Müdahalecilik

Müdahalecilik, hükûmetlerin diğer ülkelerin siyasi olaylara karışma eylemini, askerî veya ticari müdahaleleri içerir. Farklı bir terim olan ekonomik müdahalecilik ise ülkenin iç ekonomi politikasına müdahaleyi ifade eder.^[1]

Müdahaleciliğin yaygın bir pratiği olan askerî müdahale; uluslararası ilişkiler bağlamında Martha Finnemore tarafından, "tanınmış sınırların ötesine askerî personelin konuşlandırılması, hedeflenen devletin siyasi otorite yapısını belirlemek amacıyla gerçekleştirilen bir eylem" olarak tanımlanmıştır. Bu müdahaleler, insani amaçlar veya borç tahsilatı gibi farklı amaçlar doğrultusunda ya da siyasi otorite yapılarını değiştirmeye yönelik gerçekleştirilebilir.^[2]

Müdahalecilik, özellikle Viktorya Dönemi ve sonrasında Batılı güçlerin dış politikalarında önemli bir rol oynadı. Yeni Sömürgecilik döneminde, Muz Savaşları da dâhil olmak üzere, Batılı ulusların Küresel Güney'e çok sayıda müdahalesine tanık olundu. Modern müdahalecilik, Soğuk Savaş dönemi politikalarının bir ürünü olarak ortaya çıktı. Bu dönemde, Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği arasındaki rekabet, her iki süper gücün kendi politik etki alanını genişletme ve rakibin etkisini dengeleme arayışlarını beraberinde getirdi. Her iki taraf da dünya genelindeki uluslara müdahale etti.^[3] Tarihçiler, müdahale yapan ülkelerin kamuoyunda, müdahaleciliğin her zaman tartışmalı bir siyasi konu olduğunu belirtmiştir.^[4]

Alexander Downes tarafından yapılan bir araştırmaya göre 1816 ile 2011 yılları arasında 120 lider, dış müdahaleyle rejim değişikliği yoluyla devrilmiştir.^[5] Siyaset bilimci Dov Haim Levin'in 2016'da gerçekleştirdiği bir çalışma ise Amerika Birleşik Devletleri'nin 1946 ile 2000 yılları arasında 81 yabancı seçime müdahale ettiğini ortaya koymuştur. Bu müdahalelerin çoğunluğunun aleni eylemlerden ziyade gizli eylemlerle gerçekleştirildiği belirlenmiştir.^[6][7] Doğu Timor ve Kosova gibi meseleleri de dâhil olmak üzere, yabancı kurumların bölgesel yönetimini öneren çok taraflı müdahaleler, Filistin toprakları için de önerilmiş ancak reddedilmiştir.^[8] 2021 tarihli bir mevcut literatür tetkiki, II. Dünya Savaşı'ndan beri yapılan dış müdahalelerin; genellikle belirtilen amaçlara ulaşmada başarısız olduğunu ortaya çıkarmıştır.^[9]

Alexander Downes, Lindsey O'Rourke ve Jonathan Monten'ın çalışmaları gösteriyor ki, dışardan dayatılan rejim değişiklikleri genellikle iç savaş olasılığını ve yeni gelen liderin şiddetle görevden alınma olasılığını azaltmaz.^[5] Ayrıca, müdahale eden devlet ile düşmanları arasındaki çatışma olasılığını düşürmez^[10] ve demokratikleşme olasılığını artırmaz. Ancak, bazı koşullar altında, rejim değişikliği demokratikleşme için olumlu kurumsal değişikliklerle birlikte geldiği takdirde demokratikleşme olanağı artar.^[11] Downes şunu savunmaktadır:^[5]

"Karşıt yahut başına buyruk rejimleri zorla devirmeye yönelik stratejik dürtü, iki temel gerçeği gözden kaçırmaktadır. Birincisi, yabancı bir hükûmeti devirme eylemi ordusunun dağılmasına sebep olabilir ve bu binlerce silahlı adamı kırsala yönlendirir, burada ise sıklıkla hükûmete karşı isyan başlatmaktadırlar. İkincisi, dış destekli liderler, hem dışarıyla hem de ülke içinde bir kitleyle muhataptır ve ikisi tipik olarak farklı şeyler ister. Bu farklı tercihler, dış destekli liderleri ikilemde bırakır; birini memnun eden eylemlerde bulunmak, her zaman diğerini ötekileştirir. Bu nedenle, rejim değişikliği; dış güçler ile dış destekli yerel yönetim [domestic protégés] veya dış destekli yöneticilier ve halkları arasında bir ikilik yaratır."

Nigel Lo, Barry Hashimoto ve Dan Reiter tarafından yapılan bir araştırmada, savaşın sonunda dışardan bir gücün müdahalesiyle gerçekleşen rejim değişikliğinin, devletler arasındaki barışın daha uzun süre devam etmesiyle neticelendiği belirtilmektedir.^[12] Buna göre, bir savaşın sonunda bir ülkenin yönetiminde yapılan değişiklik, daha uzun bir barış dönemi getirebilir. Ancak, Reiter ve Goran Peic'in yaptığı araştırma ise dış müdahaleyle gerçekleşen rejim değişikliğinin, iç savaş olasılığını artırabileceğini ortaya koymaktadır.^[13]

Afrika ülkeleri arasında Nijerya, bağımsızlığından bu yana diğer Sahra altı Afrika ülkelerinin iç işlerine müdahale etme eğilimi göstermiştir. Yakubu Gowon'un görevden alınmasının nedenlerinden biri, Nijerya'nın kaynaklarını Grenada ve Guyana gibi uzak ülkelerde israf etmesidir ve bu müdahalenin Nijerya'ya ekonomik veya siyasi olarak bir geri dönüş sağlamadığı söylenmektedir. Nijerya'daki sonraki askerî hükûmetlerin düşüncesi ise giderek birbirine bağımlı hâle gelen dünyada bir ülkenin bir ada gibi olamayacağıdır. Yani, bu ülkelerin birbirlerine yardım etmesi ve işbirliği yapması gerektiği düşünülmektedir.^[14]

• Kupchan, Charles A. (2020), Isolationism: A History of America's Efforts to Shield Itself from the World (İngilizce), Oxford University Press 
• Lee, Melissa M. (2020), Crippling Leviathan: How Foreign Subversion Weakens the State (İngilizce), Princeton University Press 

• Interventionism (Internet Encyclopedia of Philosophy) (İngilizce)
• Empirical Knowledge on Foreign Military Intervention (İngilizce)