İçeriğe atla

Lutpulla Mutellip

Lutpulla Mutellip, Çin'in Sincan Eyaleti'nde 11 Kasım 1922 yılında günümüz Şincañ Uygur Özerk Bölgesi Nilka kasabası, Çunçi köyünde dünyaya gelen bir Uygur şairdir.

Lutpulla Mutellip

Hayatı

Lutpulla Mutellip, halkının cehaletten ve esaretten kurtulması için yazmış olduğu şiirleri, makaleleri ve sahne eserleriyle yetinmemiş, özgürlük mücadelesini 1945 yılında İli, Altay, Tarbagatay bölgelerinde yaşayan Uygur çiftçilerinin Çin hükûmetine karşı başlatmış olduğu "Üç Vilayet İnkılabı"na etkin olarak katılarak devam ettirmiştir.

"Üç Vilayet İnkılabı" ordusunun silahlı çatışmaya başlaması ve kısa bir süre zarfında İli, Altay, Tarbagatay vilayetlerinin bağımsızlığını kazanması üzerine, Lutpulla Mutellip, kurmuş olduğu, "Şerkiy Türkistan Uçkunlar İttipaki" (Doğu Türkistan Kıvılcımlar İttifakı) çalışmalarını hızlandırır, çalışmalardan haberdar olan Gomindañ (中國國民黨; Guómíndǎng) Partisi, ilk önce Lutpulla Mutellip'i daha sonra da Bilal Ezizi ve Müniridin Hoca'yı hapse atar. Gomindañ Partisi, şairi ve arkadaşlarını 18 Eylül 1945 tarihinde idam ederler.

Şair, şu iki satırlık son şiirini, kendi kanı ile, yattığı hücrenin duvarına yazmıştır.[1]

Bu keñ dunya men üçün boldi devzeh,
Yaş gülümni ġazañ kildi kanhor ebleh...
Bu geniş zemin benim için oldu cehennem,
Genç gülümü hazan kıldı hunhar alık...

Eserleri

Şiirleri

Lutpulla Mutellip'in, "Tesiratim", (Duygularım), "Yillarġa Cavap" (Yıllara Cevap), "Peryat" (Feryat), "Hiyalçan Tilek" (Hülyalı Dilekler), "Küreş İlhami" (Mücadele İlhamı), "Şair Togrusida Muveşşeh" (Şair Hakkında Muvaşşah), "Muhebbet Hem Nepret" (Sevgi ve Nevret), "Oġlum Hekkide Mersiye" (Oğlum Hakkında Mersiye) gibi yüzden fazla şiirleri.

Örnek Şiir

Xiyalchan Tilek (Uygurca)

Tingirqimaymen dostlar, tileymen aliy tileklerni,

Chüshürmeymen küreshke dep türgen bu bileklerni.


Mert baghwen ghazang qilmaydu waqitsiz baghni,

Terbiyesiz soldurup gül-chicheklerni.

Xiyalim xuddi telpünüp turghan bir sebiy bala,

émish üchün qedirdan anidiki qosh emcheklerni.

Lezzetlik xiyal arisida béqip asmanlargha,

Tepekkür közi bilen körimen roshen burjeklerni.

Janan naz uyquda yétip nichük tolghanmas?!

Ashighi kütüp tursa échip yoruq rujeklerni?


Némishqa yazmay tilek arlash mungluq lérikilarni,

Söygü ishqi örtep köydürse yüreklerni.

Ezeldinla xiyalchan, mungluq bir yigit idim,

Tingshighachqa momam aghzidin samawiy chöcheklerni.

Söygü déngizi chongqurlighida men qaynam tursam,

Ussuzlughum qandaq qansun ichip kichik kölcheklerni...

Hülyalı Dilekler (Türkçe Tercümesi)

Kararsız değilim dostlar dilerim yüce dilekleri,

Düşürmem savaş için sıvanan bilekleri.

Mert bahçıvan hazan etmez hiç, vakitsiz bağı,

Terbiyesiz soldurup lale gül çiçekleri.

Hayalim tıpkı tepinip duran bir küçük çocuk,

Emmek için şevketli anadaki çift memeleri.

Tatlı hayallar arasında bakıp göklere,

Tefekkür gözü ile aydınlıkta görürüm köşeleri.

Sevgilim naz ile uyuyup niçin kıpırdanmaz?

Aşığı bekliyorsa açıp ışıklı pencereleri...

Niçin yazmayayım istek dolu hüzünlü şiirleri,

Sevgi aşkı alevlenip yakıyorsa yürekleri.

Ezelden beri hülyalı, kederli bir genç idim,

Dinlediğim için ninemin ağzından semavi masalları.

Sevgi denizi derinliklerinde girdap olup kalsam,

Susuzluğum nasıl kansın içerek küçük gülcükleri.''

Mizah ve yergileri

  • "Ecel Hudukuşida" (Ecel anında) ve
  • "Padişah Samuraylari Aàir Halsiraydu" (Padişah Samurayları Büyük Yorgunluk İçinde) adlı gülmece ve yergi içerikli eserleri.

Tiyatroları

"Samsaú Aúañ Úaynaydu" (Sarımsak Ağabeyin Sinirleniyor), "Küreş Kizi" (Mücadele Kızı), "Borandin Keyinki Aptap" (Fırtınadan Sonraki Güneş), "Çiñ Moden" (Çiñ Moden), "Çimengül" (Çimengül) adlı tiyatro eserleri.

Opera ve dramları

  • "Tahir Zöhre" (Tahir ile Zöhre)
  • "Gerib Senem" (Garip ile Senem)

Notlar

  1. ^ Cappar Emet, “Lutpulla Mutellipniñ Hayati ve İcadi Paaliyeti”, Şincañ Sigen Daşö İlimi Jurnali, Urumçi 1983 yılı Şubat sayısı, sayfa 106.

Kaynakça

  • Tursun Erşidin, Lutpulla Mutellip ve Uniñ Keçürmişler, Urumçi, Shinjiang khălq năshriyati, 1982.
  • Tursun Erşidin, Lutpulla Mutăllip vă uning kăchürmishliri, Ürümchi: Shinjiang khălq năshriyati, 1998.
  • Talip Abdullah, Qaynam örkishi: biogirapik roman, Ürümchi: Shinjang yashlar năshriyati, 1982.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sabahattin Ali</span> Türk yazar, şair, gazeteci ve öğretmen (1907–1948)

Sabahattin Ali, Türk yazar ve şair. Edebî kişiliğini toplumcu gerçekçi bir düzleme oturtarak yaşamındaki deneyimlerini okuyucusuna yansıttı ve kendisinden sonraki Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatını etkileyen bir figür hâline geldi. Daha çok öykü türünde eserler verse de romanlarıyla ön plana çıktı; romanlarında uzun tasvirlerle ele aldığı sevgi ve aşk temasını, zaman zaman siyasi tartışmalarına gönderme yapan anlatılarla zaman zaman da toplumsal aksaklıklara yönelttiği eleştirilerle destekledi. Kuyucaklı Yusuf (1937), İçimizdeki Şeytan (1940) ve Kürk Mantolu Madonna (1943) romanları Türkiye'deki edebiyat çevrelerinin takdirini toplayarak hem 20. yüzyılda hem 21. yüzyılda etkisini sürdürdü.

<span class="mw-page-title-main">Sait Faik Abasıyanık</span> Türk hikâye ve roman yazarı, şair (1906–1954)

Sait Faik Abasıyanık, Türk hikâye ve roman yazarı, şair. Türk hikâyeciliğinin önde gelen yazarlarından birisi olan Sait Faik, çağdaş hikâyeciliğe yaptığı katkılar nedeniyle Türk edebiyatının köşe taşlarından biri olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Ali Tekintüre</span> Türk söz yazarı, besteci ve müzisyen

Ali Tekintüre, Türk, söz yazarı, şair, besteci ve müzisyendir.

<span class="mw-page-title-main">Koşma (edebiyat)</span>

Koşma, coşturucu duyguların dile getirildiği, İslamiyet öncesinde yazılan koşuk türünün bir devamı olan ladinî (dinî olmayan) Türk halk edebiyatı nazım biçimi. Koşmalar genellikle 11'li hece ölçüsü ile söylenir, en az 3 en çok 12 dörtlükten oluşur. Türk halk edebiyatının en çok kullanılan nazım şekli olan koşma, halk ozanları tarafından geliştirilmiş bir nazım şeklidir. Bu nazım biçimi Türk Dil Kurumu tarafından:

<span class="mw-page-title-main">Çağatayca</span>

Çağatayca, Çağatay Türkçesi veya Doğu Türkçesi, 15. yüzyılda Timurluların idaresi altında gelişen ve 15. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına dek Orta Asya'daki Müslüman Türk halkları tarafından ortak yazı dili olarak kullanılan dildir.

Nedim Uçar, Türk şair ve yazar. Üçü İngilizceye de çevrilen on dört şiir kitabı, bir roman kitabı, bir hikâye kitabı ve dört tiyatro kitabı olmak üzere toplam yirmi kitabı vardır. Şiirlerinde; doğa ile birlikte, ayrılık, özlem, sevgi, umut, umutsuzluk ve yalnızlık gibi insanî duyguları işledi.

Türkçede İtalyan edebiyatı, Türkçeye çevrilen İtalyanca eserlere ilişkin bir listedir.

<span class="mw-page-title-main">Türk kültüründe Nevruz</span>

Nevruz, Türklerin yeniden tarih sahnesine çıkışını, yeni bir yılın başlamasını ifade eden bir gündür. Bir diğer adı "Ergenekon Bayramı"dır.

<span class="mw-page-title-main">II. Mehmed</span> 7. Osmanlı padişahı (1444–1446; 1451–1481)

II. Mehmed veya bilinen adıyla Fatih Sultan Mehmed ya da kısaca Fatih, Osmanlı İmparatorluğu'nun 7. padişahıdır. İlk olarak 1444–1446 yılları arasında kısa bir dönem, daha sonra 1451'den 1481 yılındaki ölümüne kadar 30 yıl boyunca hüküm sürdü. 29 Mayıs 1453 tarihinde İstanbul'u fethetti ve yaklaşık bin yıllık Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu'na son verdi. Fetihten sonra "Fâtih" ünvanıyla anılmaya başladı. Bu olay, birçok uzman kişi tarafından Orta Çağ'ın sonu ve Yeni Çağ'ın başlangıcına neden olan tarihî olaylardan biri olarak görülmektedir. Ayrıca bu vesileyle İslam peygamberi Muhammed'in konuyla ilgili "Konstantiniyye elbet fetholunacaktır. Onu fetheden komutan ne güzel komutan, onu fetheden ordu ne güzel ordudur." hadisine nâil olduğu için günümüzde Müslüman dünyasının bir kesiminde "kahraman" olarak görülmektedir.

Zunun Kadiri, Doğu Türkistan'da 1911 yılında günümüz Şincañ Uygur Özerk Bölgesi Tarbagatay vilayetinin Dörbilcin (Emin) kasabasında fakir ailede dünyaya gelen bir Uygur şairdir.

İslamiyet öncesi Türk edebiyatı ya da Destan dönemi Türk edebiyatı, Türklerin İslamiyeti kabulünden önceki dönemlerde oluşturdukları edebiyata verilen isimdir. İslamiyet öncesi Türk edebiyatı M.Ö 4000'li yıllardan başlayarak Türklerin İslamiyeti kabul ettiği XI. yüzyıla kadar sürmektedir. Bu dönem edebiyatı genellikle sözlü ürünlerden oluşmuştur ve yazılı ürünler yok denecek kadar azdır. İslamiyet öncesi Türk edebiyatında M.S VI. yüzyıla kadar olan dönem sözlü edebiyat dönemi olarak adlandırılırken, ilk yazılı eserlerin verilmeye başlamasından sonra yazılı edebiyat dönemi başlamıştır. Eski Türklere ait olan en eski yazılı belgeler ise Orhun Yazıtları'dır Bu yazıtlar Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Orhun alfabesi ile Göktürkler tarafından yazılmış yapıtlardır. Genel olarak Orhun Yazıtları'ndan önceki dönem sözlü edebiyat, sonrası ise yazılı edebiyat olarak nitelendirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Bâtınîlik</span> İslam dininin kutsal kitabı olan Kuranın bâtıni tevillere dayanan ezoterik yorumu

Bâtınîlik ya da Bâtınîyye ; İslamda Kur'an ayetlerinin görünür anlamlarının dışında, daha derinde gerçek anlamları bulunduğu inancı, ayetleri buna göre yorumlayan akıma Bâtınîlik, bu düşünceyi benimseyen kişiye de Bâtınî denir. Şiîlikte bu anlamları ancak Tanrı ile ilişki kurabilen ve Ali'nin soyundan gelen masum On İki İmam'ın bilebileceğine inanılır.

2012'deki Türkiye olayları.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Türkmenleri</span> Anadoluda yaşamını sürdüren çoğunlukla Oğuz kökenli Türk halkları

Türkiye Türkmenleri ya da Anadolu Türkmenleri, Anadolu Oğuzları veya kısa söylenişiyle Türkmenler, Selçuklular döneminde Anadolu ve çevresinde Türkmeneli denen bölgelerde yerleşmeye başlayan, dilleri Türkiye Türkçesine bağlı Anadolu ağızları içinde ele alınan ve Türkiye Türklerini oluşturan Oğuz oymakları Müslüman olup, Hanefi Sünni ve Anadolu Aleviliği olarak görülür. Anadolu’nun Türkleşmesi sürecinde etkili olmuşlardır. Türkmen (تركمنلر) ve Yörük (يوروك) kelimeleri tarihî belgelerde eş anlamlı olarak da kullanılmıştır. Osmanlı arşiv belgelerinde, yerleşim durumuna ve şekline bağlı olarak köylü «Türk» olarak adlandırılırken, göçer veya yarı-göçer topluluklar «Türkmen» ya da «Yörük» tabiriyle anılmışlardır. Aşiretler, yerleşik veya konar-göçer olma durumlarına ve bulundukları bölgelere göre «Türkmen» ya da «Yörük» adını almışlardır. Kimilerine göre Kızılırmak'ın doğusundakilere Türkmen batısındakilere ise Yörük denir. Maraş ve çevresinde yaşayan Dulkadirli Türkmenleri için Osmanlı kaynaklarında hem Türkmen hem de Yörük tabiri birlikte kullanılmıştır. Etnik olarak akraba oldukları Türkmenistan Türkmenleri ile aynı adı taşıdıkları gibi kimi uruğ/oymak adları da ortaktır.

Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Araştırma Merkezi, Boğaziçi Üniversitesi'nin çeşitli bölümlerinden öğretim üyelerinin 2014 yılında kurdukları disiplinler arası bir uygulama araştırma (UYGAR) merkezidir.

2022 (MMXXII) cumartesi günü başlayan yıl. Gregoryen takvimindeki Milat ve Rab'bin Yılı'nın 3. milenyumunun 22. yılı ve 21. yüzyılının, 2020'lerinin 3. yılı.

<span class="mw-page-title-main">Evliya Çelebi Seyahatnamesi'ndeki isimler listesi</span>

Bu sayfada Evliya Çelebi'nin Seyahatname isimli eserinde geçen kişi, devlet, yer isimleri ile bilim, sanat ve kültür terimleri listelenecektir. Evliya Çelebi'nin seyahat ettiği yerlere ait yerel isimler ve kişiler ise günümüzün il ve ilçe düzeninde gösterilmiştir. Günümüzde Türkiye dışında kalan yerler ise ülke ve bağlı olduğu birinci seviye idari bölüme göre sıralanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan'ın kültürel etkileri</span>

Azerbaycan kültürel etkisi - Azerbaycan'ın dilsel ve kültürel ortamının etki alanının gelişim tarihi, Azerbaycan kültürünün farklı bölge ve uluslarda oynadığı rol.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.