İçeriğe atla

Lozi dili

siLozi ve Rozi olarak da bilinen Lozi, S Bölgesi'nin (S.30) Sotho-Tswana şubesi içindeki Nijer-Kongo dil ailesinin bir Bantu dilidir ve Lozi halkı tarafından

Lozi
siLozi / Rozi
Ana dili olanlarZambiya, Zimbabwe, Namibya, Botswana, Güney Afrika
Konuşan sayısıe18
725,000
Dil ailesi
Nijer-Kongo?
  • Atlantik–Kongo
    • Volta-Kongo
      • Benue–Kongo
        • Bantoid
          • Güney Bantoid
            • Bantu
              • Güney Bantu
                • Sotho–Tswana
                  • Lozi
DiyalektlerLatin (Lozi alfabesi)
Zambiya Braille alfabesi
Ditema tsa Dinoko
Tanınmış azınlık dili Namibya
 Zambiya
Dil kodları
ISO 639-2loz
ISO 639-3loz
Glottologlozi1239[1]
Guthrie koduK.20 (K.21)[2]

başta güneybatı Zambiya ve çevresinde konuşulur. Bu dil, Kuzey Sotho (Sesotho sa Leboa), Tswana (Setswana), Kgalagari (SheKgalagari) ve Sotho (Sesotho / Güney Sotho) ile yakından ilişkilidir. Bazen Rotse olarak yazılan Lozi ve lehçeleri Zambiya nüfusunun yaklaşık yüzde altısı tarafından konuşulmakta ve anlaşılmaktadır. Silozi, Birleşmiş Milletler tarafından tanımlandığı şekliyle endonym'dir (anadili tarafından kullanılan dilin adı). Lozi, exonym'dir .

Lozi dili iki dilin karışımından gelişmiştir: Luyana ve Kololo. Luyana halkı aslen 17. yüzyılın sonlarında veya 18. yüzyılın başlarında, Kongo Nehri havzasının Katanga bölgesindeki Luba Krallığı ve Lunda Krallığı'ndan güneye göç etti. Bu nedenle konuştukları dil, Luba ve Lunda ile yakından ilişkiliydi. Şu anda batı Zambiya'da bulunan yukarı Zambezi'nin taşkın yataklarına yerleştiler ve Barotseland adında bir krallık geliştirdiler ve ayrıca Barotse Floodplain veya Bulozi'ye de isimlerini verdiler.

Namibya'da kaydedilen bir Lozi konuşanı

Kololo, şu anda Güney Afrika'nın Özgür Devlet eyaleti olan yerde yaşayan bir Sotho halkıydı. Kololo, 1830'larda Shaka Zulu'nun Mfecane'sinden kaçmak zorunda kaldı. Kololo, Zulu ordularından kopyaladıkları taktikleri kullanarak Zambezi taşkın yataklarında Luyana'yı fethetti ve kurallarını ve dilini dayattı. Ancak, 1864'te yerli halk ayaklandı ve Kololo'yu devirdi. O zamana kadar Luyana dili büyük ölçüde unutulmuştu; yeni

melez dil Lozi veya Silozi olarak adlandırılır ve Sesotho'ya Zambiya'daki diğer tüm komşu dillerden daha yakındır.

Lozi ayrıca Zimbabve, Botsvana ve Namibya'da (Zambezi Bölgesi) konuşulmaktadır.

Fonoloji

Lozi'nin 5 sesli harfi vardır:

Ön Merkez Arka
Yüksek iu
Merkezeo
Düşük a

Lozi'de 20 ünsüz vardır:

DudaksılDişyuvasılDamak / ArtdişyuvasılArtdamaksılGırtlaksıl
Burun mnɲŋ
Plosive sessizptck
seslibdɟɡ
Sürtünmelisessizfsʃh
sesliz
Yaklaşık ljw

Ton, yüksek veya düşük olarak ayarlanır.[3]

Yazım

Lozi dili, misyonerler tarafından tanıtılan [4][5] Latin alfabesini kullanır. 1977'de Zambiya, dilin imlasını standartlaştırdı.[6]

Harfler (büyük harf) A B C CH D E F G H I J K L M N Ñ O P S SH T U W Y Z
Harfler (küçük harf) a b c ch d e f g h i j k l m n ñ o p s sh t u w y z
UFA [a][b][tʃ][d][e], [ɛ], [ɪ][f][x][h][i][dʒ][k][l][m][n][ɲ][o], [ʊ], [ɔ][p][s][ʃ][t][u][w][j][z]

Sözcük bilgisi

Yılın ayları
Lozi dili Türkçe
Sope Ocak
Yowa Şubat
Liatamanyi Mart
Lungu Nisan
Kandao Mayıs
Mbuwana Haziran
Sikulu Temmuz
Muyana Ağustos
Muimunene Eylül
Yenda Ekim
Njimwana Kasım
Ñulule Aralık

Örnek yazı

Aşağıda, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin (Birleşmiş Milletler tarafından) 1. Maddesinin Lozi dilindeki örnek bir metni yer almaktadır:

Taba ya 1: Batu kaufela, ba pepilwe inge ba lukuluhile ni liswanelo ze swana. Ba ba ni swanelo ya ku nahana mi ba swanela ku ba ni likezo za buzwale ku mutu yo mung'wi.

— Lozi dilinde[7]

Türkçe: Madde 1: Tüm insanlar özgür, onur ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdan sahibidirler ve birbirlerine karşı kardeşçe hareket etmelidirler.

— Türkçe'de[7]
  1. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Lozi". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  2. ^ Jouni Filip Maho, 2009. Guthrie Listesi Yeni Güncellemesi
  3. ^ An Outline of Silozi Grammar. Bookworld Publishers. 2001.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  4. ^ "Lozi language and alphabet". www.omniglot.com. 10 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2019. 
  5. ^ "Zambia - PanAfriL10n". 29 Eylül 2013. 29 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2019. 
  6. ^ "Lozi - PanAfriL10n". 10 Kasım 2013. 10 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2019. 
  7. ^ a b "Universal Declaration of Human Rights". 15 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2020. 

Kaynakça

Harici bağlantılar

Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator'de [[:incubator:Wp/{{{dilkodu}}}|Lozi dili]] Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.

Lozi dili hikayeleri

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Azerice</span> Azerbaycanın resmî dili olan Türk dili

Azerice, Azerbaycanca veya Azerbaycan Türkçesi, Türk dilleri dil ailesinin Oğuz grubu içerisinde yer alan ve bir Türk halkı olan Azerilerin ana dilini oluşturan dil. En çok konuşucusu İran Azerbaycanı'nda bulunan dil, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin resmî dilidir. Rusya'ya bağlı özerk bir cumhuriyet olan Dağıstan'ın ise resmî dilleri arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Lesotho</span> Afrikada bir ülke

Lesotho ya da resmî adı ile Lesotho Krallığı, Afrika kıtasının güneyinde yer alan bir ülkedir. Ülke topraklarının tamamı Güney Afrika Cumhuriyeti toprakları ile çevrilidir. 1868 yılından Birleşik Krallık'tan bağımsızlığın kazanıldığı 1966 yılına kadar Basutoland olarak adlandırılan ve parlamenter monarşi ile yönetilen ülkenin başkenti Maseru'dur.

<span class="mw-page-title-main">Malavi</span> Güneydoğu Afrikada bulunan bir ülke

Malavi ya da resmî adı ile Malavi Cumhuriyeti, Afrika kıtasının güneydoğu bölümünde yer alan ve denize kıyısı bulunmayan bir kara ülkesidir. Ülke 6 Temmuz 1964 tarihinde Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazanmıştır. Ülkenin başkenti Lilongwe'dir.

<span class="mw-page-title-main">Namibya</span> Güney Afrikada bulunan bir ülke

Namibya ya da resmî adıyla Namibya Cumhuriyeti, eski adıyla Güney Batı Afrika, batı sınırı Atlantik Okyanusu olan güney Afrika'da bir ülkedir. Kuzeyinde Zambiya ve Angola, doğusunda Botsvana, güney ve doğusunda Güney Afrika Cumhuriyeti ile sınır paylaşmaktadır. Zimbabve ile sınırı olmamasına rağmen, Zambezi Nehri'nin 200 metreden daha az bir kısmı iki ülkeyi en yakın noktalarında ayırır. Namibya Kurtuluş Savaşı sonrasında, 21 Mart 1990 tarihinde Güney Afrika Cumhuriyeti'nden bağımsızlığını kazandı. Başkenti ve en büyük şehri Windhoek'tir. Namibya Birleşmiş Milletler (BM), Güney Afrika Kalkınma Topluluğu (SADC), Afrika Birliği (AU) ve İngiliz Milletler Topluluğu'na üye bir devlettir.

<span class="mw-page-title-main">Zambiya</span> Güney Afrikada bulunan bir ülke

Zambiya ya da resmî adıyla Zambiya Cumhuriyeti, Afrika kıtasının güney bölümünde denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülke Zambiya ismi ile bağımsızlığını kazanmadan önce Kuzey Rodezya adı ile 1924'ten 1964 yılına kadar Birleşik Krallık sömürgesi olmuş ve bu tarihten sonra da Birleşik Krallık'ın himayesi altına girmiştir. Ülkenin Angola, Kongo DC, Tanzanya, Malavi, Mozambik, Zimbabve, Namibya ve Botsvana'ya sınırı bulunmaktadır. Ülkenin ismi Zambezi nehrinden oluşturulmuştur. Zambiya, 24 Ekim 1964 tarihinde Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazanmıştır. Ülkenin başkenti Lusaka'dır.

<span class="mw-page-title-main">Afrika</span> kıta

Afrika, yüzölçümü ve nüfus yoğunluğu açısından dünyanın en büyük ikinci kıtasıdır. Kendisine bitişik kabul edilen adalar ile birlikte 30,8 milyon km²'lik alanı ile dünya yüzölçümünün %6'sını ve dünya üzerindeki toprakların %24,4'ünü kapsar. 1 milyar kişilik nüfusuyla dünya nüfusunun %15'ini barındırır. Afrika, kuzeyde Akdeniz, güneyde Hint Okyanusu, batıda Atlas Okyanusu, doğuda Sina Yarımadası, Kızıldeniz ve Süveyş Kanalı ile çevrelenmiştir. Madagaskar'ı ve çeşitli takımadaları bünyesinde barındırır. Kıtada 54 adet diplomatik olarak tanınmış bağımsız devlet, dokuz bölge ve 3 adet de sınırlı tanınmış devlet bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Fransızca</span> Romen dili

Fransızca, Hint-Avrupa dil ailesinin bir Romen dilidir. Tüm Romen dillerinde olduğu gibi, Roma İmparatorluğu'nun Halk Latincesinden türemiştir. Fransızca, Gallo-Romen dillerinden, Galya'da konuşulan Latinceden ve özellikle Kuzey Galya'da gelişmiştir. En yakın akrabası Oïl dilleridir. Fransızca, Gallia Belgica gibi Kuzey Roma Galyası'nın yerli Kelt dillerinden ve Roma sonrası Frank işgalcilerin (Cermen) Frank dilinden de etkilenmiştir. Bugün, Fransız sömürge imparatorluğu sayesinde, en önemlisi Haiti Kreolü olmak üzere, Fransız kökenli çok sayıda kreol dili vardır. Fransızca konuşan bir kişi veya ulus, Frankofon olarak anılır.

<span class="mw-page-title-main">Kongo Cumhuriyeti</span> Orta Afrikada bir ülke

Kongo Cumhuriyeti, Afrika kıtasının orta batı bölümünde yer alan bir ülkedir. Kongo-Brazzaville olarak da adlandırılan ve 1969 ile 1991 yılları arasında Kongo Halk Cumhuriyeti olarak varlığını sürdüren ülkenin sınır komşularını Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Kongo DC, Angola'ya bağlı olan ancak anakara ile fiziki bağlantısı bulunmayan Cabinda bölgesi, Gabon ve Atlas Okyanusu oluşturmaktadır. Ülkenin başkenti Brazzaville'dir.

<span class="mw-page-title-main">Arapça</span> Afroasya dilleri ailesinin Sami koluna mensup bir dil

Arapça, Afroasya dilleri ailesinin Sami koluna mensup bir dildir. Batıda Atlantik Okyanusu'ndan doğuda Umman Denizi'ne, kuzeyde Akdeniz'den güneydoğuda Afrika Boynuzu ve Hint Okyanusuna uzanan geniş bir coğrafyada konuşulmaktadır. Tüm lehçeleri ile birlikte 420 milyonu aşkın kişi tarafından konuşulduğu tahmin edilmektedir. Arap Birliği'ne üye 22 ülke ile Çad ve Mali dâhil olmak üzere 24 ülkede resmî dildir. Aynı zamanda kısmî olarak tanınan Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti, Somaliland ile Tanzanya'da (Zanzibar) resmî dil statüsündedir. Arap Birliği'nin ve Birleşmiş Milletler'in kabul edilen altı resmî dilinden biridir. Nijer, Senegal ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nde ulusal/azınlık dili olarak tanınmıştır. Arapça İran, İsrail, Pakistan, Filipinler ve Güney Afrika Cumhuriyeti anayasalarında özel dil statüsüne sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Zimbabve</span> Güney Afrikada bulunan bir ülke

Zimbabve ya da resmî adıyla Zimbabve Cumhuriyeti, Afrika kıtasının güneyinde, denize kıyısı olmayan bir kara ülkesi. Eski adı Güney Rodezya olan ülkenin sınır komşularını Zambiya, Mozambik, Güney Afrika Cumhuriyeti ve Botsvana oluşturmaktadır. Ülkenin Namibya ile olası 100 m uzunluğundaki sınırı tartışmalıdır. Ülkenin başkenti Harare'dir.

Yahudi İspanyolcası veya Ladino, Hint-Avrupa dil ailesinin Latin koluna bağlı Eski İspanyolca kökenli bir dildir. Yahudiler tarafından konuşulduğu için "Judeo- (Yahudi)" öntakısını almış olan dil, bazı filologlarca Standart İspanyolcanın tarihi bir varyantı olarak da değerlendirilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de konuşulan diller</span>

Türkiye'de konuşulan diller, Türkiye Cumhuriyeti'nde devletin anayasanın üçüncü maddesi uyarınca tek resmî eğitim ve konuşma dili Türkçedir. Ülkede azınlık (bölgesel) ve ülkeye göçler sonrası göçmenler tarafından konuşulan diller de bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Afrika halkları</span> Vikimedya liste maddesi

Afrika'daki etnik gruplar her biri kendi dilini ve kültürü olan binlerce kişiyi oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Afrika'da konuşulan diller</span>

Afrika kıtası genelinde resmî yazım ve eğitim dili farklılık göstermektedir. Bu diller bugüne kadar Afrika kıtası genelinde geçmişte konuşulan ve günümüzde de konuşulmaya devam eden dilleri ifade etmektedir. Burada genel olarak Afrika dilleri deyimi konuşulan diller arasında ses genetiği açısından bir akrabalık olduğunu ifade etmemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Mosi-oa-Tunya Millî Parkı</span>

Mosi-oa-Tunya Ulusal Parkı, dünya çapında Zambezi üzerindeki Victoria Şelalesi olarak bilinen Mosi-oa-Tunya'nın - Gök Gürültülü Duman - yarısına ev sahipliği yapan bir UNESCO Dünya Mirası alanıdır. Nehir, Zambiya ve Zimbabve arasındaki sınırı oluşturur, bu nedenle şelaleler iki ülke tarafından paylaşılır ve park, Zimbabve tarafındaki Victoria Şelaleleri Millî Parkı'nın 'ikizidir'.

Lozi mitolojisinin temel işlevi, orijinal Lozi halkının, Zambezi Nehri'nin üst kısmındaki Barotse Taşkın Yatağında ikamet ettiklerini ve bu nedenle, bu vatan üzerinde tartışmasız bir mülkiyet talep etme hakkına sahip olduklarını göstermektir. İkinci olarak, Lozi mitolojisi, monarşiyi korur ve insanları Nyambe dediği bir yaratıcı tanrıya bağlayarak Lozi krallığının temellerine meşruiyet verir.

<span class="mw-page-title-main">Çampa</span>

Çampa, yaklaşık olarak MS 2. yüzyıldan Minh Mạng yönetimindeki Vietnam İmparatorluğu tarafından ilhak edildiği 1832'ye kadar bugün orta ve güney Vietnam kıyılarında uzanan bağımsız bir krallıktı.

<span class="mw-page-title-main">Afrika imparatorlukları listesi</span>

Bu liste maddesinde, bilinen Afrika imparatorlukları ve bunların başkentleri listelenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Barotseland</span> Güney Afrikada bir bölge

Barotseland, Namibya, Angola, Botswana, Zimbabwe arasında, Zambiya'nın doğu ve kuzey eyaletlerinin yarısı ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nin Katanga Eyaleti'nin tamamı dahil bir krallıktır. Orijinal kolları Luyi (Maluyi) olan ve aynı zamanda Güney Sotho kabilesini asimile eden, akrabalık yoluyla birbirine bağlı 46'dan fazla bireysel, önceden farklı kabileden oluşan birleşik bir grup olan Lozi halkının veya Barotse veya Malozi'nin anavatanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Edo dili</span>

Halk arasında Bini (Benin) olarak adlandırılan Edo, Nijerya'nın Edo Eyaletinde konuşulan bir dildir. Edo halkının ana dilidir ve Benin İmparatorluğu'nun ve öncülü Igodomigodo'nun ana diliydi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.