İçeriğe atla

Lyman kesiği gökadası

UNCOVER-z13, son derece uzak bir Lyman kesiği gökadası

Lyman kesiği gökadaları (İngilizce: Lyman-break galaxy), Lyman sınırının konumuna bağlı olarak çeşitli görüntüleme filtrelerinde farklı görünümler sergileyen, yüksek kırmızıya kaymalı ve yıldız oluşumu aktif olan gökadalardır. Bu teknik, esas olarak z = 3–4 kırmızıya kayma aralığındaki gökadaları seçmek için ultraviyole ve optik filtrelerle kullanılmıştır. Bununla birlikte, ultraviyole astronomisi ve kızılötesi astronomisindeki ilerlemeler, bu tekniğin daha düşük[1] ve daha yüksek kırmızıya kayma aralıklarında, ultraviyole ve yakın kızılötesi filtreler kullanılarak uygulanmasına olanak sağlamıştır.

Lyman kesiği gökada seçme tekniği, 912 Å'daki Lyman sınırından daha yüksek enerjilerdeki radyasyonun, gökadalardaki yıldız oluşum bölgeleri çevresindeki nötr gaz tarafından neredeyse tamamen soğurulmasına dayanır. Işınım yayan gökadanın hareketsizlik çerçevesinde, 912 Å'dan daha uzun dalga boylarındaki spektrumu parlaktır, fakat daha kısa dalga boylarında çok sönük ya da fark edilemez. Bu, "düşüş" ya da "kesilme" olarak bilinir ve Lyman sınırının yerini bulmak için kullanılabilir. 912 Å'dan daha kısa dalga boylarına sahip ışık, uzak ultraviyole aralığındadır ve Dünya atmosferi tarafından engellenir, fakat çok uzak gökadalar için ışığın dalga boyları, evrenin genişlemesi nedeniyle önemli ölçüde uzar. z = 3 kırmızıya kayma değerine sahip bir gökada için Lyman kesiği yaklaşık 3600 Å dalga boyunda görünür ve bu dalga boyu yer tabanlı ya da uzay teleskoplarıyla tespit edilebilir.

z = 3 civarındaki kırmızıya kayma değerine sahip aday gökadalar, 3600 Å'dan daha büyük dalga boylarına duyarlı olan optik görüntülerde görünüp, 3600 Å'dan daha kısa dalga boylarına duyarlı olan ultraviyole görüntülerde görünmeyen gökadalar aranarak seçilebilir. Bu teknik, farklı kırmızıya kayma aralıklarındaki gökadaları bulmak için farklı filtre setleri seçilerek uyarlanabilir. Bu yöntem, kırmızıya kaymış Lyman sınırının dalga boyunun hem altında hem de üstünde en az bir filtre ile görüntü alınabildiği sürece işe yarar. Renk seçimi ile tahmin edilen kırmızıya kaymayı doğrulamak için takip spektroskopisi gerçekleştirilir. Yüksek hassasiyetli bir kırmızıya kayma değeri elde etmek için spektroskopik ölçümler gerekli olsa da, görüntüleme çok daha hızlıdır. Bu nedenle Lyman kesiği tekniği ile aday gökadaların seçimi, yüksek kırmızıya kaymalı gökada araştırmalarının verimliliğini büyük ölçüde artırır.[2][3]

Lyman kesiği gökadalarının uzak kızılötesi emisyonu konusu, bu gökadaların evrimini daha iyi anlamak ve toplam yıldız oluşum oranını tahmin etmek için hala asli bir öneme sahiptir. Şu ana kadar yalnızca küçük bir örneklem, uzak kızılötesi aralıkta tespit edilmiştir. Çoğu bireysel sonuç, merceklenmiş Lyman kesiği gökadalarından veya hareketsizlik çerçevesi ultraviyolesinden ya da Herschel uydusu ile tespit edilen birkaç nesneden elde edilen bilgilere[1] veya ayrı ayrı tespit edilemeyen Lyman kesiği gökadaları için ortalama değerler elde edilmesini sağlayan yığma tekniğine dayanmaktadır.[4]

Yakın zamanda 22.000 civarında gökada üzerinde yapılan yığma teknikleri, ilk kez Lyman kesiği gökadalarının toz özellikleri hakkında bazı istatistiksel bilgilerin toplanmasını sağlamıştır.[5]

Şubat 2022'de astronomlar, Lyman tekniği kullanılarak yapılan çalışmalara dayanarak z~12-13 kırmızıya kayma değerlerinde HD1 ve HD2 adlı iki Lyman kesiği gökadasının keşfini bildirmişlerdir.[6][7] Ayrıca, James Webb Uzay Teleskobu'nun Temmuz 2022'de keşfettiği uzak GLASS-z12 gökadasını da not etmek gerekir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b D. Burgarella (2011). "HerMES: Lyman Break Galaxies Individually Detected at 0.7 <= z <= 2.0 in GOODS-N with Herschel/SPIRE". Astrophysical Journal Letters. 734 (1): 12. arXiv:1105.0646 $2. Bibcode:2011ApJ...734L..12B. doi:10.1088/2041-8205/734/1/L12. 
  2. ^ C. C. Steidel (1996). "Spectroscopic Confirmation of a Population of Normal Star-forming Galaxies at Redshifts z > 3". Astrophysical Journal Letters. 462: L17-L21. arXiv:astro-ph/9602024 $2. Bibcode:1996ApJ...462L..17S. doi:10.1086/310029. 
  3. ^ C. C. Steidel (Temmuz 1998). "Lyman Break Galaxies at z~3 and Beyond". XTH Rencontres de Blois, "The Birth of Galaxies". arXiv:astro-ph/9812167 $2. Bibcode:1998astro.ph.12167S. 
  4. ^ I. Oteo (2013). "Far-infrared-detected Lyman-break galaxies at z ~ 3. Dust attenuation and dust correction factors at high redshift". Astronomy and Astrophysics. 554: L3. arXiv:1304.3230 $2. Bibcode:2013A&A...554L...3O. doi:10.1051/0004-6361/201321478. 
  5. ^ J. Alvarez-Marquez (2016). "Dust properties of Lyman-break galaxies at z ~ 3". Astronomy and Astrophysics. 587: A122. arXiv:1512.04120 $2. Bibcode:2016A&A...587A.122A. doi:10.1051/0004-6361/201527190. 
  6. ^ Harikane, Yuichi (2 Şubat 2022). "A Search for H-Dropout Lyman Break Galaxies at z ~ 12–16". The Astrophysical Journal. 929 (1): 1. arXiv:2112.09141 $2. Bibcode:2022ApJ...929....1H. doi:10.3847/1538-4357/ac53a9 Özgürce erişilebilir. 
  7. ^ Pacussi, Fabio (7 Nisan 2022). "Are the newly-discovered z ~ 13 drop-out sources starburst galaxies or quasars?". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 514: L6-L10. arXiv:2201.00823 $2. doi:10.1093/mnrasl/slac035 Özgürce erişilebilir. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Biçimsel galaksi sınıflaması</span> gökadaların görünüşlerine göre gruplara ayırdığı bir sınıflandırma sistemidir

Biçimsel galaksi sınıflandırması, astronomların gökadaları görünüşlerine göre gruplara ayırdıkları bir sınıflandırma sistemidir. Gökadaları görünüşlerine göre sınıflandırmak için kullanılan birkaç şema bulunmaktadır. Bunların en bilineni Edwin Hubble tarafından tasarlanan ve Gérard de Vaucouleurs ile Allan Sandage tarafından genişletilen Hubble düzenidir. Gökada sınıflandırması ve morfolojisi artık büyük ölçüde hesaplama yöntemleri ve fiziksel morfoloji kullanılarak yapılır.

<span class="mw-page-title-main">NGC 2841</span> galaksi

NGC 2841, Büyük Ayı takımyıldızı'nda yaklaşık olarak 45,98 MIy (14,1 Mpc)uzaklıkta bulunan bir çubuksuz sarmal gökadadır. 9 Mart 1788 tarihinde William Herschel tarafından keşfedildi. 635 km/s'ye sahip düşük dikey hızı, 30 milyon ışık yılını gösteren kırmızıya kaymaya dayalı mesafe tahminini çok belirsiz kılıyor. Bu nedenle kırmızıya kaymadan bağımsız olarak yapılan hesaplamalarda 40 ila 85 milyon ışık yılını gösteren mesafe tahminlerinin uyum içinde olmaması pek şaşırtıcı değildir. 2001 yılında, Hubble Uzay Teleskobu'ndaki Wide Field Planetary Camera 2 ile yapılan sefe değişeni gözlemlerine dayanarak mesafenin yaklaşık 45,98 MIy (14,1 Mpc)olduğu belirlendi. NGC 2841, 150 mm'ye eşit veya daha büyük bir açıklığa sahip bir teleskopla gözlemlenebilir.

<span class="mw-page-title-main">NGC 1569</span> galaksi

NGC 1569, Zürafa takımyıldızı bölgesinde yaklaşık olarak 10,95 MIy (3,36 Mpc)uzaklıkta bulunan bir cüce düzensiz gökadadır. William Herschel tarafından 4 Kasım 1788 tarihinde keşfedildi. Halton Arp tarafından görüntülenmiş ve Arp 210 olarak "Düzensizliklere, emilime ve çözülüme sahip gökadalar" kategorisi altında Tuhaf Gökadalar Atlası'na dahil edilmiştir. Her ne kadar amatör gök bilimcilerin pek ilgisini çekmese de, uzmanlar tarafından yıldızların oluşumları ile ilgili olarak yoğun bir biçimde incelenmektedir. Gökadanın uzaklığı önceleri 7,82 MIy (2,4 Mpc) olarak tahmin edilmekteydi. Ancak 2008 yılında Hubble'ın görüntülerini inceleyen bilim insanları, gökadanın uzaklığını yaklaşık 11 milyon ışık yılı olarak hesapladılar. Böylece gökadanın, IC 342/Maffei 1 Kümesi'nin bir üyesi olduğu gösterildi.

<span class="mw-page-title-main">Galaksiler listesi</span> Vikimedya Liste Maddesi

Aşağıda dikkate değer gökadaların bir listesi bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Başak Süperkümesi</span>

Başak Süperkümesi veya Yerel Süperküme, Samanyolu ve Andromeda gökadaları ile diğerlerini de içeren Başak Kümesi ve Yerel Grup'u barındıran süperkümedir. Çapı yaklaşık 33 megaparsek olan bu süperkümede en az 100 adet gökada grubu ve kümesi bulunmaktadır. Gözlemlenebilir evrendeki yaklaşık 10 milyon süperkümeden biri olan Başak Süperkümesi, Balıklar-Balina Süperküme Kompleksi adı verilen bir gökada iplikçiği içinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Süperküme</span>

Süperkümeler küçük gökada kümelerinden ve gökada gruplarından oluşan büyük kümeler olup Evren'de şimdilik gözlemlenebilen en büyük yapı birimleridir. Süperkümelerin varlığı gökadaların Evren'de tek biçimli dağılmamış olduğunu gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Merceksi galaksi</span>

Merceksi gökada, biçimsel gökada sınıflandırma şemalarında eliptik (E) ve sarmal gökada (S) arasında yer alan bir gökada türüdür. Büyük ölçekli bir disk içermesine karşın, büyük ölçekli sarmal kollara sahip değildir. Merceksi gökadalar, yıldızlararası maddelerinin çoğunu tüketmiş veya kaybetmiş ve bu nedenle devam eden çok az yıldız oluşumuna sahip disk gökadalarıdır. Buna rağmen, disklerinde önemli miktarda toz barındırabilirler. Sonuç olarak, tıpkı eliptik gökadalar gibi çoğunlukla yaşlı yıldızlardan oluşurlar. Merceksi ve eliptik gökadalar morfolojik farklılıklarına rağmen spektral özellikler ve ölçekleme ilişkileri gibi ortak bazı özellikleri paylaşırlar. Her ikisi de, en azından evrenin yerel kısmında, pasif olarak evrimleşen erken tip gökadalar olarak kabul edilebilir. "E" gökadaları ile "S0" gökadalarını morfolojik olarak birbirine bağlayan, orta ölçekli disklere sahip "ES" gökadalarıdır.

<span class="mw-page-title-main">NGC 7674</span> galaksi

NGC 7674 Kanatlıat takımyıldızı bölgesinde yaklaşık olarak 368,55 MIy (113 Mpc)uzaklıkta bulunan bir çubuksuz sarmal gökadadır. John Herschel tarafından 16 Ağustos 1830 tarihinde keşfedildi. Halton Arp tarafından görüntülenmiş ve NGC 7674A ile birlikte Arp 182 olarak "Dar iplikçiklere sahip gökadalar" kategorisi altında Tuhaf Gökadalar Atlası'na dahil edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">UDFj-39546284</span>

UDFj-39546284, 2009 yılında Hubble Uzay Teleskobu tarafından kızılötesi Hubble ultra derin alan (HUDF) gözlemleri sırasında keşfedilen yüksek kırmızıya kayma gösteren bir Lyman kesiği gökadasıdır. Ocak takımyıldızında bulunan nesne, 2009 ve 2010 yılları arasında G. Illingworth, R. Bouwens ve HUDF09 Ekibi tarafından tanımlanmıştır. Hubble ve Spitzer Uzay Teleskobu fotometrik verileri kullanılarak z~ 10'luk bir kırmızıya kayma değeriyle rapor edilmiş, fakat 2012'de yapılan daha sonraki çalışmalar bu değerin z = 11,9 kadar yüksek olabileceğini öne sürmüştür.

Big Bang kozmolojisinde reiyonizasyon, evrendeki “karanlık dönem”den sonra maddeyi reiyonize eden süreçtir ve büyük faz geçişinden ikincisidir. Baryonik maddelerin çoğunluğu hidrojen formunda olduğundan dolayı, reiyonizasyon genellikle “Hidrojen gazının reiyonizasyonu” olarak anılmaktadır. Evren tarihinde ilksel Helyum da aynı faz değişimine uğrasa da, farklı noktalarda gerçekleşen bu olaya Helyum reiyonizasyonu ismi verilir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Çekici</span> Samanyolu Gökadası ile karşısındaki öteki gökadaları çeken çok büyük bir kütledir

Büyük Çekici, galaksilerarası uzayda yer alan bir kütle çekim bölgesi ve Samanyolu gökadası da dahil olmak üzere yaklaşık 100.000 gökadayı içeren Laniakea Süperkümesi'nin görünürdeki merkezi kütle çekim noktasıdır.

CLASS B1359+154, kırmızıya kayması 3,235 olan bir kuasar veya kuasar benzeri bir cisimdir. Yaklaşık 1 kırmızıya kayma değerine sahip ön plandaki üç gökadadan oluşan bir grup, kütleçekimsel merceklenme görevi görmektedir. Sonuç olarak, altı kat çoklu görüntülenmiş bir kuasarın nadir bir örneğidir.

<span class="mw-page-title-main">Galaksi iplikçiği</span> evrendeki büyük boşluklar arasındaki sınırları oluşturan iplik benzeri yapılar

Gökada iplikçikleri kozmolojide kütleçekimsel olarak bağlı olan gökada süperkümelerinin duvarlarından oluşan evrendeki bilinen en büyük yapılardır. Bu devasa iplik benzeri oluşumlar, 80 megaparsek h−1'e ulaşabilir ve büyük boşluklar arasındaki sınırları oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">ClG J2143-4423 A İplikçiği</span> gökada iplikçiği

ClG J2143-4423 A İplikçiği, adını aldığı ClG J2143-4423 proto-kümesi çevresinde gelişen ve muhtemel şekilde Turna takımyıldızında yer alan bir gökada iplikçiğidir.

<span class="mw-page-title-main">Vaşak Süperkümesi</span> gökada süperkümesi

Vaşak Süperkümesi, aynı adı taşıyan Vaşak takımyıldızı yönünde yer alan bir gökada süperkümesidir.

<span class="mw-page-title-main">GLASS-z13</span> Gökada

GLASS-z13, Temmuz 2022'de James Webb Uzay Teleskobu kullanılarak Grism Lens-Amplified Survey from Space (GLASS) gözlem programı kapsamında keşfedilmiş bir gökadadır. Büyük Patlama'dan sadece 300 ila 400 milyon yıl sonra oluşmuş, şimdiye kadar keşfedilen en yaşlı gökadalardan birisidir. Tahmini kırmızıya kayma değeri yaklaşık olarak z= 13'tür. Bundan önce keşfedilen en yaşlı gökada olan GN-z11'le kıyaslanabilecek bir yaşta olduğu tahmin edilen GLASS-z11 ile birlikte keşfedildi.

<span class="mw-page-title-main">Solgun galaksi</span> sarmal kolları ve diski arasındaki düşük kontrast ile karakterize edilen bir tür sarmal gökada

Solgun (anemik) gökada, sarmal kolları ve diski arasındaki düşük kontrast ile karakterize edilen bir tür sarmal gökadadır. Bu terim 1976 yılında Kanadalı gökbilimci Sidney van den Bergh tarafından gaz bakımından zengin, yıldız oluşturan sarmal gökadalar ile gaz bakımından fakir, etkin olmayan merceksi gökadalar arasında bir ara form olan gökadaları sınıflandırmak için icat edildi.

<span class="mw-page-title-main">Denizanası galaksisi</span>

Denizanası gökadası, gökada kümelerinde bulunan bir gökada türüdür. Küme içi ortam tarafından etkilenen gökadadaki gazın, çarpma basıncıyla sıyrılması ile karakterize edilirler ve bir gaz kuyruğu boyunca yıldız patlamalarını tetiklerler. Disklerinden onbinlerce ışık yılı öteye uzanan dikkat çekici uzun dokunaçlar nedeniyle bu adı almışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Bezelye gökadaları</span> muhtemelen çok yüksek oranda yıldız oluşumuna maruz kalan bir tür parlak mavi kompakt gökada

Bezelye gökadaları adı verilen gökadalar, son derece yüksek oranlarda yıldız oluşumu gösteren parlak mavi kompakt türü gökadalar olabilir. Bu ismi, küçük boyutları ve Sloan Dijital Gökyüzü Araştırması (SDSS) tarafından elde edilen görüntülerdeki yeşilimsi görünümlerinden dolayı almışlardır.

<span class="mw-page-title-main">Lyman-alfa yayıcısı</span>

Lyman-alfa yayıcısı, nötr hidrojenden Lyman-alfa ışınımı yayan uzak bir gökada türüdür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.