Litvanya Bağımsızlık Savaşları

Litvanya Bağımsızlık Savaşları veya diğer adıyla Özgürlük Mücadeleleri (Litvanca: Laisvės kovos) Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Litvanya'nın bağımsızlığı için yaptığı üç savaşı tanımlar. Bu savaşlar Bolşevik kuvvetlerine (Aralık 1918 - Ağustos 1919), Bermontiyalılara (Haziran 1919 - Aralık 1919) ve Polonya'ya (Ağustos 1920 - Kasım 1920) karşı verilmiştir. Savaşlar, bağımsız Litvanya'nın uluslararası tanınmasını ve sivil kurumların oluşumunu geciktirmiştir.

Litvanya-Lehistan Birliği'nin 1795'te parçalanmasından sonra, Litvanya Büyük Dükalığı Rus İmparatorluğu tarafından ilhak edildi. Litvanya Ulusal Uyanışı 19. yüzyılda ortaya çıktı ve bağımsız bir ulus devlet kurma hareketi 20. yüzyılın başlarında yoğunlaştı. Birinci Dünya Savaşı sırasında, Litvanya toprakları 1915'ten savaşın Kasım 1918'de sona ermesine kadar Almanya tarafından işgal edildi.

16 Şubat 1918'de Litvanya Konseyi, diğer devletlerle önceki tüm yasal bağlardan bağımsızlığın yeniden tesis edildiğini ilan etti. Bildirge, kendi kaderini tayin hakkını, yani etnik Litvanya topraklarında bir devletin kurulması anlamına geliyordu. Bağımsızlık Yasası'nın yayınlanması başlangıçta Alman işgal güçleri tarafından bastırıldı, ancak 23 Mart 1918'de Almanlar bildiriyi kabul etti; çünkü planları bir uydu ülkeler ağının (Mitteleuropa) kurulması fikrine kaymıştı. Ancak Almanya, Konsey'in Litvanya askerî gücü, polis gücü veya sivil kurumlar kurmasına izin vermedi. 11 Kasım 1918'de Almanya Batı Cephesi'nde ateşkes imzaladı ve Litvanya üzerindeki savaşı ve kontrolü resmen kaybetti. Augustinas Voldemaras liderliğindeki ilk ulusal hükûmet kuruldu. Voldemaras, Litvanya'nın savaşa girmeyi planlamadığı için askeri bir güce ihtiyaç duymadığını ve sadece küçük bir milis gücüne ihtiyaç duyulduğunu bildiren bir bildiri yayınladı. Bu görüş gerçekçi değildi, çünkü kısa süre sonra askeri çatışmalar patlak verdi.

Bir ordu oluşturan ilk yasama eylemi 23 Kasım 1918'de kabul edildi. Finansman, silah, cephane ve deneyimli askeri komutanlar yetersizliği nedeniyle gelişimi ve organizasyonu yavaş ilerledi. 20 Aralık'ta Antanas Smetona ve Voldemaras, yardım istemek için Almanya'ya gitti. Bu, Almanya'nın Litvanya hükûmetine tazminat olarak yüz milyon mark ödediği 1918'in sonunda geldi; Yeni Litvanya ordusunun örgütlenmesi aşamalı olarak geri çekilen Alman ordusunun himayesinde ilerledi. Ancak her iki liderin ayrılması zor bir iç durum yarattı. Litvanya Konseyi, Voldemaras'ın kabinesini serbest bıraktı; Mykolas Sleževičius, Litvanya Başbakanı oldu ve 26 Aralık 1918'de yeni bir kabine kurdu. Devlete yönelik yakın bir tehdit algılayarak, birkaç gün sonra bir bildiri yayınladı. Litvanyalı erkeklere yöneltilen bildiri, gönüllüleri ülkeyi savunmak için bir güce katılmaya davet etti.

Askeri güce katılmayı kabul eden Litvanyalı gönüllülere özgür toprak sözü verildi. Litvanya'nın bağımsızlığını desteklemeye yönelik ateşkes yükümlülüğünü yerine getiren Almanya, başlangıçta Litvanya topraklarında kalan birimlerden gönüllü bir kuvvet örgütlemeye çalıştı, ancak bu girişimler başarısız oldu. Gönüllüleri işe almak için Almanya'ya suçlular gönderildi. Kısa bir süre sonra, günde 5 Mark artı ayda 30 Mark ödenen bir gönüllüler bölümü oluşturuldu. İlk birimler Ocak 1919'da Litvanya'ya gelmeye başladı, ancak bazıları kötü durumda oldukları için gönderildiler. Ocak ayı sonunda Alytus, Jonava, Kėdainiai ve Kaunas'ta 400 gönüllü görev yaptı. Mart ayında Güney Litvanya Saksonya Gönüllü Tugayı olarak değiştirilen 46. Saksonya Tümeninin temelini oluşturdular. Tugay 18., 19. ve 20. alaylardan oluşuyordu. Alman birliklerinin sonuncusu, Temmuz 1919'da Litvanya'dan ayrılacaktı.

Litvanya topraklarını savunmak için gönüllü bir güç toplamaya yönelik başarılı girişimlerden sonra, Litvanya silahlı kuvvetlerini genişletmek için 5 Mart 1919'da seferberlik başlatıldı. Seferberlik, 1897 ile 1899 arasında doğan erkeklere uygulandı. 1919 yazının sonunda Litvanya ordusu yaklaşık 8.000 kişiden oluşuyordu. Ardından gelen çatışmalar sırasında 1.700 Litvanyalı gönüllü öldü, 2.600'den fazlası yaralandı ve 800 kişi kayıptı. Tarihçi Alfonsas Eidintas toplam ölümleri 1.444 olarak aktarıyor.^[1]

Litvanya-Sovyet Savaşı
Tarih Aralık 1918 - Ağustos 1919 Bölge Litvanya Sonuç Litvanya zaferi
Taraflar
Litvanya Sakson gönüllüler	Rusya SFSC Litvanya-Belarus SSC
Komutanlar ve liderler
Silvestras Žukauskas	Vincas Kapsukas
Güçler
8,000 Litvan (1919) 10,000 Sakson gönüllü	20,000

Ana konu: Litvanya-Sovyet Savaşı

Almanya'da devrim patlak verirken, Alman hükûmeti Litvanya'nın bağımsızlığını 5 Kasım 1918'de Sovyet Rusya'dan veren Brest-Litovsk Antlaşması'na desteğini çekti. Bu arada Sovyet Rus hükûmeti 13 Kasım'da anlaşmadan vazgeçti.^[1] Bolşevikler, küresel proleter devrimlerinin bir parçası olarak Litvanya'yı doğudan fethetmeye çalıştılar. Başka yerlerde, 1918 Antlaşması Yakın Doğu'da Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan'a, Doğu Avrupa'da ise Belarus ve Ukrayna'ya bağımsızlık vermişti. Sovyetler Birliği bu uluslara da saldırdı. Ancak onlar Sovyet egemenliğine girerken, Litvanya ve Polonya girmedi.

8 Aralık 1918'de başkent Vilnius'ta yalnızca Litvanya Komünist Partisi üyelerinden oluşan geçici bir devrimci hükûmet kuruldu. Vincas Mickevičius-Kapsukas, hükûmetin başkanı oldu. Ertesi gün bir işçi sovyeti kuruldu ve Vilnius'un kontrolünü ele geçirdiğini ilan etti. Bununla birlikte, Voldemaras'ın hükûmeti ve bir Polonya komitesi de aynı zamanda şehrin kontrolünü ilan etti. Almanlar nihayet 31 Aralık 1918'de Vilnius'u terk etti. 5 Ocak 1919'da Kızıl Ordu şehri ele geçirdi ve batıya doğru ilerledi. General Władysław Wejtko liderliğindeki yerel Polonya paramiliter müfrezeleri Vilnius'ta Kızıl Ordu ile beş gün boyunca savaştı; Litvanya hükûmeti, düzenli Alman Ordusu ile birlikte Vilnius'u terk etmişti. 1 Ocak 1919'da Vilnius'un yaklaşık 200 kilometre batısındaki Šiauliai kasabasındaki yerel komünistler isyan ettiler ve 1000 kişilik bir "Samogitli Alayı"nı kurdular; Kızıl Ordu 15 Ocak'ta kasabaya girdiğinde orada Sovyet gücü çoktan vardı. 18 Ocak'ta Sovyetler ve Almanlar bir anlaşma imzaladılar ve Bolşevik güçlerin Litvanya'nın en büyük ikinci şehri Kaunas'a doğrudan saldırmasını engelleyen bir sınır çizgisi belirlediler. Kızıl Ordu'nun Alytus veya Kėdainiai aracılığıyla saldırması gerekecekti.

Rüdiger von der Goltz liderliğindeki Alman gönüllüler Litvanya'ya geldi, Hrodna-Kaišiadorys-Kaunas hattı boyunca pozisyon aldı ve Jonas Variakojis komutasındaki Litvanya kuvvetlerine Kızıl Ordu'nun Kėdainiai yakınlarında ilerlemesini durdurmaya yardım etti. 8 Şubat'ta bir keşif görevi sırasında, savaşlar sırasında ölen ilk Litvanyalı asker olan Povilas Lukšys, Taučiūnai yakınlarında öldürüldü. 10 Şubat'ta ortak kuvvetler Šėta'yı ele geçirdi ve Kızıl Ordu'yu geri çekilmeye zorladı. Bu operasyonun başarısı Litvanya ordusunun moralini yükseltti. 18 Şubat'ın ilk yarısında, Kaišiadorys ve Žiežmariai arasında konuşlanmış olan Sakson gönüllüler alayı kendi hattında çatışmalara girdi ve ortak kuvvet, 10 Şubat ile 13 Şubat arasında düzenlenen bir operasyonda Jieznas'ı ele geçirdi. Bu gerilemenin ardından Bolşevik 7. Silahlı Alayı dağılmaya başladı ve birçok askeri kaçtı. Almanlar geri çekilen birliklerin peşinden gitmeyi reddetmeseydi, alay tamamen yok edilebilirdi.

12 Şubat'ta Bolşevik güçler Alytus'a saldırdı. 1. Piyade Alayı'nın Litvanyalı 5, 6, 7 ve 8. birlikleri Kızıl Ordu'nun baskılarına dayanmak zorunda kalırken, Alman birliklerinin üyeleri görevlerinden ayrıldı. Bu savaş sırasında savaşlarda ölen ilk Litvanyalı subay öldürüldü: 1. Piyade Alayı komutanı Antanas Juozapavičius. Komutanlarının kaybından sonra alay Marijampolė'ya doğru çekilmeye başladı. 14–15 Şubat gecesi, Alman kuvvetleri Alytus'u geri aldı. 1918'in sonlarına doğru subay Povilas Plechavičius, kardeşi Aleksandras ile birlikte Skuodas'ta partizanlar örgütlemeye başladı. 9 Şubat'ta partizanlar yemin ettiler ve 16 Şubat'ta kasaba meydanında yürüyüşe çıktılar. Ordu subaylarının komutasındaki partizan birliği de Joniškėlis'te örgütlendi.

Bolşeviklerin Doğu Prusya'ya doğru olan hareketi Almanya'yı endişelendirdi ve Liepāja, Mažeikiai, Radviliškis ve Kėdainiai'yi birbirine bağlayan demiryolu hattını serbest bırakmak için General Rüdiger von der Goltz tarafından komuta edilen gönüllüleri (Tugay Shaulen) gönderdiler. Şubat ayının sonunda, Alman topçuları tarafından desteklenen Litvanyalı partizanlar Mažeikiai ve Seda'yı aldılar ve Bolşevikleri Kuršėnai'ye kadar takip ettiler. 27 Şubat 1919'da Plechavičiuslu ve Joniškėlisli partizanlar tarafından desteklenen Alman gönüllüler, Luokė yakınlarındaki bir savaşta Samogit alayını yendi. O zamana kadar alay, Kızıl Ordu'nun 2. Letonya Uluslararası Piyade Tümeni'ne dahil edilmişti. Aynı gün Litvanya-Beyaz Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (Litbel) ilan edildi. Almanlar 7 Mart 1919'da Kuršėnai, 11 Mart'ta Šiauliai ve 12 Mart' Radviliškis kasabalarını ele geçirdi. 14 Mart'ta Litvanyalı partizanlar ve Alman kuvvetleri Šeduva'yı ele geçirdi. Alman birlikleri 31 Mayıs 1919'a kadar Litvanya'da aktifti. Kėdainiai'de konuşlanmış bir gönüllü alayı mevzilerini güvence altına almıştı; Mart ayında yakın kasabalara küçük seferler başlattı. Yeri iyi bilen yerel gönüllüler, Bolşevik destekçilerini Ramygala, Truskava ve Krekenava'dan çıkarmayı başardılar, ancak bu alanlar kısa süre sonra Bolşevikler tarafından yeniden ele geçirildi. Birkaç kasabaya yapılan bu seferler, Mart ayı sonuna kadar başarıyla gerçekleştirildi. Başarılı operasyonlarının bir ödülü olarak gönüllü alaya 22 Mart'ta bir isim verildi: Ayrı Panevėžys Gönüllü Alayı. Art arda gelen kayıplar nedeniyle, Panevėžys ve Kupiškis'te bulunan Bolşevik kuvvetler isyan ettiler ve isyanları komşu ülke Letonya'dan gelen bir Kızıl Ordu Tümeni tarafından bastırıldı. Bolşeviklerin morali daha derin düşüşlere uğradı ve 19 Mart ile 24 Mart arasında güçleri Panevėžys'i terk etti. Litvanyalı kuvvetler şehre 26 Mart'ta girdi, ancak Kızıl Ordu 4 Nisan'da şehri yeniden ele geçirdi.

Nisan ayında Litvanya ordusu, Žąsliai ve Vievis'i alarak Vilnius'a doğru hareket etmeye başladı, ancak ilerlemeleri 8 Nisan'da durdu. Bu arada, 19 Nisan'da, Polonya ordusu Vilnius'u Bolşeviklerden almış ve sol kanatlarını Neris Nehri'nin güneyindeki topraklardan çekmeye zorlamıştı. Sonuçta ortaya çıkan kısaltılmış cephe hattı, Litvanya'nın kuzeydoğu Litvanya'ya daha güçlü kuvvetler göndermesine ve orada operasyonlar gerçekleştirmesine izin verdi. 3 Mayıs'ta, Saksonyalı gönüllülerin 18. alayının desteklediği Ayrı Panevėžys Gönüllü Alayı; Siesikai, Atkočiai ve Deltuva'yı ele geçirdi. Aynı zamanda Ukmergė'yi de ele geçirmişlerdi; şehre ilk giren Litvanyalı birlikti.

Mart ayının başında seferberlik başladı ve Litvanya güçleri sayılarını artırdı. Nisan sonunda Litvanya ordusunun emir komuta zinciri yeniden düzenlendi. General Silvestras Žukauskas, Genelkurmay Başkanı olarak atandı ve 7 Mayıs'ta tüm Litvanya ordusunun komutasını devraldı. Sonraki haftalarda tam bir yeniden yapılanma gerçekleşti ve güçlendirilmiş Litvanya kuvvetleri artık Kızıl Ordu'yu geri püskürtmeye hazırdı. Žukauskas, Litvanya kuvvetlerini iki bölgede yoğunlaştırmaya karar verdi. Merkezi Ukmergė–Utena–Zarasai bölgesinde bulunan ilk tugay Vilkmergė Grubu olarak adlandırıldı; Merkezi Kėdainiai-Panevėžys-Rokiškis bölgesinde bulunan ikinci tugay ise Panevėžys Grubu olarak adlandırıldı. Mayıs ayı ortasında operasyon planlaması yapıldı.

17 Mayıs'ta yeniden düzenlenen ordu, Kurkliai kasabasını ele geçirerek ilk operasyonunu gerçekleştirdi. Skiemonys ve Alanta ile birlikte 19 Mayıs'ta alınan Anykščiai'de taarruz için hazırlıklar yapıldı. 22 Mayıs'ta Litvanyalı kuvvetler Utena'da bir taarruz başlatarak Diktarai köyüne ulaştı. Girişim, bir karşı saldırı ile durduruldu ve Litvanya güçleri geri çekildi. Saldırı birkaç günlüğüne duraklatıldı ve Alanta-Skiemonys-Anykščiai hattı alındı. 31 Mayıs'ta Utena'ya doğru bir sefer başlatıldı ve 2 Haziran'da şehir güvenliğe alındı.

Panevėžys Grubu, 18 Mayıs'ta Panevėžys'e doğru bir taarruz başlattı. 19 Mayıs'ta tugay Panevėžys ve Raguva'yı ele geçirdi; 20 Mayıs'ta saha personeli Panevėžys'e taşındı. Şehir, 21 ve 22 Mayıs'ta meydana gelen bir Bolşevik saldırısına dayandı. 24 Mayıs'ta Žukauskas, her iki gruba da daha ileri gitmelerini emretti. Panevėžys Grubu Kupiškis'e doğru ilerledi ve 25 Mayıs'ta Subačius'u güvence altına aldı. Litvanya birlikleri 30 Mayıs'ta Rokiškis'i aldılar; Bolşevik güçler 30-31 Mayıs gecesi Kupiškis'ten ayrıldı ve Litvanya bu şehri de 1 Haziran'da güvence altına aldı. İlerleme devam etti ve 10 Haziran'da Litvanyalı kuvvetler Letonyalı partizanlar (Yeşil Muhafızlar) tarafından kontrol edilen bölgeye ulaştı ve onlara cephane sağladılar.

Litvanya'nın başarıları devam etti ve ağustos sonunda Bolşevikler Zarasai yakınlarında yenildiler. 2 Ekim'de Litvanya, Daugavpils'in bir banliyösü olan Griva'yı aldı. Litvanyalı kuvvetler Letonya sınırının yakınındaki Daugava Nehri'nde durdular ve cephe hattı stabilize oldu. Kısa ömürlü Litbel hükûmeti son bulmuştu.

12 Temmuz 1920'de Litvanya, Rusya SFSC ile bir barış antlaşması imzaladı. Rusya, Litvanya'nın bağımsızlığını ve Vilnius Bölgesi'ndeki hakkını tanıdı. Bu antlaşma Polonya ve kısa ömürlü Belarus Demokratik Cumhuriyeti tarafından tanınmadı. Birkaç tarihçi, Rusya ile yaptığı anlaşmaya rağmen, Litvanya'nın Bolşeviklerin desteklediği yerel komünist güçler tarafından ele geçirilmeye çok yakın olduğunu iddia etti. Bu görüşe göre, bu planları bozan yalnızca Polonya-Sovyet Savaşı'ndaki Polonya zaferiydi.^[2][3][4][5]

Bermontiyalılara karşı verilen savaş
Tarih 23 Temmuz - 15 Aralık 1919 Bölge Litvanya Sonuç Litvanya zaferi
Taraflar
Litvanya	Batı Rusya Gönüllü Ordusu
Komutanlar ve liderler
Kazys Ladiga	Pavel Bermondt-Avalov
Güçler
~20,000	Topçu ve uçaklarla (kullanılmamış) 52.000

Adlarını liderleri Pavel Bermondt-Avalov'dan alan ve resmi olarak Batı Rusya Gönüllü Ordusu olarak bilinen Bermontiyalılar, karışık bir Alman-Rus ordusuydu. Ordu, Rus İç Savaşı'nda Bolşeviklere karşı savaşma sözü verdikten sonra Alman İmparatorluğu tarafından serbest bırakılan Rus savaş esirlerini ve Almanya savaşı kaybettikten sonra Letonya ve Litvanya'da görev yapan Freikorps üyelerini içeriyordu.^[6] Bu ordunun resmi amacı, Aleksandr Kolçak'ın güçleriyle birlikte Bolşeviklerle savaşmaktı, ancak asıl gündemi, I.Dünya Savaşı sırasında ele geçirdikleri topraklarda Alman gücünü muhafaza etmekti.^[7]

İlk başta, Bermontiyalılar çoğunlukla Letonya'da faaliyet gösterdiler, ancak Haziran 1919'da Litvanya-Letonya sınırını geçtiler ve Kuršėnai kasabasını ele geçirdiler. O zamanlar Litvanyalılar Bolşeviklerle savaşıyorlardı ve yalnızca diplomatik protestolar yapabildiler.^[6] Ekim ayına gelindiğinde, Bermontiyalılar batı Litvanya'da (Samogitia) Šiauliai, Biržai ve Radviliškis şehirleri de dahil olmak üzere önemli toprakları ele geçirdiler. Bir kasabayı ilhak ettikten sonra, Bermontiyalılar, idareyi yürütmek için yalnızca Rusça kullanılabileceği kuralını yürürlüğe koydular.^[8] Yerel halkı soymak ve yağmalamakla ün salan yerel partizan grupları örgütlemeye başlayadılar.

Ekim 1919'da Litvanya kuvvetleri, 21 ve 22 Kasım'da önemli bir demiryolu merkezi olan Radviliškis yakınlarında önemli bir zafer elde ederek Bermontiyalılara saldırdı. Litvanyalılar orada 30 uçak ve 10 top dahil olmak üzere önemli miktarda savaş ganimeti topladılar.^[6] Daha sonra çatışmalar, Alman birliklerinin geri çekilmesini denetleyen bir İtilaf temsilcisi Fransız General Henri Niessel'in müdahalesi ile durduruldu.^[8] Litvanya ordusu, daha fazla yağmalamalarını önlemek ve tam tahliyelerini sağlamak için geri çekilen Bermontliya askerlerini takip etti. 15 Aralık'ta Bermontiyalılar Litvanya'dan tamamen çıkarıldı.

Polonya-Litvanya Savaşı
Tarih 1 Eylül - 7 Ekim 1920 Bölge Litvanya Sonuç Stratejik ve taktiksel Polonya zaferi. Suwalki Antlaşması
Taraflar
Litvanya	Polonya

Ana konu: Polonya-Litvanya Savaşı

Haziran 1920'de Rus ordusu Vilnius'u ele geçirmişti. Varşova Muharebesi'ndeki yenilgisinden kısa bir süre sonra, geri çekilen Kızıl Ordu, 12 Temmuz'da imzalanan barış antlaşması hükümleri uyarınca şehri Litvanya'ya teslim etti. Polonya ile Litvanya arasında bir silahlı çatışmayı önlemek amacıyla görüşmeler başlatıldı. 7 Ekim'de Suwałki Anlaşması imzalandı. Ancak, anlaşmanın resmen yürürlüğe girmesinden önce 8 Ekim'de, Polonyalı lider Józef Piłsudski'nin emriyle hareket eden General Lucjan Żeligowski, Polonyalı birlikler tarafından bir isyan düzenledi. Vilnius ve Suvalkai bölgeleri istila edildi. Başlangıçta Polonya kuvvetleri pek silahlı direnişle karşılaşmadı ve daha sonra bir Litvanya karşı saldırısı Milletler Cemiyeti Askeri Komisyonu tarafından durduruldu. Vilnius bölgesi Polonya tarafından kontrol edildiğinden, Litvanya hükûmeti Kaunas'ı Litvanya'nın geçici başkenti ilan etti. Vilnius konusundaki anlaşmazlık iki savaş arası dönem boyunca devam edecekti.

Ana konu: Żeligowski Ayaklanması

Polonya Devlet Başkanı Józef Piłsudski tarafından düzenlenen sahte bir ayaklanma General Lucjan Żeligowski liderliğindeki Polonya kuvvetleri tarafından gerçekleştirildi.^[9] Bu kuvvetler 1920 sonbaharında Vilnius'un kontrolünü ele geçirdi. Ancak bundan kısa bir süre sonra Litvanyalı kuvvetler bu çatışmada üstünlük sağlamaya başladı ve 'isyancı' kuvvetler düzenli Polonya ordusundan destek aldı. Bu askerî harekât tarih yazımında Polonya-Litvanya savaşının bir devamı olarak kabul edilir.

• Letonya Bağımsızlık Savaşı
• Estonya Bağımsızlık Savaşı
• Polonya-Sovyet Savaşı
• Orman Kardeşleri

• Gimtoji istorija, Nuo 7 iki 12 klasės (Lietuvos istorijos vadovėlis), CD, 2002, ISBN 9986-9216-7-8
• Jonas Rudokas, Bermontianos žlugimas, Veidas, November 25, 2004, No. 48
• Z. Butkus, Kartu su Latvija ir Estija ar atskirai?, Atgimimas, December 12, 1988, No. 10 (10)
• V. Lesčius. Lietuvos kariuomenė nepriklausomybės karuose. Vilnius, 2004.