Lvov-Sandomierz Taarruzu

Lvov-Sandomierz Taarruzu
Doğu Cephesi, II. Dünya Savaşı
Sovyet askerleri Lviv'de.
Tarih 13 Temmuz - 29 Ağustos 1944 Bölge Doğu Polonya / Batı Ukrayna Sonuç Sovyet zaferi
Taraflar
Almanya  Macaristan	Sovyetler Birliği
Komutanlar ve liderler
Josef Harpe Otto Dessioch Erhard Raus Walther Nehring Ferenc Farkas	İvan Konev
Güçler
Kuzey Ukrayna Ordular Grubu	1. Ukrayna Cephesi

Lvov-Sandomierz Taarruzu ya da Lvov-Sandomierz Stratejik Taarruz Harekâtı, Kızıl Ordu'nun 1944 yılı Temmuz ayı ortalarında başladığı ve Alman kuvvetlerini Ukrayna'dan ve Doğu Polonya'dan atmayı amaçlayan genel taarruzudur. Bir aydan uzun bir süre devam eden Sovyet taarruzları, belirlenen hedeflerine ulaşmıştır. Lvov-Sandomierz Stratejik Taarruz Harekâtı, üç taarruz harekâtından oluşmaktadır.

• Lvov Taarruz Harekâtı (13 - 27 Temmuz 1944)
• Stanislav Taarruz Harekâtı (13 - 27 Temmuz 1944)
• Sandomierz Taarruz Harekâtı (28 Temmuz - 29 Ağustos 1944)

Lvov-Sandomierz Stratejik Taarruz Harekâtı genellikle, eşzamanlı olarak uygulamaya konulan ve parlak başarısıyla Alman Merkez Ordular Grubu'nu yıkıma uğratan Bagration Harekâtı'nın gölgesinde kalmıştır. Gerçekte Kızıl Ordu'nun ve Sovyet Hava Kuvvetleri'nin en geniş kaynakları, Belarus'taki Bagration Harekâtı'na değil, Lvov-Sandomierz Stratejik Taarruz Harekâtı'na tahsis edilmişti. Rusçada Maskirovka olarak geçen askeri aldatma uygulamaları bu harekâtta da ikili blöf şeklinde uygulanmıştır. Güney Polonya'da ve Ukrayna'da yığınak yapılarak Alman mekanize ve motorize birlikleri güneye çekildi.^[1] Böylece Alman Merkez Ordular Grubu, bir Sovyet genel taarruzu karşısında zayıf kalmıştı. Merkez Ordular Grubu'na karşı Bagration Harekâtı başladığında Alman cephesinin merkez kesiminde bir kriz ortaya çıkacaktı. Bu durumda güçlü panzer kuvvetleri cephenin merkezine çekilecek ve karşılarında güçlü bir kuvvet kalmayan Sovyet kuvvetleri, Vistül Nehri üzerinde köprübaşları elde ederek Romanya için sağlam dayanaklar sağlayacaklardı.^[2]

Mareşal Walter Model'in Kuzey Ukrayna Ordular Grubu, 1944 yılı Haziran ayı ortalarında Dinyeper gerisine atılmıştı ve umutsuzca Kuzeybatı Ukrayna'daki mevzilerine yapışmıştı. Stalin, tüm Ukrayna'nın geri alınmasını emretti ve STAVKA, Lvov-Sandomierz Stratejik Taarruz Harekâtı'nın planlaması için harekete geçti. Planlamanın başlangıç aşamalarında taarruz, Lvov-Przemisl Harekâtı olarak tanımlanmıştı. Taarruz için öngörülen hedefler, Mareşal Konev'in 1. Ukrayna Cephesi kuvvetlerinin Lviv'i işgal etmesi ve Alman kuvvetlerini Ukrayna'dan atarak Vistül üzerinde bir dizi köprübaşı ele geçirmesidir.^[3]

STAVKA ayrıca, kod adı Bagration Harekâtı olan ve Mareşal Konev'in taarruzundan daha da geniş kapsamlı bir genel taarruz planlıyordu. Bagration Harekâtı'nın operatif hedefleri de geniş kapsamlıydı, Belarus'un tümünde Alman işgaline son vermeyi, dahası Alman kuvvetlerini Doğu Polonya'dan sürmeyi amaçlıyordu. Lvov-Sandomierz Stratejik Taarruz Harekâtı, Alman Merkez Ordular Grubu'na OKH tarafından ihtiyatların kaydırılmasından yoksun bırakmanın bir yöntemi olacaktı

STAVKA, taarruz planlarının hazırlıklarını tamamladığı sırada Alman Kuzey Ukrayna Ordular Grubu Komutası'nda bir değişiklik oldu. Mareşal Model görevden alınarak yerine General Josef Harpe atandı. General Harpe kuvvetleri iki panzer ordusundan oluşmaktadır. Bunlar, General Gotthard Heinrici'nin 1. Panzer Ordusu ve General Walther Nehring komutasındaki 4. Panzer Ordusu'dur. 1. Panzer Ordusu'nun bünyesinde 1. Macar Ordusu bulunmaktadır. General Harpe, ancak 420 panzer, StuG III taarruz topu ve çeşitli zırhlı aracı bir araya getirebilmişti. Elindeki kuvvetler insan gücü olarak azımsanacak bir kuvvet değildi ancak, OKH Macar Ordusu'nun güvenilmez bulmaktaydı. Ordu Grubu'na, deneyimli 8. Hava Kolordusu'nun da yer aldığı Luftflotte 4'ün 700 uçağı ve Luftflotte 6'ya bağlı 300 - 400 uçak tarafından hava desteği sağlanmaktadır.

Mareşal Konev'in 1. Ukrayna Cephesi kuvvetleri'nin, Alman Kuzey Ukrayna Ordular Grubu'ndan belirgin bir güç üstünlüğü vardır. 1. Ukrayna Cephesi kuvvetleri, 1.2 milyon erat ve subay, 2.050 tank, yaklaşık 16 bin top ve havan topu ile General Krasovski'nin 2. Hava Ordusu'na bağlı 3.250'den fazla uçaktan oluşan bir kuvvettir.^[4] Bütün bunlara ek olarak Mareşal Konev'in birliklerinin, Ukrayna'daki son zaferlerden sonra morali son derece yüksektir. Neredeyse bir yıldır taarruz halindeydiler ve kuzeylerinde, Alman Merkez Ordular Grubu'nun çöküşüne tanık olmuşlardı.

1. Ukrayna Cephesi'nin taarruzu, iki taarruz ekseni üzerinden yapılacaktı. Birinci taarruz ekseni, Rava-Ruska yönünde 3. Muhafız Ordusu, 1. Muhafız Tank Ordusu ve 13. Ordu tarafından yapılacak taarruzdur. İkinci taarruz ekseni ki, diğeriyle birlikte bir kıskaç hareketi gerçekleştirmiş olacaktır, doğrudan doğruya Lviv'i hedeflemektedir. Bu taarruza katılan kuvvetleri 60. ve 38. Muhafız Tank Ordusu ile 4. Tank Ordusu'dur. Kızıl Ordu, taarruz cephesini 26 km ile sınırlayarak Alman kuvvetleri karşısında sıklet merkezi oluşturarak kesin bir üstünlük elde etti. Bu 26. km'lik taarruz cephesinde kilometre başına 240 top ve havan toplandı.

Rava-Ruska'ya yönelen kuzey taarruz ekseni, 13 Temmuz 1944 tarihinde harekete geçti. 1. Ukrayna Cephesi kuvvetleri Horohiv yakınlarında kolayca Alman hatlarını yardı. Zayıf Alman 42. Kolordu'su, takviyeli artçı müfrezeleri kullanarak nispeten sağlam olarak geri çekilmeyi başardı. Gece yarısı itibarıyla 1. Ukrayna Cephesi'nin 13. Ordu'su, Alman 13. Kolordu'sunun savunma hatlarının kuzey kesiminde 20 km'lik bir derinlikte girme sağlamıştı.

Güney taarruz kolu, bir gün sonra, 14 Temmuz'da Alman 13. Kolordu cephesinin güney kesiminde, Brody civarında başladı. Kızıl Ordu birlikleri kuzeyde Horohiv civarında ve güneyde Nusçe'de vurmuştu. Gelişen durum, Alman 13. Kolordusu'nu kuşatılma tehlikesi altında bıraktı. Sovyet kuzey taarruz kolu Rava-Ruska yönünde ilerlerken Alman 13. Kolordusu'nun bazı birliklerini ayırıp kuşatmaya başladı. Bu gelişme, 13. Kolordu'nun genelde kuşatılmasını amaçlayan bir girişimi işaret etmekteydi.

Kuzey Sovyet taarruzu kısa sürede iki Alman tümeniyle muharebeye girdi ve bu tümenleri hızla geri attı. General Nehring, 15 Temmuz'da 4. Panzer Ordusu'nun tehlikede olduğunu fark etti ve elindeki iki ihtiyat tümeni olan 16. ve 17. Panzer Tümenlerine, Horokiv ve Druzhkopil ekseninde taarruz etmeleri emrini verdi. Burada General Nehring'in amacı, Sovyet kuzey ilerleme kolunu durdurmaktı. Tüm çabalara karşın bu iki tümen için ancak 43 panzer harekete hazır edilebildi ve karşı taarruz kısa sürede batağa saplandı. Kızıl Ordu'nun büyük sayısal üstünlüğü her iki tümenin de kısa sürede geri çekilerek piyade birliklerine katılmasını gerektirdi. Mareşal Konev, General Baranov emrinde oluşturulan çevik kuvvete, Alman hatlarında açılan gediğin genişletilmesine destek olması emrini verdi. Çevik grup, hava desteği örtüsü altında hızla ilerledi ve izleyen üç günde Kamionka Strumilowa kentini ele geçirmeyi ve Bug'nin batı kıyılarında bir köprübaşı tutmayı başardı. Böylece Alman 13. Kolordusu'nun ikmal ve geri çekilme hattını da kesmiş oldu.

Güneyde 1. ve 4. Panzer Ordularının birleşme bölgesine yönelen bir Kızıl Ordu taarruzu 14 Temmuz'da bir piyade tümen teşkili tarafından püskürtüldü. 1. Ukrayna Cephesi, taarruzu daha güneye kaydırdı. Çok yoğun bir topçu ve hava bombardımanı ardından zaten hırpalanmış olan 349. ve 357. Alman Tümenlerinin hatlarına taarruz edildi. Bu taarruz altında 349. Piyade Tümeni dağıldı ve geriye kalanlar bozgun halinde geriye çekildi. Bununla birlikte diğer iki tümenin çabaları sonucunda Sovyet kuvvetlerinin ileri hareketi 3 – 4 km ile sınırlı kaldı. Buna karşın Kızıl Ordu birlikleri Zoloçiv ve Sasiv kasabaları yönündeki ilerlemelerine devam ederek Alman 13. Kolordusu ve 48. Panzer Kolordusu temas bölgesinde girme sağladılar.

İki Alman kolordusunun topçusu ve ayrıca 18. Topçu Tümeni, Sovyet girmesiyle oluşan dar Koltiv koridorunu bombalamaya başladılar. Bir Alman karşı saldırısı 1. Panzer Tümeni, 8. Panzer Tümeni ve Ukraynalı rejim karşıtı ve Alman işgali yanlısı gönüllülerden oluşan SS Galizien Tümeni tarafından yapıldı. SS Galizien Tümeni ile 1. Panzer Tümeni muharebe ederken 8. Panzer Tümeni ilerleme yönünden saptı ve 13. Kolordu kesimine ulaştı. Sonuçta 48. Panzer Kolordusu ile teması kesildiği gibi taarruza katılma olanağını da yitirdi. Alman taarruzu başlangıçta gelişme gösterdiyse de 1. Ukrayna Cephesi kuvvetlerinin ve 2. Hava Ordusu'nun çabalarıyla durduruldu. 8. Panzer Tümeni'nin taarruza katılamamış olması, harekâtın başarı şansını ortadan kaldırdı. 8. Panzer Tümeni Komutanı, net emirlere aldırmadı ve kestirme bir hat üzerinde birliklerini harekete geçirdi. Tümen, Lviv - Ternopil yolunun Zoloçiv - Zboriv kesimine yöneldi ve burada Sovyet hava kuvvetlerinin akınlarına uğrayarak ağır kayıplara katlandı. Bütün bunlara karşın Sovyet güney taarruzunun ileri hızı yavaşladı.

Mareşal Konev, 16 Temmuz'da güney saldırı kolu için büyük bir risk üstlenerek General Pavel Ribalko komutasındaki 3. Muhafız Tank Ordusu'nu muharebeye soktu. Buradaki risk, ordunun dar Koltiv Koridoru boyunca yoğun topçu ateşi altında ve Alman taarruzlarını karşılamak zorunda olmasındadır. 3. Muhafız Tank Ordusu, Lviv yönünde dengeyi düzeltti ve kısa süre sonra Kızıl Ordu birliklerinin batı yönünde ilerlemesi yeniden başladı. Gelişen durumda 13. Alman Kolordusu Komutanı, kuşatılmamak için geri çekilmenin gerekli olduğunu gördü. Tüm kolordu birliklerine, Prinz-Eugen-Sellung savunma hattına çekilme emri verildi. Ternopil'in yaklaşık 35 km batısında, kısmen Stripa Nehri boyunca uzanan boş bir dizi savunma hattıydı ve 1944 Haziran ayında inşa edilmişti. Güçlü Kızıl Ordu taarruzları 17 Temmuz günü boyunca bu savunma hattının bazı bölümlerine girmeyi başardı. SS Galizien Tümeni ve 14. Waffen Mekanize Tümeni, bu bölümleri geri almak için birlikte girişimde bulundular. Sovyet IS tank birlikleri karşısında başlarda ilerleme kaydettiyse de sonuçta ileri hareket durduruldu. Astlarının tekrarladığı uyarılara karşın Kolordu Komutanı General Arthur Hauffe, daha geriye çekilme yönünde emir vermedi. Böylece 13. Kolordu ve Korps-Abteilung C, Brody bölgesinde kuşatılmış oldu.

1. Ukrayna Cephesi'nin Lviv operatif ekseninde yenilenen taarruzu 18 Temmuz'da Alman hatlarında bir girme sağladı. Gün sonunda "Cephe"nin farklı yönlerden ilerleyen öncü kuvvetleri Busk yakınlarında temas sağladılar. Sovyet birliklerinin bu taarruzuyla 45 bin mevcuduyla 13. Kolordu Brodi civarında kuşatılmış oldu ve Alman Kuzey Ukrayna Ordular Grubu cephesinde 200 km'lik bir gedik oluştu.

Brodi'de kuşatma altında kalan Alman birlikleri için dış yardım gelmedi. Bitkin ve zayıf düşmüş 48. Panzer Kolordusu ve 24. Panzer Kolordusu birliklerinin karşı birkaç umutsuz taarruz girişimlerine karşın 1. Ukrayna Cephesi kuvvetlerinin kuşatması giderek daraldı. General Harpe, devam eden Kızıl Ordu taarruzları altındaki kendi birliklerine 13. Kolordu'yu kuşatma altında bırakarak geri çekilme emri verdi. Alman birliklerinin, yoğun topçu ateşi ve hava akınları altında giriştikleri birkaç yarma girişimi, Sovyet zırhlı unsurlarınca kolaylıkla püskürtüldü ve Alman birlikleri ağır kayıplara uğradılar. Sovyet birliklerinin 22 Temmuz'da başlattıkları bir taarruzla kuşatılan Alman birlikleri ikiye bölündü ve gece yarısına doğru tüm direnme kırılmıştı. Alman birlikleri küçük ve dağınık gruplar halinde kuşatmadan çıkmaya çalıştılar. Bu unsurlardan 3.500'ü Galizien Tümeni'nden olmak üzere bir kısmı Alman mevzilerine ulaşmayı başardı. Harekâtın başlamasından önce Tümen mevcudu 11 bin kişiydi. General Harpe'nin Ordu Grubu geri alındı. Bu birliklerden 4. Panzer Ordusu Vistül Nehri kesimine, 1. Panzer Ordusu ve 1. Macar Ordusu ise Karpatlar civarına alındı.

Lviv kenti, 26 Temmuz 1944 günü, 1. Ukrayna Cephesi kuvvetlerince nispeten kolay bir şekilde geri alındı. Alman kuvvetleri Kuzey Ukrayna'dan tümüyle atılmışlardı. Bu başarıyı gören STAVKA, 28 Temmuz'da yeni emirler yayımladı. Mareşal Konev, Vistül geçişi için taarruz edecek ve Güney Polonya'da, Alman işgali altındaki Sandomierz kentini geri alacaktı.

Mareşal Konev'in birlikleri yeni taarruzlarına 29 Temmuz'da başladılar. Öncü birlikler hızla Vistül'e ulaştı ve Baranów Sandomierski yakınlarında sağlam bir köprübaşı elde ettiler. Sandomierz yakınlarındaki güçlü bir Alman karşı taarruzu ile Sovyet köprübaşı genişletme faaliyetleri geçici olarak durduruldu. General Harpe, bu sayede Ağustos ayı başlarında soluklanma fırsatı buldu. Bu arada biri panzer tümeni olmak üzere beş tümenlik bir takviye kuvveti, Güney Ukrayna Ordular Grubu'ndan General Harpe emrine aktarıldı. General Harpe, bu yeni kuvvetlerle vakit kaybetmeden Sandomierz bölgesinde harekete geçti. Elinin altındaki beş Alman, üç Macar tümeninde altı StuG tugayı ve Tiger II tanklarıyla donatılmış 501. Ağır Tank Taburu bulunmaktaydı.

Taarruz, geniş çaplı olarak Sovyet kuvvetlerini Vistül gerisine atmak için başlatıldı. Üs olarak nehrin doğu kıyılarındaki Mielec ve Tarnobrzeg kasabalarını kullanan Alman taarruzu, Sovyet kuvvetlerine ağır kayıplar verdirdi. Ağustos ayının sonlarında Mareşal Konev'in çevik kuvveti olan 6. Muhafız Tank Kolordusu'nun sadece 67 tankı kalmıştı. Alman kuvvetleri 501. Ağır Tank Taburu ve 16. Panzer Tümeni'nin (20 tanesi Tiger II olmak üzere) 140 panzeriyle sert bir karşı taarruz başlattı. Tank sayısında zayıf olmasına karşın 6. Muhafız Tank Kolordusu, köprübaşını elde tutmayı başardı ve saldırıları sırasında on Tiger II'yi imha etti. Alman taarruzu 16 Ağustos'ta artık güç kaybetmeye başlamıştı. Sovyet köprübaşındaki kuvvetlerin komutanı General Rybalko, Sovyet kontrolündeki bölgeyi 120 km'lik bir derinliğe ulaştırmayı ve Sandomierz'i almayı başardı. Her iki tarafın da muharebelere devam edecek gücü kalmamıştı. Karşılıklı taarruzlar söndü ve Sovyet genel taarruzu sona ermiş oldu.

İngilizce Wikipedia maddesinden yararlanılmıştır. Lvov–Sandomierz Offensive

• Feeling the Full Force of a Four Point Offensive: Re-Interpreting The Red Army's 1944 Belorussian and L'vov-Przemyśl Operations - Robert Watt
• The Soviet Air Force in World War II: the official hist - Ray Wagner