Luvi Krallığı
| Anadolu tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
Luvi Krallığı (tahmini olarak MÖ 2000-1400), Batı Anadolu'da kurulduğu ve başkenti Apasa (bugünkü Selçuk) olduğu düşünülen Anadolu uygarlığı.[1][2]
Kökenleri
Luvi Krallığı'nın köklerinin MÖ 2300 civarında Luviler'in Güney Batı Anadolu'da yerleşik yaşama geçmeye başlamalarıyla atıldığı düşünülmektedir.[3] Hint-Avrupa Dil Ailesi'ne ait bir dil kullanan Luviler'in, Hitit Uygarlığı ile ilintili olabileceği düşünülmektedir.[4]
Tarihçe
Luvi tarihi hakkında yeterli kesin bilgiler bulunmamaktadır. Bununla birlikte Luviler'in Pisidia bölgesinde Arzavalarla yaşayıp;[5] Luvi Krallığının MÖ 2. bin yılda Apasa'da kurulduğu tahmin edilmektedir.[1] Luviler, Bronz Çağı Anadolusunda Orta Anadoluyu egemenlikleri altına alan Hititlerle etkileşim içine girmiştir.[6] Ayrıca, Batıda Ahhiyawalar ve Minoan Uygarlığı ile olan ilişkilerin yanında; Doğu'da Babilliler ve Hurriler ile karşılaşmışlardır.[6] Arzavalarla yapılan mücadelelerde başarı gösteren Tarhuntadaru, Luvi tarihinin en büyük kralı olarak kayıtlarda yer almıştır.[1] Ancak Ege kıyılarında yaşanan bu güç savaşıyla birlikte, MÖ 1900'lü yıllarda Luvi Krallığı'nın merkezi güneye taşınmış; Adana ve çevresi Luvi yurdu haline gelmiştir.[7]Güney Anadolu kıyılarında yaşayan Luviler'le ilgili ilk kaynaklara Hitit yıllıklarında rastlanmaktadır.[2][8] Hitit yazıtlarında Luvilerden söz edilirken, bir çeşit ikinci sınıf insan muamelesi yapıldığı görülür.[2]
Luviya veya Luvi Krallığı'nın tam olarak ne zaman yıkıldığı bilinmese de, güneyde Luvi hakimiyetinin bitmesiyle birlikte MÖ 1400'lerde Kizzuvatna devleti kurulmuş ve ülke nüfusunun büyük bölümünü Luviler oluşturmuştur.[8] Kizzuvatna'nın MÖ 1400 yıllarında kurulması Luvi Krallığı'nın da bu yıllarda yıkılmış olabileceği gerçeğini ortaya koymaktadır.
Anadolu kültüründeki yerleri
Kimi kaynaklarca, Luviler'in Anadolu'nun en eski halkı olduğu iddiaları vardır.[9] Bununla birlikte Yunanların bu ırka Pelasgos olarak hitap ettiği; bugün bilinen adları olan Luvi adını ise Hititlerin kendilerine söylediği bilinmektedir.[9] Luvi Hititçe'de ışık insanı anlamındadır.[10] Yani Luvi Krallığı Işık İnsanı Krallığı anlamına gelir.
Luvi Devleti'nin Anadolu kültürüne en büyük katkılarından biri; hiyeroglif yazısıdır. Asurlulardan çivi yazısını öğrenen Hititler için; bu yazı Anadolu'nun yerli bir alternatifi olarak ortaya çıkmış; arkeolojik kazılarda Luvi hiyeroglif yazısıyla hazırlanan Hitit yazıları bulunmuştur.[11] Ayrıca, özellikle Güney Anadolu'daki Helen aslıllı yer adlarının kökeninin Luvice olup; Yunan telaffuzuyla türetildiği ortaya çıkmıştır.[10] Kibele, Afrodit, Apollon ve Artemis gibi Tanrı-Tanrıça adlarının birçoğu da zamanının Anadolu'daki en yaygın dili olan[12] Luvicedir.[13] Luviler'in İlk Çağ Anadolusuna inanç bakımından önemli tesirleri vardır. Luvi Tanrısı Men'i Frigler ve Lidyalılar da Tanrı olarak kabul etmiştir.[14]
Truvalıların da Luvi dilini konuştuğu ileri sürülmüştür.[15][16][17]
Kaynakça
- ^ a b c "Apasa, Ephesos, Ayasuluk, Selcuk!". Selçuk Belediyesi. 6 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
- ^ a b c Luviler: Anadolu'nun Gizemli Halkı, Kalkedon Yayınları, H. Craig Melehert, Ç:Barış Baysal, Çiğdem Çidamlı.
- ^ Encyclopedia Dünya Tarihi Ansiklopedisi. (İngilizce). s. 37, Peter N. Stearns ve William Leonard Langer tarafından.
- ^ Encyclopedia Dünya Tarihi Ansiklopedisi. (İngilizce). s.738, Thomas J. Sienkewicz tarafından (2002).
- ^ "Isparta'nın kuruluşu". gazete32.com.tr. 5 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
- ^ a b "Luwian Identities" (İngilizce). reading.ac.uk. 23 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
- ^ "Adana" (PDF). 2008. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.[]
- ^ a b "Kozan İlçesinin Tarihi". Kozan Kaymakamlığı. 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
- ^ a b "The Nar Gourmet". 23 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
- ^ a b "Işık insanı dili". 15 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
- ^ "Luwian" (İngilizce). 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
- ^ "Urartular". 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
- ^ Atheneris. "Anadolu..." 20 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
- ^ "Ankara şehrinin kuruluş efsanesi". 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2011.
- ^ The Language of the Trojans In Selected Writings, Calvert Watkins, 1994, L. Oliver et al., sayı:2, 700–717, Innsbruck.
- ^ How to Kill a Dragon: Aspects of Indo-European Poetics, Calvert Watkins, 1995, s.144–51, New York and Oxford.
- ^ The Luwians, Craig Melchert 2003, s.265-70, Boston: Brill Academic Publishers, ISBN 90-04-13009-8.
