Lusitanca
| Lusitanca | |
|---|---|
 Arroyo de la Luz'daki yazıtlardan biri | |
| Ana dili olanlar | Merkez-Batı İber Yarımadası'nın iç kesimleri |
| Bölge | Portekiz'de Beira Alta, Beira Baixa ve Alto Alentejo; İspanya'da Extremadura ve Salamanca'nın bir bölümü |
| Ölü dil | MS 2. yy |
| Dil ailesi | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | xls |
| Dilbilimci listesi | xls |
| Glottolog | lusi1235[5] |
Lusitanca (adını Lusitanlardan almıştır) bir Paleohispanik Hint-Avrupa diliydi. Antik İtalik dillerle[1][2] veya Kelt dilleriyle[4][6] bağlantılı olduğu yönünde bir destek bulunmaktadır. Yaklaşık olarak MS 1. yy'a tarihlenen yalnızca altı büyük yazıttan ve çok sayıda yer (toponim) ve tanrı adından (teonim) bilinmektedir. Lusitan kabilelerinin yaşadığı bölgelerde - bugünkü Merkez Portekiz ve Batı İspanya'ya denk gelen Douro Nehri'nden Tejo Nehri'ne kadarki bölgede - konuşulmuştur.[7]
Sınıflandırma ve ilgili diller
Kelt
Untermann[8] gibi akademisyenler, Kelt materyalleriyle açıkça ilişkili olan toponimik (yer adı) ve antroponimik (kişi adı) kökleri tanımladılar: briga ‘tepe, tahkimat’, bormano ‘termal’ (bkz. teonim Bormo en), karno ‘taş yığını şeklinde anıt’, krouk ‘tümsek’, crougia ‘anıt, taş sunak’ vs. Anderson[9] gibi diğerleri, Lusitania ve Gallaecia'daki (en) yazıtların yakından incelenmesinin ardından - sonuçlar bir şekilde dolaylı da olsa - Lusitanca ve Gallekçenin (Gallaeci dili) birbirine yakın yazıtlar sergileyen oldukça homojen bir dil grubu oluşturduğunu düşünüyorlar.[10] Portekiz ve Galiçya'daki yerli ilahi isimler sıklıkla tanrı veya tanrıça Bandu, Bandi, Cossu, Nabia ve Reve'nin etrafında döner:
- Bandei Brialcacui (Beira-Baixa en)
- Coso Udaviniago (A Coruña)
- Cosiovi Ascanno (Asturias)
- deo domeno Cusu Neneoeco (Douro)
- Reo Paramaeco (Lugo)
- Reve Laraucu (Ourense)
- Reve Langanidaeigui (Beira-Baixa en)
Örneğin Lusitanca ve Gallekçe ilahi ismi Lucubos; yarımada dışında da, Kelt Helvetia'sında çoğul yalın biçimi Lugoves (en) olarak görülür. Lug ayrıca bir İrlanda tanrısıydı, Lyon'un antik adı Lug dunum'du ve Lusitanca ile Gallekçe kelimeyle bağlantısı olabilir; bu da Lusitancaın izole bir dil olarak değil, bir lehçe olarak parçası olduğu bir Kuzeybatı İber dil birliğini düşündürüyor.[11] Ellis Evans gibi dilbilimciler Gallekçe-Lusitancanın P-Keltik varyantından tek bir dill olduğuna inanıyorlar.[12][13]
Hispanik Hint-Avrupa halklarının kronolojisi, göçleri ve yayılımı halen daha net olmaktan uzak olsa da Antik Portekiz ve Galiçya-Asturias için ortak bir Kelt lehçesinin varsayılması gerektiği ileri sürüldü. Bu Batı İber Hint-Avrupalıları, Keltiberler, Galyalılar ve Büyük Britanya'nın Kelt halkları arasındaki dilsel benzerlikler kelime dağarcığı ve dil yapısı açısından bir yakınlığa işaret etmektedir.[10]
Ayrıca Koch gibi akademisyenler, Hint-Avrupa hecesel titreşimlileri [*m̥, *n̥, *l̥, *r̥] ve soluklu ötümlü patlamalıları [*bʱ, *dʱ, *ɡʱ] seslerinin karşılıklarına dair kesin bir örneğin olmadığını söylüyor.[7] Ek olarak yazıtlardaki AMBATVS, CAELOBRIGOI ve VENDICVS gibi isimler şüphesiz Keltçe olarak okunabilir.[7] Dagmar Wodtko, aslında Keltçe olmayan Lusitanca kişi ve yer adlarını saptamanın zor olduğunu savunmaktadır.[14] Bu argümanlar; PORCOM'daki p- sesinin tek başına Lusitancayı, Avrupa'daki Roma öncesi Kelt grubundan hariç tuttuğu[15] ve onun, Hint-Avrupa *p (veya muhtemelen zaten fonetik olarak zayıflamış ve arkaizm sonucu P olarak yazılan bir [ɸ]) sesini koruyan bir Kelt lehçesi olarak sınıflandırılabileceği varsayımıyla çelişmektedir.[7][7][16] Bu, büyük ölçüde çokça Kelt kişi, tanrı ve yer adına dayanmaktadır.[17][18]
Lusitanca; PVMPI, *kʷodkʷid'den gelen zamir PVPPID[19] ve *kʷetwor- 'dört' biçiminden türeyen PETRANOI[19] biçimlerinde muhtemelen Hint-Avrupa *kʷ'dan gelen /p/'yi gösteriyor ancak bu, Hint-Avrupa'nın çeşitli kollarından birçok dilinde görülen bir özellik; bu kollara P-Kelt/Galyaca, Osko-Umbriya ve kısmen - daha sonrasında /f/'ye dönüştüğü (en) için - Cermen dilleri örnek verilebilir ancak özellikle Keltiberce örnek gösterilemez. Bu durumun Lusitancanın Kelt olup olmadığı sorusuyla kendi başına hiçbir ilgisi yoktur.[20] Bua Carballo; Proeneiaeco ve Proinei'e karşı Broeneiae ve Lapoena'ya karşı Laboena gibi farklı yazıtlardaki eşleştirmelerin, Lusitancada bir P sesinin varlığına dair şüphe uyandırabileceğini ileri sürüyor.[21]
Para-Kelt
Bazı akademisyenler; Lusitancanın, Kelt dillerinin yanında evrimleşen ya da Tartesçe (en) ve Gallekçe (en) ile bir lehçe sürekliliği veya dil birliği oluşturmuş bir para-Kelt dili olabileceğini öne sürüyorlar. Bu, Kelt dillerinin İber kökenli olduğunu söyleyen bir teoriye bağlıdır.[22][22][23] Gal dillerinin de dahil olduğu yalnızca Q-Kelt dillerinin Batı İberya'da ortaya çıkmış olması (ilk olarak 1707'de Galli tarihçi Edward Lhuyd tarafından ortaya atılan bir teori) veya Lusitanca ile ortak bir dilsel ataya sahip olmaları da mümkündür.[24]
Bu varsayım için ikinci kanıtlar; biyologların, (ilk olarak) hem eski Lusitanya hem de İrlanda'da bulunan insan DNA'sındaki köklü benzerlikleri[25][26] ve (ikinci olarak) Batı İberya ve İrlanda'ya özgü hayvan ve bitkilerin "Lusitanya dağılımı"nı (en) tanımladıları araştırmalarında bulunur. Bu iki fenomenin de artık genel olarak, Geç Paleolitik veya Erken Mezolitik çağlarda İberya'dan İrlanda'ya doğru yaşanan insan göçlerinden kaynaklandığına inanılıyor.[27]
Kelt olmayan
Genelde dilbilimciler Lusitancayı Kelt olmayan bir Hint-Avrupa dili olarak görüyor.[28]
Villar ve Pedrero (2001), Lusitanca ve çoğunlukla Galyaca ve Etrüskçe dil bölgeleri (sprachraum) arasında, Kuzeybatı İtalya'da konuşulmuş olan çağdaşı Antik Ligurca arasında bir bağlantı öneriyorlar. Bu varsayımda çözülmemiş iki büyük boşluk vardır. Birincisi, Antik Ligurca sınıflandırılmamış bir dil ve genellikle ya Kelt[29] ya da para-Kelt olarak kabul edilir ki bu da Lusitanca ve kanonik Kelt dilleri (İberkelt dahil) arasındaki farklılıklara yöneltilen soruları cevaplamıyor. İkincisi; varsayım kısmen, Lusitanca ve bir İtalik dili olan Umbriyaca gibi Ligurcayla bilinen hiçbir bağlantısı olmayan üçüncü diller arasındaki ortak gramatik ögelere, teonim (tanrı adı) (en) ve olası eş asıllı leksemlerdeki paralellere dayalıdır (Villar ve Pedrero, Lusitanca comaim ve Umbriyaca gomia gibi olası eş asıllı kelimeleri belirtiyorlar). Bu yüzden en azından Lusitancanın İtalik dillerle (Ligurcaya göre) daha yakın bir bağlantısının olması muhtemeldir.
Krzystof (1999); Anderson (1985) ve Untermann (1987) tarafından verilen Lusitanca-Keltçe isim karşılıklarını son derece eleştirmektedir, bu karşılıkları verimsiz olarak görür ve [Kelt dilleriyle] bir dil temasından gelmiş olabileceklerinden bunların bir genetik ilişki için yetersiz kanıtlar olduğu konusunda Karl Schmidt ile fikir birliğine varır. Krzystof; bazı fonolojik olgularla Kelt dillerinden ayrıldığından dolayı Lusitancanın bir Hint-Avrupa dili olduğuna, muhtemelen bir Batı kolundan geldiğine ancak bu kolun Kelt olmadığına karar verir. Bu olgulara; Lusitancanın Ön-Hint-Avrupaca *p'yi koruyup *d'yi r'ye dönüştürmesi, Yaygın Keltçede ise aksine *d'nin korunup *p'nin kaybolması örnek verilebilir.[30]
Jordán Colera (2007); bazı Kelt dil özelliklerine sahip olduğunu iddia etmesine rağmen, Lusitancayı veya daha genel olarak Gallo-Lusitancayı bir Kelt külliyatı olarak kabul etmiyor.[31]
Prósper'a (1999) göre mevcut dilbilimsel Keltlik tanımlarına göre Lusitanca, bir Kelt dili olarak kabul edilemez çünkü, diğer Kelt dışı özelliklerinin yanı sıra, Hint-Avrupa *p'sini Kelt dillerinin korumayacağı yerlerde, özellikle de PORCOM 'domuz' ve PORGOM'da koruyor.[32] Daha yakın zamanlarda Prósper, Plasencia'da yeni keşifedilen bir yazıtın yardımıyla önceki yazıt okumalarını doğruladı. Bu; yönelme ve bulunma durumu bitimlerinin, Lusitancayı Kelt dillerinden kesinlikle ayırdığını ve onu İtalik'e yaklaştırdığını açıkça gösteriyor.[33][33]
Prósper, Lusitancanın Keltlerin İber Yarımadası'na gelişinden daha önceye dayandığını ileri sürüyor ve Eski Avrupa dillerinden (en) unsurlar koruduğuna, dolayısıyla kökeninin muhtemelen daha eski olduğuna işaret ediyor.[34] Bu; Mallory, Koch ve diğerlerinin önerilerini bir miktar desteklemektedir. Bu öneriler; Antik Lusitanyalıların, Tuna Vadisi'ne doğru yapılan yeni Yamnaya göçlerinden sonra Merkez Avrupa'dan Batı Avrupa'ya yayılan Ön-İtalik ve Ön-Keltçe dili konuşan nüfusların birinden geldiğini, Ön-Cermence ve Ön-Baltık-Slavca dillerinin ise Karpatların doğusunda - günümüz Ukrayna'sında -[35] gelişip kuzeye doğru hareket edip Orta Avrupa'daki İp Baskılı Seramik kültürüyle yayıldığını (MÖ 3. milenyum) varsayıyor.[36][36] Alternatif olarak, "Kuzeybatı Hint-Avrupa" olarak adlandırılan ve çan biçimli çömlek kültürüyle ilişkilendirilen bir Hint-Avrupa kolu; sadece İtalik ve Kelt dillerinin değil, ayrıca Cermen ve Baltık-Slav dillerinin de atası olabilir.[36]
Luján (2019) da benzer bir düşünce çizgisini takip ediyor ancak Lusitancanın kökenini daha da erken bir tarihe yerleştiriyor. Kanıtların; Lusitancanın, sonrasında İtalik ve Kelt ailelerine evrilecek olan çekirdek oluşmadan önce diğer Batı Hint-Avrupa lehçelerinden ayrılmış olması gerektiğini gösterdiğini ileri sürüyor. Bu, Lusitancanın çok eski olduğuna ve hem Kelt hem de İtalik dil gruplarından önce geldiğine işaret ediyor. Ardından İber Yarımadası'na yapılan Kelt göçleriyle oluşan temas, muhtemelen dilde bulunan Kelt unsurlarının dilsel asimilasyonuna (en) yol açmıştır.[37]
Coğrafi dağılım
Yazıtlar; Cabeço das Fráguas'ta (Guarda), Moledo'da (Viseu), Arroyo de la Luz'ta (Cáceres) ve en yakın zamanda olanı Ribeira da Venda'da bulunmuştur. Lusitanca teonimler (tanrı adları), antroponimler (kişi adları) ve toponimler (yer adları) dikkate alındığında Lusitanca etki alanı, merkezi Serra da Estrela (en) olmak üzere günümüz Kuzey Portekiz'i ve Güney Galiçya'daki komşu bölgeleri kapsamaktadır.[39]
En ünlü yazıtlar, Portekiz'deki Cabeço das Fráguas ve Lamas de Moledo ile İspanya'daki Arroyo de la Luz'takilerdir. Ribeira da Venda'daki yazıt en yakın tarihte (2008) bulunanıdır
İki dilli bir Lusitanca-Latince adak yazıtının Portekiz'deki Viseu şehrinin eski adını tasdiklemektedir: Vissaîegobor.[40]
Yazı sistemi
Bilinen bütün yazıtlar, Lusitancanın kendi yazı sistemi olmadığından Latince bilen iki dilli Lusitanyalılar tarafından alınan Latin alfabesiyle yazılmıştır. Harflerin Latincedekinden farklı bir telaffuza sahip olup olmadığını anlamak zordur ancak c'nin g ile (porcom vs. porgom), t'nin d ile (ifadem vs. ifate) sık değişimi ve ünlü arasındaki g'nin sık kaybı Latinceye kıyasla daha yumuşak bir telaffuza işaret ediyor. Ünlüler arasında ve r'den sonra b, d ve g harfleri /β/, /ð/ ve /ɣ/ seslerine karşılık gelmiş olabilir.
Yazıtlar
Lamas de Moledo:[14]
RUFUS ET
TIRO SCRIP
SERUNT
VEAMINICORI
DOENTI
ANGOM
LAMATICOM
CROUCEAI
MAGA
REAICOI PETRANIOI R[?]
ADOM PORGOMIOUEA [or ...IOUEAI]
CAELOBRIGOI
Cabeço das Fráguas:
OILAM TREBOPALA
INDO PORCOM LAEBO
COMAIAM ICONA LOIM
INNA OILAM USSEAM
TREBARUNE INDI TAUROM
IFADEM REUE...
Çevirisi:[18]
Trebopala için bir koyun [kuzu?]
ve Laebo için bir domuz,
Iccona Loiminna için aynı yaştan [bir koyun],
bir yaşında bir koyun
Trebaruna için ve doğurgan bir boğa...
Reve için...
Arroyo de la Luz (I & II):
AMBATVS
SCRIPSI
CARLAE PRAISOM
SECIAS ERBA MVITIE
AS ARIMO PRAESO
NDO SINGEIETO
INI AVA INDI VEA
VN INDI VEDAGA
ROM TEVCAECOM
INDI NVRIM INDI
VDEVEC RVRSENCO
AMPILVA
INDI
LOEMINA INDI ENV
PETANIM INDI AR
IMOM SINTAMO
M INDI TEVCOM
SINTAMO
Arroyo de la Luz (III):
ISACCID·RVETI ·
PVPPID·CARLAE·EN
ETOM·INDI·NA.[
....]CE·IOM·
M·
Ribeira da Venda:
[- - - - - -] AM•OILAM•ERBAM [---]
HARASE•OILA•X•BROENEIAE•H[------]
[....]OILA•X•REVE AHARACVI•TAV[---]
IFATE•X•BANDI HARACVI AV[---]
MVNITIE CARIA CANTIBIDONE•[--
APINVS•VENDICVS•ERIACAINV[S]
OVGVI[-]ANI
ICCINVI•PANDITI•ATTEDIA•M•TR
PVMPI•CANTI•AILATIO
Kaynakça
- ^ a b Prósper, Blanca Maria; Villar, Francisco (2009). "Nueva inscripción lusitana procedente de Portalegre". Emerita. LXXVII (1). ss. 1-32. doi:10.3989/emerita.2009.v77.i1.304
. 1 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2012. - ^ a b Villar, Francisco (2000). Indoeuropeos y no indoeuropeos en la Hispania Prerromana. 1st (İspanyolca). Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca. ISBN 84-7800-968-X. 31 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2014.
- ^ Kruta, Venceslas (1991). The Celts. Thames and Hudson. s. 55.
- ^ a b Stifter, David (2006). Sengoídelc (Old Irish for Beginners). Syracuse University Press. ss. 3, 7. ISBN 0-8156-3072-7.
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Lusitanian". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Kruta, Venceslas (1991). The Celts. Thames and Hudson. s. 55.
- ^ a b c d e Koch, John T (2011). Tartessian 2: The Inscription of Mesas do Castelinho ro and the Verbal Complex. Preliminaries to Historical Phonology. Oxbow Books, Oxford, UK. ss. 33-34. ISBN 978-1-907029-07-3. 23 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Lusitanisch, Keltiberisch, Keltisch", Studia Palaeohispanica.
- ^ Anderson, JM. "Preroman indo-european languages of the hispanic peninsula". Revue des Études Anciennes Année 1985. 87 (3–4). ss. 319-326.
- ^ a b Anderson, James M. (1985). "Preroman indo-european languages of the hispanic peninsula". Revue des Études Anciennes. 87 (3). ss. 319-326. doi:10.3406/rea.1985.4212. 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2024.
- ^ https://repositorio-aberto.up.pt/bitstream/10216/72404/2/28609.pdf 2 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Archived copy" (PDF). 30 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ Celtic Culture: A-Celti. 2006. ISBN 9781851094400.
- ^ a b Wodtko, Dagmar S (2010). Celtic from the West Chapter 11: The Problem of Lusitanian. Oxbow Books, Oxford, UK. ss. 335-367. ISBN 978-1-84217-410-4.
- ^ Ballester, X. (2004). "Hablas indoeuropeas y anindoeuropeas en la Hispania prerromana". Real Academia de Cultura Valenciana, Sección de Estudios Ibéricos. Estudios de Lenguas y Epigrafía Antiguas –ELEA. Cilt 6. ss. 114-116.
- ^ Untermann, J. 1987.
- ^ Pedreño, Juan Carlos Olivares (2005). "Celtic Gods of the Iberian Peninsula". E-Keltoi: Journal of Interdisciplinary Celtic Studies. 6 (1). 24 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2010.
- ^ a b Quintela, Marco V. García (2005). "Celtic Elements in Northwestern Spain in Pre-Roman times". E-Keltoi: Journal of Interdisciplinary Celtic Studies. 6 (1). Center for Celtic Studies, University of Wisconsin-Milwaukee. 6 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2010.
- ^ a b Koch, John T (2010). Celtic from the West Chapter 9: Paradigm Shift? Interpreting Tartessian as Celtic. Oxbow Books, Oxford, UK. s. 293. ISBN 978-1-84217-410-4.
- ^ Wodtko 2010, p. 252
- ^ Búa Carballo., D. Carlos (2014). "I". III CONGRESSO INTERNACIONAL SOBRE CULTURA CELTA "Os Celtas da Europa Atlântica". Instituto Galego de Estudos Célticos (IGEC). s. 112. ISBN 978-84-697-2178-0.
- ^ a b Wodtko, Dagmar S (2010). Celtic from the West Chapter 11: The Problem of Lusitanian. Oxbow Books, Oxford, UK. ss. 360-361. ISBN 978-1-84217-410-4.
- ^ Ballester, X. (2004). ""Páramo" o del problema del la */p/ en celtoide". Studi Celtici. Cilt 3. ss. 45-56.
- ^ Asmus, Sabine; Braid, Barbara (2014). Unity in Diversity, Volume 2: Cultural and Linguistic Markers of the Concept. Cambridge Scholars Publishing. s. 8. ISBN 978-1-4438-6589-0.
- ^ Hill, E. W.; Jobling, M. A.; Bradley, D. G. (2000). "Y chromosome variation and Irish origins". Nature. 404 (6776). ss. 351-352. Bibcode:2000Natur.404..351H. doi:10.1038/35006158. PMID 10746711.
- ^ McEvoy, B.; Richards, M.; Forster, P.; Bradley, D. G. (2004). "The longue durée of genetic ancestry: multiple genetic marker systems and Celtic origins on the Atlantic facade of Europe". Am. J. Hum. Genet. 75 (4). ss. 693-702. doi:10.1086/424697. PMC 1182057 $2. PMID 15309688.
- ^ Masheretti, S.; Rogatcheva, M. B.; Gündüz, I.; Fredga, K.; Searle, J. B. (2003). "How did pygmy shrews colonize Ireland? Clues from a phylogenetic analysis of mitochondrial cytochrome b sequences". Proc. R. Soc. B. 270 (1524). ss. 1593-1599. doi:10.1098/rspb.2003.2406. PMC 1691416 $2. PMID 12908980.
- ^ "Alejandro G. Sinner (ed.), Javier Velaza (ed.), Palaeohispanic Languages and Epigraphies, OUP, 2019: Chapter 11, p. 304". 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2024.
- ^ Markey, Thomas (2008). Shared Symbolics, Genre Diffusion, Token Perception and Late Literacy in North-Western Europe. NOWELE.
- ^ "Krzysztof Tomasz Witczak, On the Indo-European origin of two Lusitanian theonyms ("Laebo" and "Reve"), 1999, p. 67". 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2024.
- ^ "In the northwest of the Iberian Peninsula, and more specifically between the west and north Atlantic coasts and an imaginary line running north-south and linking Oviedo and Merida, there is a corpus of Latin inscriptions with particular characteristics of its own. This corpus contains some linguistic features that are clearly Celtic and others that in our opinion are not Celtic. The former we shall group, for the moment, under the label northwestern Hispano-Celtic. The latter are the same features found in well-documented contemporary inscriptions in the region occupied by the Lusitanians, and therefore belonging to the variety known as LUSITANIAN, or more broadly as GALLO-LUSITANIAN. As we have already said, we do not consider this variety to belong to the Celtic language family." Jordán Colera 2007: p. 750
- ^ Blanca María Prósper The inscription of Cabéço das Fraguas revisited.
- ^ a b "Blanca Maria Prósper, The Lusitanian oblique cases revisted: New light on the dative endings, 2021". 17 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2024.
- ^ Prósper, BM (1999). "The inscription of Cabeço das Fráguas revisited. Lusitanian and Alteuropäisch populations in the West of the Iberian Peninsula". Transactions of the Philological Society. 97 (2). Wiley. ss. 151-184. doi:10.1111/1467-968X.00047.
- ^ Anthony, David W. (2007). The Horse, the Wheel, and Language. Princeton University Press. ss. 368, 380. ISBN 978-0-691-14818-2.
- ^ a b c Mallory, J.P. (1999). In Search of the Indo-Europeans: Language, Archaeology, and Myth
. reprint. Londra: Thames & Hudson. ss. 108, 244-250. ISBN 978-0-500-27616-7. - ^ "The number of inscriptions written totally or partially in Lusitanian is limited: only six or seven with Lusitanian vocabulary and/or grammatical words, usually dated to the first two centuries CE. All are written in the Latin alphabet, and most are bilingual, displaying code-switching between Latin and Lusitanian. There are also many deity names in Latin inscriptions. The chapter summarizes Lusitanian phonology, morphology, and syntax, though entire categories are not attested at all. Scholarly debate about the classification of Lusitanian has focused on whether it should be considered a Celtic language. The chapter reviews the main issues, such as the fate of Indo-European */p/ or the outcome of voiced aspirate stops. The prevailing opinion is that Lusitanian was not Celtic. It must have diverged from western Indo-European dialects before the kernel of what would evolve into the Celtic and Italic families had been constituted. An appendix provides the text of extant Lusitanian inscriptions and representative Latin inscriptions displaying Lusitanian deity names and/or their epithets." E.R. Luján 2019: p. 304-334
- ^ Luján, E. R. (2019). "Language and writing among the Lusitanians". Palaeohispanic Languages and Epigraphies. Oxford University Press. s. 318. doi:10.1093/oso/9780198790822.003.0011. ISBN 978-0-19-879082-2. Erişim tarihi: 23 Ocak 2022.
- ^ Wodtko, Dagmar (2020). "Lusitanisch". Palaeohispanica. Revista sobre lenguas y culturas de la Hispania Antigua, 20. ss. 689-719. doi:10.36707/palaeohispanica.v0i20.379 . ISSN 1578-5386. 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2021.
- ^ Ruiz, J. Siles.
Daha fazla okuma
Genel çalışmalar
- Anderson, James M. (1985). "Preroman indo-european languages of the hispanic peninsula". Revue des Études Anciennes. 87 (3). ss. 319-326. doi:10.3406/rea.1985.4212..
- Anthony, David W. (2007): The Horse, the Wheel, and Language. Princeton, NJ. pp. 360–380.
- Blažek, Václav (2006). "Lusitanian language". Sborník prací Filozofické fakulty brněnské univerzity. 55 (11). N, Řada klasická = Graeco-Latina Brunensia. ss. 5-18. hdl:11222.digilib/114048. ISSN 1211-6335..
- Gorrochategui, Joaquín (1985–1986). "En torno a la clasificación del lusitano". Veleia: Revista de prehistoria, historia antigua, arqueología y filología clásicas. Cilt 2-3. ss. 77-92. ISSN 0213-2095..
- Luján, Eugenio (2019). "Language and writing among the Lusitanians". Paleohispanic Languages and Epigraphies. Oxford University Press. ss. 304-334. doi:10.1093/oso/9780198790822.003.0011. ISBN 9780191833274..
- Mallory, J.P. (2016): Archaeology and language shift in Atlantic Europe, in Celtic from the West 3, eds Koch, J.T. & Cunliffe, B.. Oxford: Oxbow, pp. 387–406.
- Vallejo, José M.ª (2013). "Hacia Una Definición Del Lusitano". Palaeohispanica. Revista Sobre Lenguas y Culturas de la Hispania Antigua. Cilt 13. ss. 273-91. doi:10.36707/palaeohispanica.v0i13.165..
- Untermann, Jürgen (1985–1986). "Lusitanisch, Keltiberisch, Keltisch" (PDF). Veleia: Revista de prehistoria, historia antigua, arqueología y filología clásicas. Cilt 2-3. ss. 57-76. ISSN 0213-2095.
- Wodtko, Dagmar S. (2020). "Lusitanisch". Palaeohispanica: Revista sobre lenguas y culturas de la Hispania antigua. 20 (20). ss. 689-719. doi:10.36707/palaeohispanica.v0i20.379 . ISSN 1578-5386..
Epigrafi üzerine çalışmalar
- Cardim Ribeiro, José (2014). "We give you this lamb, o Trebopala!": the lusitanian invocation of Cabeço das Fráguas (Portugal)". Conímbriga. Cilt 53. ss. 99-144. doi:10.14195/1647-8657_53_4 ..
- Cardim Ribeiro, José (2009). "Terão certos teónimos paleohispânicos sido alvo de interpretações (pseudo-)etimológicas durante a romanidade passíveis de se reflectirem nos respectivos cultos?". Acta Paleohispanica X - Paleohispanica. Cilt 9. ss. 247-270. ISSN 1578-5386.
- Cardim, José, y Hugo Pires (2021). «Sobre La Fijación Textual De Las Inscripciones Lusitanas De Lamas De Moledo, Cabeço Das Fráguas Y Arronches: La Contribución Del "Modelo De Residuo Morfológico" (MRM), Resultados Y Principales Consecuencias Interpretativa»s. In: Palaeohispanica. Revista Sobre Lenguas Y Culturas De La Hispania Antigua 21 (diciembre), 301-52. https://doi.org/10.36707/palaeohispanica.v21i0.416.
- Prósper, Blanca M.; Villar, Francisco (2009). "NUEVA INSCRIPCIÓN LUSITANA PROCEDENTE DE PORTALEGRE". EMERITA, Revista de Lingüística y Filología Clásica. LXXVII (1). ss. 1-32. doi:10.3989/emerita.2009.v77.i1.304 . ISSN 0013-6662..
- Prósper, Blanca Maria.The Lusitanian oblique cases revisted: New light on the dative endings. In: Curiositas nihil recusat. Studia Isabel Moreno Ferrero dicata: estudios dedicados a Isabel Moreno Ferrero. Juan Antonio González Iglesias (ed. lit.), Julián Víctor Méndez Dosuna (ed. lit.), Blanca María Prósper (ed. lit.), 2021. págs. 427-442. 978-84-1311-643-3.
- Sánchez Salor, Eustaquio; Esteban Ortega, Julio (2021). "Un testimonio del dios Labbo en una inscripción lusitana de Plasencia, Cáceres. ¿Labbo también en Cabeço das Fráguas?". Emerita, Revista de Lingüística y Filología Clásica. LXXXIX (1). ss. 105-126. doi:10.3989/emerita.2021.05.2028 . hdl:10662/18053. ISSN 0013-6662..
- Tovar, Antonio (1966). "L'inscription du Cabeço das Fráguas et la langue des Lusitaniens". Études Celtiques. 11 (2). ss. 237-268. doi:10.3406/ecelt.1966.2167..
- Untermann, Jürgen (1997): Monumenta Linguarum Hispanicarum. IV Die tartessischen, keltiberischen und lusitanischen Inschriften, Wiesbaden.
- Villar, Francisco (1996): Los indoeuropeos y los orígenes de Europa, Madrid.
- Villar, Francisco; Pedrero Rosa (2001): «La nueva inscripción lusitana: Arroyo de la Luz III», Religión, lengua y cultura prerromanas de Hispania, pp. 663–698.
