Müthiş Bir Tren (film)

Müthiş Bir Tren, Sait Faik Abasıyanık'ın aynı adlı hikâyesinden Metin Erksan tarafından filme uyarlanan 1975 yapımı Türk televizyon filmi.^[1] Erksan'ın Türkiye Radyo Televizyon Kurumu için hazırladığı Türk Edebiyatı uyarlamaları seri filmlerinden ilkidir. Serinin diğer filmleri Sazlık, Hanende Melek, Geçmiş Zaman Elbiseleri ve Bir İntihar'dır.^[2]

Bir kahvehanede nargile içen iki erkekten birisi diğerine bir hikâye anlatmaya başlar. Adam (Ahmet Arkan) anlattığının gerçekten başına gelip gelmediğinden emin değildir, rüya da olabileceğini düşünmektedir. Ama olan biten ona başından geçmiş kadar gerçek görünmektedir. O esnada, dışarıda sağanak yağmur vardır.

Hikâyeye göre adam bir tren istasyonuna gelir. Treni beklerken, istasyondaki diğer yolcularda bir tuhaflık fark eder. Herkes cansız mankenler gibi kaskatı dikilmektedir, kimse kıpırdamaz. Birazdan gelen trendeki yolcular da aynı şekilde hareketsiz oturmaktadır. Hareket eden tek kişi adamın kendisidir.

Uzunca bir süre sonra trendeki bir kadın (Zerrin Arbaş) hareket eder. Yerinden kalkar ve birine bakıyormuş gibi gelip vagonun kapısını açar. Adam kadını tanır. 10 yıl önceki karısıdır. Biraz sonra vagonda bir erkek çocuğu belirir, gelip kadının yanında durur. Adam çocuğu da tanır. Çocuk 3 yıl önce kızıl hastalığından ölen, kendi oğludur. Adam çocuğa sarılmak için hamle yapar. Ancak kadın ve çocuk içeriye kaçarlar.

Adam bütün treni dolaşır ama ikisini de bulamaz. Kompartımanlardan birinde 3 kişi görür. Bir tanesi Çanakkale'de yanında vurulup ölen asker arkadaşıdır. Arkadaşı elma soyar, yanındaki kadına (Defne Toppare) da elmanın yarısını uzatır. Kadın hareket ederek elmayı alır. Adam o anda kadının kim olduğunu da anlar. Arkadaşının vefat eden nişanlısıdır. Sonunda üçüncü kişiyi de tanır: Mektepteki musiki hocası.

Bir başka kompartımanda adam babasıyla karşılaşır. Diğer kompartmanlara da bakar ve hep tanıdığı ölüleri görür. Sonunda karısını ve çocuğunu bulur. Kadın perdeyi kapatır, adam kompartımana giremez.Kapıyı açtırmak için memuru arar ama bulamaz. Perona iner. Bu esnada tren düdük çalmadan hareket eder. Adam treni yakalamak ister ama bir türlü yerinden kıpırdayamaz. Lüks tren ölülerle birlikte uzaklaşır.

Adam hikâyesini bitirince yanındaki yaşlı adam (Bahri Ateş) ona dönüp şu soruyu sorar: "Tren gittikten sonra yağmur yağdı mı?"

Sinema eleştirmenleri, filmde Alain Resnais'ye açık gönderme olduğu fikrinde birleşir. Yönetmen Erden Kıral, Karantina Günlüğü adıyla yayımladığı metinlerde Erksan'ın filmlerine eğilirken, Müthiş Bir Tren ile ilgili olarak şu yorumu yapar: "Sait Faik uyarlaması Müthiş Bir Tren’de (1975) ise kıpırtısız insan görüntülerinin Alain Resnais’nin Geçen Yıl Marienbad'da (L’année Dernière à Marienbad, 1961) filminin bahçe sahnesindeki kıpırtısız insanları çağrıştırması, olsa olsa Resnais’ye bir göndermedir (Geçen Yıl Marienbad’da filmindeki bahçe sahnesinde ağaçların gölgesi yoktur, yalnızca insan gölgelerini görürüz)."^[3]

Müthiş Bir Tren'in de dahil olduğu film serisi yayınlandıktan sonra çeşitli tartışmalara neden olmuştur. Erksan'ın deneysel anlatımının "anlaşılmaz, sıkıcı ve uzun olduğu söylenir. Halkın ödediği vergilerle finanse edilen TRT’nin halkın anlayamayacağı filmler yaptıramayacağı, yayımlayamayacağı öne sürülür. Erksan’ın hikâyeleri doğru bir şekilde yansıtmadığı, bu sebeple eserlere saygısızlık yaptığı iddia edilir."^[4]

Tartışmalar o kadar ileri gider ki, Aziz Nesin'in başkanı olduğu Yazarlar Derneği tarafından, Metin Erksan'ın “yaratıcı faaliyetlerinin kısıtlanmasının gerektiği” üzerine bir yazı yayınlanır.^[5]

İddialardan bir Sait Faik'in hikâyesinin özgün olmadığı, Ferenc Herczeg'in^[5] bir hikâyesinden uyarlama olduğudur. Müthiş Bir Tren'in de içinde bulunduğu Az Şekerli kitabı, yazarın ölümünden 7 ay sonra, onun kontrolü dışında yayınlanmıştır. Sait Faik 1948'de, Hürriyet gazetesindeki ilk yayınlanışında, bu hikâyenin altına ”'yazan’ değil de ‘yayınlayan’ diye imza atmış"tır.^[6] Bununla birlikte kitabın ilk baskılarında bu detay gözden kaçırılmıştır. Bu durum, ancak filmin yayınlanmasından 9 yıl sonra, 1984 baskısında düzeltilmiştir. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, bütün bu tartışmaları da dikkate alarak 2017 baskısında, Az Şekerli'deki hikâyeleri, "Son Hikâyeleri" ve "Eski Hikâyelerinden" şeklinde iki bölüme ayırmıştır. Müthiş Bir Tren de kitabın ikinci bölümünde yer almıştır.

Dönemin muhafazakâr gazetelerinden Tercüman'da ise filmin komünizm propagandası yaptığı iddia edilmiştir.^[6] Gazete de çıkan yazıda şu görüşler dile getirilmiştir: "Bir devri simgeleyen tren sessizce gidecek ve istasyona halkın beklediği tren gelecektir. İşlenen temaya göre bu tren komünizmdir. Hiç konuşmayan ve Lenin’e gerçekten ustaca benzetilen sakallı kişi, macerasını anlatan adama soruyor: "Tren gittikten sonra yağmur yağdı mı?" Komünist sözcüğünde ‘yağmur’ kelimesi ‘komünizm ihtilali’ şeklinde kullanılır. Ha! Bir noktayı unuttuk. Filmin çekilmesi için günlerce bir istasyon aranmış. Nihayet Kızıltoprak Tren İstasyonu uygun görülmüş. Böylece Kızıltoprak istasyonunu kızıllar, Kızıl Toprak şekline dönüştürmeyi başarmışlardır. Bunda şaşılacak bir şey yok, beş yaşındaki çocuğu da kızıl hastalığından ölmemiş miydi?" Oysa Metin Erksan, filmi Göztepe Tren İstasyonu'nda çekmek istemiş ancak o tarihte istasyon bakımda olduğu için, filmin yapımcısı Ömer Serim, TCDD'den Kızıltoprak Tren İstasyonu'nu alabilmiştir.^[6]