İçeriğe atla

Lâgarî Hasan Çelebi

Lâgarî Hasan Çelebi
Lâgarî Hasan'ın fişeklerle uçuşunu gösteren, 17. yüzyıldan kalma anonim bir resim. Lâgarî'nin yaşadığı çağa ait bu çizim, birçok tarihçinin bu uçuşun "tarihsel" olduğunu düşünmeye sevk etmiştir.
DoğumHasan
17. yüzyılın başları
Osmanlı İmparatorluğu
ÖlümKırım, Kırım Hanlığı
MilliyetTürk
Diğer ad(lar)ıLâgarî
VatandaşlıkOsmanlı İmparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu
MeslekBilim insanı, mühendis, sanatkâr
Etkin yıllar1630'lu yıllar
DönemIV. Murad dönemi
Tanınma nedeniİlk insanlı roket uçuşu

Lâgarî Hasan Çelebi (d. 17. yüzyıl), Osmanlı İmparatorluğu'nda IV. Murad döneminde, barut macunundan hazırlanmış fişekler vasıtasıyla uçtuğu görülen ve kayıt edilen Osmanlı sanatkârı ve mühendisidir.[1]

Lâgarî Hasan Çelebi'nin hayatı hakkındaki bilgiler, çağdaşı Evliyâ Çelebi'nin ünlü Seyahatnâme eserinde anlattıklarına dayanmaktadır. Seyahatnâme'ye göre Lâgarî, 1632–33 yılında Sarayburnu'nda IV. Murad'ın huzurunda fişeğe binmiş, yardımcılarının fişeği ateşlemesiyle havaya yükselmiş, büyük fişeğinin barutu bitince ellerindeki kartal kanatlarını açıp Sinan Paşa Köşkü önünde denize inmiş ve oradan da yüzerek Padişah'ın huzuruna gelmiştir.

İsimler

Lâgarî Hasan Çelebi'nin adında geçen lâgar sözcüğü, Farsça kökenli lāġar (لاغر ) sözcüğünden alıntı olup "yorgun, zayıf, sıska, cılız" anlamlarına gelmektedir.[2][3] Sözcüğün Türkçe kaynaklarda tespit edilen en eski kullanımı 1451 yılına aittir ve Evliyâ Çelebi'nin 17. yüzyılda yazdığı Seyahatnâme'de de yer yer kullanılmıştır.[3] Çelebi sözcüğü ise ''yüce kişi, efendi, rabb'' anlamlarına gelen, Osmanlı İmparatorluğu'nun neredeyse tüm dönemlerinde kullanılmış Süryanice kökenli bir ünvandır.[4][5][6]

Hayatı ve uçuşu

Anlatıya göre Sultan IV. Murad, Lâgarî'nin uçuşundan etkilenip onu ödüllendirmiştir.

Lâgarî Hasan Çelebi'nin erken dönem hayatı hakkında hemen hemen hiçbir şey bilinmemektedir, ancak anlatılanlardan yola çıkılarak 17. yüzyılın ilk yıllarında doğduğu tahmin edilmektedir. Lâgarî'nin hayatına dair önemli bilgiler, Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme eserinde aktarılan anlatılardan ibarettir. Ayrıca Evliyâ Çelebi'nin Hasan Çelebi hakkında "yâr-ı gār-ı sâdıkımız" demesinden, onun yakın dostlarından biri olduğu anlaşılmaktadır.[1]

Evliyâ Çelebi'nin yazdıklarına göre 1042 yılında (miladi 1632–33 yılında), Sultan IV. Murad'ın kızı Kaya Sultan'ın doğumu nedeniyle yapılan şenlikler sırasında 50 okka barut macunundan yedi kollu bir fişek icat etmiş ve "Padişah'ım, seni Hüdâ'ya ısmarladım. İsa Nebî ile konuşmaya gidiyorum." diyerek Sarayburnu'nda IV. Murad'ın huzurunda fişeğe binmiştir. Yardımcılarının fişeği ateşlemesiyle havaya yükselen Lâgarî; havada iken yanındaki fişekleri ateşleyince denizin yüzü aydınlanmış, büyük fişeğinin barutu kalmayıp yere doğru düşerken de ellerindeki kartal kanatlarını açıp Sinan Paşa Köşkü önünde denize inmiştir. Oradan da yüzerek Padişah'ın huzuruna gelmiş ve "Padişah'ım, İsa Nebî sana selâm etti." diyerek şaka yapmıştır. Sultan Murad, bu başarısından ötürü Hasan Çelebi'ye bir kese akçe vermiş, ayrıca onu sipahi yazdırmıştır. Yine Evliyâ Çelebi'nin belirttiğine göre daha sonra Lâgarî, Kırım Hanlığı kontrolündeki Kırım'a gönderilmiş ve orada ölmüştür.[1]

Lâgarî Hasan Çelebi'nin uçtuğu yer olduğu söylenen Sarayburnu.

Murad Hân'ın Kaya Sultân isimli kızı dünyaya geldiği gece akika kurbanı şenliği oldu. Bu Lâgarî Hasan, elli okka barut macunundan yedi kollu bir fişek îcad eyledi. Sarayburnu'nda Hünkâr huzurunda fişenge bindi ve şâkirtleri (yardımcıları) fitili ateşlediler. Lâgarî, "Padişah'ım, seni Hüdâ'ya ısmarladım. İsa Nebî ile konuşmağa gidiyorum." diyerek semaya fırladı. Yanında olan diğer fişekleri ateşleyip rûy-u deryâyı çırağan eyledi. Fişengi kebirinin barutu kalmayınca zemine doğru inerken kartal kanatlarını açarak Sinan Paşa Köşkü önünde deryaya indi ve Padişah'ın huzuruna geldi. Zemini bûs ederek, "Padişah'ım, İsa Nebî sana selam söyledi." diyerek şakaya başladı. Bir kese akçe ihsân olunup 70 akçe ile sipahi yazıldı.

— Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme[7]

Hasan Çelebi'nin gerçekleştirdiği, barutun itme gücüne dayalı olan ve tepki prensibiyle çalışan ilkel bir füze ile havaya yükselerek yavaşça denize inme olayının, Evliyâ Çelebi'nin anlattıklarına dayanılarak yapılan hesaplamalar neticesinde mümkün olabileceği sonucuna varılmıştır.[1] Bu hesaplamalara göre Lâgarî'nin bu ilkel roketle 250 metre kadar havaya yükselmiş olabileceği söylenmekte, "denizin yüzü aydınlandı" şeklindeki ifadeden havada iken ateşlediği öteki fişeklerle muhtemelen yönünü değiştirdiği anlaşılmakta, ellerindeki kartal kanadı şeklinde tasvir edilen gerecin ise bir paraşüt vazifesi gören bir şey olduğu ve bu sayede yavaşça denize indiği düşünülmektedir.[1]

Osmanlı'da uçuş denemeleri

Osmanlı İmparatorluğu, daha IV. Murad döneminden başlayarak (1623–1640), özellikle Lâle Devri'nde (1718–1730) kendini yenilemeye, Batı dünyasındaki bilimsel, teknolojik ve kültürel gelişmelere paralel olarak yeni bir Rönesans hamlesi gerçekleştirmeye çalışmıştır. Bu anlamda, IV. Murad'ın saltanatı zamanında yaşamış oldukları düşünülen Hezârfen Ahmed Çelebi ile Lâgarî Hasan Çelebi'nin 1630–1633 yılları arasında başkent Kostantiniyye'de gerçekleştirdikleri ilk uçuş denemeleri, hem Osmanlı ve Türk kültür tarihinde hem de inanışında önemli bir yer edinmiştir.[8]

Türklerin Kostantiniyye'deki bu uçma denemelerinden ilk olarak, İngiliz din adamı, filozof ve yazar John Wilkins'in 1638 yılında yazdığı A Discovery of a New World (Türkçe: Yeni Bir Dünyanın Keşfi) adlı eserde bahsedilmektedir. Bu eserde Wilkins; 1554–1562 yılları arasında Avusturya adına Kostantiniyye elçiliği yapmış olan Ogier Ghislain de Busbecq'in, kaynaklarında "bir Türkün uçuş denemesi yaptığını" belirttiğini yazmıştır.[8] 1941 yılında Allen & Unwin yayınevi şirketi tarafından yayımlanan The Birth of Flight (Türkçe: Uçuşun Doğuşu) isimli eserde de, Türklerin Kostantiniyye'deki denemelerine Busbecq kaynak gösterilerek temas edilmiştir.[8] Ancak, Busbecq'in bu ifadesi doğruysa bile Evliyâ Çelebi'den yaklaşık 75 sene önceye dayanmaktadır ve hem Hezârfen hem de Lâgarî ile ilgisizdir.[9] Yine de buradan yola çıkılarak, Osmanlılarda uçuş denemelerinin Kanuni Sultan Süleyman döneminde (1520–1566) başladığı ileri sürülmektedir.

Kültürel etkileri

Lâgarî Hasan Çelebi'nin Ankara Türk Hava Kurumu Müzesi'nde bulunan heykeli.

Lâgarî Hasan Çelebi, Türk havacılık tarihinin en kayda değer kişilerinden birisi olarak görülmektedir ve Türkiye'de kültürel açıdan çok önemli bir yer edinmiştir. Roketçiliğin atası sayılan Lâgarî'nin, "ilk insanlı roket uçuşunu gerçekleştiren kişi" olduğu söylenmektedir. Lâgarî Hasan'ın kültürel etkilerinin bazılarına şöyle örnekler verilebilir:

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c d e Kaçar, Mustafa. "HASAN ÇELEBİ, Lâgarî". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024. 
  2. ^ "Lagar Kelimesinin Anlamı ve Kökeni". etimolojiturkce.com. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024. 
  3. ^ a b "Lagar". Nişanyan Sözlük. 4 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024. 
  4. ^ "Çelebi". Nişanyan Sözlük. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024. 
  5. ^ "Çelebi Kelimesinin Anlamı ve Kökeni". etimolojiturkce.com. 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024. 
  6. ^ İpşirli, Mustafa. "ÇELEBİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 29 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024. 
  7. ^ "Füzenin kâşifi kabul edilen Lagarî veya Lagrî Hasan Çelebi'nin de idam edildiği veya Şeyhülislâm Yahya Efendi tarafından engellendiği söylenmektedir. Bu da doğru mudur?". Osmanlı Araştırmaları Vakfı. Erişim tarihi: 4 Eylül 2024. 
  8. ^ a b c Çolak, İsmail. "Osmanlı'da İlk Uçuş Denemeleri". Somuncu Baba Dergisi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2023. 
  9. ^ Wilkins, John. Mathematicall Magick or the Wonders that may be performed by Mechanicall Geometry. In two books. Concerning Mechanicall Powers and Motions, London 1648, 204; also see a reprint of the same book in The Mathematical and Philosophical Works of John Wilkins to which is prefixed the author's life and an account of his works, 1802, vol. II, 201
  10. ^ "İstanbul Kanatlarımın Altında (1996)". SinemaTürk. 15 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2023. 
  11. ^ "İstanbul Kanatlarımın Altında Filmi Konusu, Oyuncuları ve Yönetmeni". Habertürk. 27 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2024. 
  12. ^ "Büyük Fark". 8 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2018. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">II. Murad</span> 6. Osmanlı padişahı (1421–1444; 1446–1451)

II. Murad veya Koca Murat, 6. Osmanlı padişahı, I. Mehmed'in oğlu, Fatih Sultan Mehmed'in babasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hezârfen Ahmed Çelebi</span> 17. yüzyılda yaşadığı rivayet edilen Türk bilgini

Hezârfen Ahmed Çelebi veya Ahmed Çelebi, Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme isimli ünlü eserinde yer alan, 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşamış olduğu rivayet edilen Müslüman Türk bilginidir.

<span class="mw-page-title-main">IV. Murad</span> 17. Osmanlı padişahı (1623–1640)

IV. Murad, dîvân edebiyatındaki mahlası Murâdî, 17. Osmanlı padişahı ve 96. İslam halifesi. 1623 ile 1640 yılları arasında hüküm sürdü. Revan ve Bağdat fatihidir. IV. Murad İstanbul'da, Sultan I. Ahmed'in ve Kösem Sultan'ın oğlu olarak dünyaya geldi. Ağabeyi II. Osman'ın Yedikule Zindanları'nda bir grup isyancı tarafından öldürülmesi üzerine amcası I. Mustafa tahta geçmişti. Aklî dengesi bozuk olan amcası I. Mustafa'nın yerine 11 yaşındaki IV. Murad padişah yapıldı.

<span class="mw-page-title-main">İbrahim (Osmanlı padişahı)</span> 18. Osmanlı padişahı (1640–1648)

Sultan İbrahim, 18. Osmanlı padişahı ve 97. İslam halifesidir. İbrahim, 8 Şubat 1640'ta ağabeyi IV. Murad'ın ölümü üzerine 25 yaşında ve 18. padişah olarak Osmanlı tahtına çıktı. Şehzadeliğinde çok sıkı bir saray hayatı yaşamış, erkek kardeşleri IV. Murad tarafından öldürtülmüş olduğundan korku içinde büyümüştü.

<span class="mw-page-title-main">Köprülü Mehmed Paşa</span> 89. Osmanlı sadrazamı

Köprülü Mehmed Paşa, IV. Mehmed Dönemi'nde 1656-1661 yılları arasında Osmanlı Devleti'nin sadrazamlığını yapmış bir bürokrattır. Osmanlı İmparatorluğu'nun Duraklama Devri'nde devleti idare etmiş, görev süresi boyunca yaşanan politik ve toplumsal karışıklıkların etkisini azaltmış ve Osmanlı İmparatorluğu'nun eski itibarını kazanmasında rol oynamıştır. Amasya'ya bağlı Köprü (Vezirköprü) kasabasından Ayşe Hanım'la evlenip bir süre orada yaşadığı için Köprülü olarak tanınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tekeli Lala Mehmed Paşa</span> 44. Osmanlı sadrazamı

Tekeli Lala Mehmed Paşa, III. Murad saltanatı döneminde 1595 yılında 18 - 29 Kasım tarihleri arasında on gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır. "Nişancı" lakabı ile veya "Eski Lala Mehmed Paşa" şeklinde de anılır.

Topal Recep Paşa IV. Murad saltanatında 10 Şubat 1632 - 18 Mayıs 1632 tarihleri arasında dört ay on beş gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır. Nikris (gut) hastalığından muzdarip olan Topal Recep Paşa aksak yürüyüşü dolayısıyla Topal ismini almıştı.

Bayram Paşaya da Ladikli Bayram Paşa olarak da bilinir, IV. Murad saltanatında 2 Şubat 1637 - 26 Ağustos 1638 tarihleri arasında bir yıl altı ay yirmi iki gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır. Aynı zamanda I. Ahmed'in kızı Hanzade Sultan'ın eşidir. İstanbul'un Bayrampaşa ilçesi onun adını taşımaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Roket</span> itiş için kullanılan pirokinetik motor; yanıcı silah için bkz. Q2037215

Roket bir uzay aracı, hava aracı, araç, atkı veya bombadır. Roket, roket motorundan itme gücü elde eder. Roket motoru egzozu tamamen roket içinde taşınan roket itici yakıtından oluşur. Roket motorları etki ve tepki ile çalışır ve sadece egzozlarını yüksek hızda ters yönde dışarı atarak roketleri ileri doğru iter ve bu nedenle uzay boşluğunda çalışabilir. Etimolojik kökeni İtalyancada "bobin" anlamına gelen rocchetto olup, silindirik şekil benzerliğinden ötürü modern anlamında sahiplenilen kelimenin kullanımı 20. yüzyıl başlarında savaş gemilerinin öz itmeli ateşleme mermilerine dayanmaktadır. Türk Dil Kurumuna göre Türkçeye Fransızca roquette kelimesinden geçmiştir.

<i>İstanbul Kanatlarımın Altında</i> 1996 yapımı film

İstanbul Kanatlarımın Altında, Mustafa Altıoklar'ın yazdığı ve yönettiği 1996 yapımı bir Türk filmidir. Başrollerinde Ege Aydan, Beatriz Rico, Okan Bayülgen, Savaş Ay, Haluk Bilginer ve Burak Sergen yer almaktadır. Filmde, 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun IV. Murad dönemindeki İstanbul ve Hezârfen Ahmed Çelebi ile Lâgarî Hasan Çelebi'nin uçma çabaları anlatılmaktadır. Tuluyhan Uğurlu tarafından yapılmış olan filmin müzikleri kaset ve CD olarak da yayınlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Havacılık</span>

Havacılık, insanlar tarafından üretilmiş hava taşıtlarıyla uçmak ya da uçmak için gerekli olan makinelerin tasarımıyla veya bakımlarıyla uğraşmak demektir. Daha genel bir anlamda, havacılık terimi, hava taşıtı ile ilgili olan tüm eylemleri, endüstrileri, kurumları kapsamaktadır. Ticari havacılık, sivil havacılık, genel havacılık, askerî havacılık, deniz havacılığı, kara havacılığı, ultralight havacılık, sanal havacılık gibi türleri bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Havacılık tarihi</span> İnsanlığın uçuş serüveni

Havacılık tarihi, insanlığın ilk günlerindeki ilkel uçuş denemeleri ve 17 Aralık 1903'te Wright Kardeşlerin ilk havadan ağır motorlu uçuşu yapması da dahil olmak üzere insanlı uçuşun gelişiminin tamamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Evliya Çelebi</span> Osmanlı Türk gezgini ve yazar (1611–1682)

Derviş Mehmed Zıllî veya bilinen adıyla Evliyâ Çelebi, 17. yüzyılın önde gelen bir Osmanlı seyyahı ve nesir yazarıdır. Evliyâ Çelebi, imparatorluk kültürel zirvesinde iken, elli yılı aşkın süreyle Osmanlı topraklarını ve komşu toprakları gezmiş, gördüklerini ve yaşadıklarını Seyahatnâme adlı 10 ciltlik ünlü eserinde toplamıştır. Hayatı boyunca gezdiği şehir sayısı 257'dir.

<span class="mw-page-title-main">Varat (eyalet)</span>

Varat Eyaleti veya Varat Beylerbeyliği, 1661 yılında IV. Mehmed zamanında kurulan Osmanlı İmparatorluğu eyaleti.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu'nda bilim ve teknoloji</span>

Osmanlı İmparatorluğu'nda bilim ve teknoloji, imparatorluk döneminde bilim ve teknoloji alanında elde edilen başarılar ve gelişmeleri inceler. Osmanlı İmparatorluğu tarihinin bilimsel, kültürel ve entelektüel açıdan incelenmesi yeni bir alandır.

İsmihan Kaya Sultan, Osmanlı hükümdarı Sultan IV. Murat Han'ın kızı.

<span class="mw-page-title-main">Ankara Hava Kuvvetleri Müzesi</span> Ankaranın Etimesgut ilçesi sınırlarında yer alan askeri havacılık müzesi

Ankara Havacılık Müzesi ya da Ankara Hava Kuvvetleri Müzesi, Türk Hava Kuvvetleri'nin sahip olduğu ve işlettiği askeri havacılık müzesidir. Müze, Ankara'nın Etimesgut ilçesi sınırlarında, İstanbul Yolunun 12. kilometresinde Şaşmaz mevkiinde yer almaktadır. Müze alanı 64.321 m2 (692.350 ft2)'dir.

Sefer Paşa ya da III. Beka Cakeli, Osmanlı İmparatorluğu’nun Samtshe-Saatabago toprakları üzerinde kurduğu Çıldır Eyaleti’nin Gürcü yöneticisidir. 1625-1635 yılları arasındaki beylerbeyi olan Sefer Paşa, Cakeli hanedanından II. Kaihosro ile Dedisimedi’nin üçüncü oğludur.

<span class="mw-page-title-main">İstanbul'un isimleri</span>

İstanbul'a çağlar boyunca değişik adlar verilmiştir. Bu kent adları, kent tarihinin farklı dönemleriyle ilişkilidir. Bu adlar tarihsel sırayla, Byzantion, Augusta Antonina, Nova Roma, Konstantinopolis, Kostantiniyye, İslambol ve İstanbul'dur. Bunun dışında tarihte Moğollar Çakduryan, Polonlar Kanatorya, Çekler Aylana, Macarlar Vizenduvar olarak adlandırmışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Azak Seferi (1641-1642)</span>

Azak Seferi, Osmanlı İmparatorluğu'nun Kazaklar ve Rusya Çarlığı ile askerî mücadelelerinde evre.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.