Müslümanların Levant'ı fethi

Müslümanların Levant'ı fethi
	İslam'ın yayılışı; Arap-Bizans savaşları
	; Palmira'da Roma tiyatrosundan bir görünüm
Tarih	634–638
Bölge	Levant (modern Filistin, Suriye, Ürdün, Lübnan, İsrail) ve güneydoğu Anadolu
Sonuç	Râşidîn zaferi
Taraflar
Bizans İmparatorluğu; Gassani Krallığı;	Râşidîn Halifeliği
Komutanlar ve liderler
Herakleios; Cebele bin Eyhem; Theodore Trithyrius; Vahan; Vardan; Tomas; Buccinator; Gregori;	Ebu Bekir; Ömer; Halid bin Velid; Ebu Ubeyde bin Cerrah; Amr bin Âs; Yezid bin Ebu Süfyan; Şürahbîl bin Hasene;

Müslümanların Levant'ı fethi veya Müslümanların Biladü'ş-Şam'ı fethi (Arapça: الفَتْحُ الإسْلَامِيُّ للشَّامِ) ya da Arapların Levant'ı fethi (Arapça: الفَتْحُ العَرَبِيُّ لِلشَّامِ)

634-638 yılları arasında Raşidun Halifeliği'nin Bizans Suriyesi üzerine yaptığı askerî harekâtlar^[1] ve daha sonra İslam eyaleti Bilad'üş-Şam haline gelen Levant olarak bilinen bölgenin İslam'ın yayılışının bir parçası olarak fethedilmesidir. 632'de Muhammed'in ölümünden önce bile, sonucunda 629'da Mute Muharebesi'nin olduğu, Arap Müslüman kuvvetlerinin güney sınırlarında askeri faaliyetleri olmuştur ancak gerçek fetihler 634'te Râşidîn Halifeleri Ebu Bekir ve Ömer yönetiminde başladı, sürecin en önemli askeri lideri Halid bin Velid'dir.

Bizans Suriyesi

Suriye, Arap Müslümanların fethinden önce yedi yüzyıl boyunca Roma egemenliği altındaydı ve 3., 6. ve 7. yüzyıllarda birçok kez Sasaniler tarafından işgal edilmişti. Aynı zamanda Sasaniler'in Arap müttefikleri Lahmîler tarafından da baskınlara maruz kalmıştı.^[2] Roma döneminde, Kudüs'ün 70 yılında düşmesinden sonra, tüm bölge (Yahudiye, Samiriye ve Celile) Palaestina olarak yeniden adlandırıldı ve Piskoposluk I ve II olarak ikiye bölündü.^[3] Romalılar ayrıca Negev, Sina ve Arap Yarımadası'nın batı kıyısını da içeren bir bölgeyi Palaestina Salutaris olarak yeniden adlandırdılar, bazen Palaestina III veya Palaestina Tertia olarak da anılırlardı.^[3] Bölgenin bir kısmı vassal bir Arap devleti olan Gassanîler tarafından yönetiliyordu.

603'te başlayan Roma-Pers Savaşlarının sonuncusu sırasında, II. Hüsrev yönetimindeki Persler, Herakleios'un zaferleri nedeniyle 628 barışını sonuçlandırmak zorunda kalmadan önce on yıldan fazla bir süre Suriye, Filistin ve Mısır'ı işgal etmeyi başardılar. Böylece, Müslüman fetihlerinin arifesinde Romalılar (ya da modern Batılı tarihçilerin geleneksel olarak bu dönemin Romalıları olarak adlandırdığı şekliyle Bizanslılar), bazı bölgelerde neredeyse uzun süredir kaybettikleri bu topraklarda otoritelerini yeniden inşa etme sürecindeydiler. Siyasi olarak Suriye bölgesi iki ilden oluşuyordu: Kuzey Suriye, Antakya ve Halep'ten Ölü Denize kadar uzanıyordu. Ölü Deniz'in batısında ve güneyinde Filistin eyaleti bulunuyordu.

Suriye, özellikle doğu ve güney kesimlerinde çoğunlukla Aramice ve Yunanca konuşanlardan ve kısmen Arap nüfustan oluşuyordu. Suriye Arapları, güçlü Gassani kabilesinin Yemen'den Suriye'ye göçüne kadar hiçbir önem taşımayan bir halktı; bu kabile Hristiyanlığa geçti ve daha sonra Roma vasallığı altında kendi krallarıyla yarı özerk bir devleti yönetti. Gassani Hanedanı, İmparatorluğun önemli prens hanedanlarından biri haline geldi; Gassanid kralı, başkenti Busra'dan Ürdün ve Güney Suriye'deki Arapları yönetiyordu. Müslüman istilası sırasında hüküm süren Gassani krallarının sonuncusu Cebele bin Eyhem'dı.

Bizans İmparatoru Herakleios, Suriye'yi Sasanilerden geri aldıktan sonra Gazze'den Ölü Deniz'in güney ucuna kadar yeni savunma hatları kurdu. Bu hatlar yalnızca iletişimi haydutlardan korumak için tasarlanmıştı ve Bizans savunmasının büyük bir kısmı, geleneksel düşmanlar olan Sasani Perslerine karşı Kuzey Suriye'de yoğunlaşmıştı. Bu savunma hattının dezavantajı, güneydeki çölden ilerleyen Müslümanların, düzenli Bizans birlikleriyle karşılaşmadan önce Gazze'ye kadar kuzeye ulaşmalarına olanak sağlamasıydı.

Halifeler dönemi

Bizans İmparatorluğu ile askeri çatışmalar Muhammed'in yaşamı sırasında başladı. Mute Muharebesi, Eylül 629'da Ürdün Nehri'nin doğusundaki Mute köyü yakınlarında ve Karak vilayetindeki Karak'ta, İslam peygamberi Muhammed'in güçleri ile Bizans İmparatorluğu ve onların Arap Hristiyan Gassani güçleri arasında yapıldı. İslami tarihi kaynaklarda, savaş genellikle Müslümanların, Gassani bir yetkilinin Busra'ya giderken Muhammed'in elçisini infaz etmesinden sonra Gassaniler'e karşı intikam alma girişimi olarak tanımlanır.^[4] Savaş sırasında Müslüman ordusu bozguna uğradı.^[5] Üç Müslüman liderin öldürülmesinin ardından komuta Halid bin Velid'e verildi ve o kuvvetlerin geri kalanını kurtarmayı başardı. Hayatta kalan Müslüman güçler Medine'ye çekildi.

632'deki Veda Haccı'ndan sonra Muhammed, Usame ibn Zeyd'i Bizans İmparatorluğu'nun Belka bölgesini işgal edecek bir sefer gücünün komutanı olarak atadı. Bu sefer, Usame bin Zeyd Seferi olarak biliniyordu ve belirtilen amacı, Usame'nin babası ve Muhammed'in eski evlatlık oğlu Zeyd ibn Harise'nin öldürüldüğü Mute Savaşı'ndaki Müslüman kayıplarının intikamını almaktı. Usame'nin Mayıs/Haziran 632'deki seferi başarılı oldu ve ordusu, Bizans topraklarını başarıyla fetheden ilk Müslüman güç oldu.

Muhammed Haziran 632'de öldü ve Ebu Bekir, Halife ve Medine'nin siyasi halefi olarak atandı. Ebu Bekir'in tahta geçmesinden kısa bir süre sonra, birkaç Arap kabilesi Ridde Savaşları'nda (Arapça'da Mürted Savaşları için) ona karşı ayaklandı. Mürted seferi hicri onbirinci yılda yapıldı ve tamamlandı. 18 Mart 633'te Arabistan'ın Medine'deki Halife'nin merkezi otoritesi altında birleşmesiyle Hicri 12 başladı.

Ebu Bekir'in tam anlamıyla bir imparatorluk fetihini amaçlayıp amaçlamadığını söylemek zor; Bununla birlikte, General Halid bin Velid'in Pers İmparatorluğu ile yüzleşmesiyle başlayarak, sadece birkaç on yıl içinde tarihin en büyük imparatorluklarından birine yol açacak tarihsel bir gidişatı harekete geçirdi.

Suriye'ye seferler

Sasanilere karşı başarılı seferler ve ardından gelen Irak'ın fethinden sonra Halid, Irak'ta kalesini kurdu. Sasani güçleriyle çatışırken aynı zamanda Bizans'ın Arap yandaşları olan Gassanilerle de karşı karşıya geldi. Medine çok geçmeden Arap Yarımadası'nın her yerinden kabile birliklerini topladı. Yalnızca Ridde Savaşları sırasında isyan edenler çağrının dışında tutuldu ve Halife Ömer'in Yermük Muharebesi ve Kadisiye Muharebesi için insan gücü sıkıntısı çektiği 636 yılına kadar Raşidun ordularının dışında kaldı. Kabile birliklerinden ordu kurma geleneği, Halife Ömer'in orduyu bir devlet dairesi olarak örgütlediği 636 yılına kadar kullanımda kaldı. Ebu Bekir orduyu her birinin kendi komutanı ve hedefi olan dört kolordu halinde organize etti.

Amr bin el-As: Hedefi Filistindi. Eilat rotası boyunca, ardından da Arabah Vadisi boyunca ilerleyecekti.
Yezid ibn Ebu Süfyan: Hedef Şamdı. Tebük güzergahında hareket edecekti.
Şürahbîl bin Hasene: Hedefi Ürdündü. Yezid'den sonra Tebük güzergahına doğru hareket edecekti.
Ebu Ubeyde bin Cerrah: Hedefi Emesa. Şurahbil'den sonra Tebük güzergahına doğru hareket edecekti.

Bizans ordusunun kesin konumunu bilmeyen Ebu Bekir, Bizanslıların ordularını herhangi bir operasyonel bölgede yoğunlaştırabilmeleri durumunda yardım sağlayabilmeleri için tüm birliklerin birbirleriyle iletişim halinde kalmasını emretti. Kolordu büyük bir savaşa konsantre olmak zorunda kalırsa, Ebu Ubeyde tüm ordunun başkomutanı olarak atandı. Ve 634 Nisan ayının ilk haftasında Müslüman kuvvetleri Medine dışındaki kamplarından hareket etmeye başladı. İlk ayrılanlar Yezid'in birlikleri oldu, ardından da birbirlerinden birer günlük yürüyüş mesafesinde olan Şurahbil, Ebu Ubeyde ve Amr geldi. Ebu Bekir her kolordu komutanının yanında kısa bir mesafe yürüdü. Kolordu komutanlarının her birine tekrarladığı veda sözleri şöyleydi:

Yürüyüşünüzde kendinize veya ordunuza sert davranmayın. Her konuda danışmanız gereken adamlarınıza ve subaylarınıza karşı sert davranmayın. Adil olun, kötülüğü ve zorbalığı reddedin, çünkü adaletsiz olan hiçbir ulus başarılı olamaz veya düşmanlarına karşı zafer kazanamaz. Düşmanla karşılaştığınızda ona sırtınızı dönmeyin; Kim savaş manevrası yapmak veya toplanmak dışında arkasını dönerse, Allah'ın gazabını kazanır. Onun varacağı yer cehennemdir, orası ne kötü bir yerdir! Düşmanlarınıza karşı zafer kazandığınız zaman, kadınları, çocukları ve yaşlıları öldürmeyin ve yemek dışında hayvanları kesmeyin. Ve yaptığınız anlaşmaları bozmayın. Manastırlarda münzevi gibi yaşayan ve her şeyi Tanrı için yaptıklarına inanan bir halkla karşılaşacaksınız. Bırakın onları, manastırlarını yok etmeyin. Ve Şeytan'ın taraftarı ve Haç'a tapan, kafa derisini görebilmeniz için başlarının ortasını tıraş eden başka insanlarla da tanışacaksınız. İslam'a girinceye veya cizye verinceye kadar onlara kılıçlarınızla saldırın. Sizi Allah'ın korumasına emanet ediyorum.

Suriye'nin fethi

Tebük'un ötesinde belirlenen hedefe doğru hareket eden Yezid'in birlikleri, Müslüman ileri muhafızlarıyla yaşanan çatışmanın ardından geri çekilen küçük bir Hristiyan Arap kuvvetiyle temas kurdu ve ardından Yezid, Ölü Deniz'in güney ucuyla buluştuğu Arabah Vadisi'ne doğru yola çıktı.

Bizans'ın ana savunma hattı Gazze yakınlarındaki kıyı bölgelerinden başlarken, Yezid Araba Vadisi'ne Amr bin Al Aas'ın Eilat'a ulaşmasıyla hemen hemen aynı anda ulaştı. Bizans ordusunun sırasıyla Yezid'in ve Amr'ın birliklerinin Filistin'e girişini engellemek için gönderdiği iki ileri müfreze, Raşidun güçlerinin belirlenen hedefe ulaşmasını engellemelerine rağmen onlar tarafından kolayca yenilgiye uğratıldı. Ebu Ubeyde ve Şurhabil ise yürüyüşlerine devam ederek 634 yılının Mayıs ayı başlarında Busra ile Cabiya arasındaki bölgeye ulaştılar.

Müslüman ordularının hareketleri hakkında Arap yandaşlarından bilgi alan İmparator Herakleios, karşı önlemler planlamaya başladı. Herakleios'un emri üzerine kuzeydeki farklı garnizonlardan Bizans kuvvetleri Ecnadin'de toplanmak üzere harekete geçti. Buradan Amr'ın birlikleriyle çatışmaya girebilir ve Ürdün ve Güney Suriye'deki geri kalan Müslüman birliklerinin yan veya arka taraflarına karşı manevra yapabilirlerdi. Bizans kuvvetlerinin gücü kaba tahminlere göre 100.000 civarındaydı. Ebu Ubeyde, 634 yılının Mayıs ayının üçüncü haftasında Bizanslıların yaptığı hazırlıklar hakkında halifeye bilgi verdi. Ebu Ubeyde'nin, özellikle güçlü Bizans ordusuna karşı bu tür büyük operasyonlarda askeri kuvvetler komutanı olarak deneyimi olmadığından, Halife komutayı devralması için Halid bin Velid'i gönderdi. Erken dönem Müslüman kroniklerine göre Ebu Bekir şöyle demiştir: "Vallahi, Romalıları ve Halid İbnü'l-Velid ile birlikte şeytanın dostlarını yok edeceğim."

Halid, haziran ayı başlarında Irak'taki El Hirak'tan yaklaşık 8000 kişilik ordusunun yarısını yanına alarak hemen Suriye'ye doğru yola çıktı. Irak'tan Suriye'ye giden iki yol vardı; biri Dumat-ül-Cendal üzerinden, diğeri ise Kuzey Suriye üzerinden Rakka'dan geçiyordu. Suriye'deki Müslüman ordularının acil takviyeye ihtiyacı vardı, bu nedenle Halid, Daumat ul Jandal üzerinden Suriye'ye giden geleneksel rotadan kaçındı; çünkü bu daha uzun bir rotaydı ve Suriye'ye ulaşması haftalar sürecekti. Halid, orada ve Kuzey Suriye'de Roma garnizonlarının varlığı nedeniyle Mezopotamya rotasından da kaçındı. Müslüman ordularının Suriye'de kuşatma altında olduğu bir dönemde onlarla çatışmaya girmek akıllıca bir fikir değildi. Halid, Suriye Çölü'nden geçen alışılmadık bir rota olan Suriye'ye daha kısa bir rota seçti. Askerlerinin bir vahada önceden belirlenmiş bir su kaynağına ulaşana kadar iki gün boyunca tek damla su olmadan yürüdükleri kaydedildi. Halid böylece Kuzey Suriye'ye girdi ve Bizanslıları sağ kanatlarından yakaladı. Modern tarihçilere göre bu ustaca stratejik manevra, Suriye'deki Bizans savunmasının dengesini bozdu.

Kaynakça

Özel

^ "Syria." Encyclopædia Britannica. 2006. Encyclopædia Britannica Online. 20 Oct. 2006 Syria -- Britannica Online Encyclopedia 15 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "Byzantine Syria (from Syria) -- Encyclopædia Britannica". web.archive.org. 14 Mayıs 2006. 14 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023.
^ ^a ^b Kaegi, Gottlieb. Benezit Dictionary of Artists. Oxford University Press. 31 Ekim 2011.
^ Sy, El Hadji (21 Mart 2000). M'baye, Mohamadou. Oxford Art Online. Oxford University Press.
^ Kaegi, Walter E. (Temmuz 1992). "Pouvoir et contestations à Byzance (963-1210). Jean-Claude Cheynet". Speculum. 67 (3): 648-650. doi:10.2307/2863671. ISSN 0038-7134.

Genel

Charles, R. H. The Chronicle of John, Bishop of Nikiu: Translated from Zotenberg's Ethiopic Text, 1916. Reprinted 2007. Evolution Publishing, 978-1-889758-87-9. The Christian Roman Empire series7 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.