen gösterilen bu okullarda 1960'larda orta öğretim okullarında çok sık rastlanmayan ve o yıllarda büyük yenilik sayılan lisan laboratuvarları faaliyete geçirilmişti.

Bu okullarda her zaman tam gün eğitim yapılmıştır.

Okuldan okula ve yıldan yıla bazıları değişmekle birlikte bir fikir vermesi açısından Maarif Kolejlerinde 1960'lı ve 1970'li yıllarda İngilizce derslerinde okutulan bazı kitapların listesi aşağıda sunulmuştur. Bu kitaplardan bazılarının (ör: The Catcher in the Rye) ABD okullarında da okutulması zorunlu kitaplar listesinde olduğunu belirtmek gerekir:

Bu kitapların nasıl seçildiği, neden tercih edildikleri ayrı bir araştırma konusu olmakla birlikte yelpazenin farklı uçlarından kitapların aynı sıralarda okutulmuş olması eğitimcilerin kişisel tercihlerinin ön planda olabileceğini akla getirmektedir. Örneğin, bunlardan Animal Farm, Stalinizm'i hicveden politik bir fabl iken, 'Inherit The Wind' "Maymun Davası" üzerinden bir McCarthy eleştirisiydi. Bir yandan da Tennessee Williams ve Oscar Wilde gibi yazarların cinsel metaforlarla yüklü eserleri okutuluyor, enine boyuna tartışılıyor ve sınavları yapılıyordu. Tuhaf olan bunların orta üç, lise bir vb. düzeyinde verilmesiydi.

(Not: Antoloji kitapları, hikâyeler ve ilk sınıflarda okutulan basitleştirilmiş (simplified) kitaplar hariç tutulmuştur)

ABD Başkanı John F. Kennedy, ülkesinin dünyada yeniden güçlü biçimde etkin olabilmesi için 1961 yılında ABD Kongresi'nin de onayıyla devlet destekli gönüllü bir yardım programını başlatmıştı. Bu programı yürütecek Barış Gönüllüleri (Peace Corps) örgütünün o yıl kurulmasından sonra bu örgütün çalışmalarına katılan genç ve eğitimli ABD vatandaşları dünyanın dört bir köşesinde, özellikle de gelişmekte olan ülkelerde görev yapmaya başladılar. Barış Gönüllüleri sağlık, çevre ve turizm gibi alanlarda da çalışmış olmakla birlikte büyük bir kısmı eğitim alanında, bunların da ezici çoğunluğu İngilizce öğretiminde görev almışlardır. Bunun nedeninin "Yabancı dil bilen birisinin radyo ve basın aracılığıyla propagandaya açık hale geleceği, ilgili ülkenin düşünce tarzı ve siyasetini benimsemesinin ve mallarını satın almaya başlamasının kolaylaşacağı" varsayımı olduğu iddia edilmiştir.^[8] Böylesi düşüncelerle Barış Gönüllüleri'ne kuşkuyla bakanlar olmuştur.^[9]

Türkiye hükûmeti ile yapılan özel anlaşmalara dayanarak 1962 ilâ 1971 yılları arasında Türkiye'de 1460 Barış Gönüllüsü görev almıştır.^[10] Bunların %67'si Türkiye'deki çeşitli okullarda İngilizce öğretmeni olarak görev yapmışlardır. Müslim Özbalkan'ın 1970 yılında yayımladığı Gizli Belgelerle Barış Gönüllüleri adlı kitapta hangi okullarda hangi Barış Gönüllülerinin görev yaptığı isim isim listelenmişti. Bu kitaba göre 6 Maarif Koleji'nde sadece 1969-1970 yıllarında 28 İngilizce öğretmeni görev yapmıştı.^[11]

Bununla birlikte bu kolejlerde görev yapan her yabancı öğretmen Barış Gönüllüsü değildi. Bu okullarda, okul-aile birlikleriyle özel sözleşme yaparak çalışan yabancı öğretmenler de vardı.

Altı çekirdek okulun ilk açıldığı yıllardaki adları ve şimdiki adları:

• İstanbul/Kadıköy Maarif Koleji, Kadıköy Anadolu Lisesi
• Konya Koleji, Meram Anadolu Lisesi
• İzmir Koleji, Bornova Anadolu Lisesi
• Eskişehir Koleji, Eskişehir Anadolu Lisesi
• Samsun Koleji, Samsun Anadolu Lisesi
• Diyarbakır Koleji, Diyarbakır Anadolu Lisesi

• Anadolu Liseleri