Litvanya'nın geçici başkenti

Litvanya'nın geçici başkenti, (Litvanca: Laikinoji sostinė) savaş arası dönemde Litvanya'daki Kaunas şehrinin unvanıydı. Litvanya'nın ilan edilmiş başkenti olan Vilnius'un 1920'den 1939'a kadar Polonya'nın bir parçası olması nedeniyle o dönemde Litvanya'nın başkenti olan Kaunas, bu unvanla anılmıştır. Günümüzde geçici başkent terimi, gerçekte güncelliğini yitirmesine rağmen Litvanya'nın ikinci büyük şehri olan Kaunas için hala sıklıkla kullanılan bir terimdir.

Tarihçe

Polonya yönetimi altında Vilnius

I. Dünya Savaşı sırasında Litvanya, 16 Şubat 1918'de bağımsızlığını ilan etti. Bu deklarasyon, Litvanya'nın başkenti Vilnius olan demokratik bir cumhuriyet olacağını belirtiyordu. Bu iddia, şehrin Litvanyalılar tarafından kurulduğu ve daha sonra Litvanya Büyük Dükalığı'nın başkenti olduğu için tarihi gerekçelere dayanıyordu. Ancak, şehir bir sürü etnik grubu barındırıyordu ve diğer gruplar da benzer iddialarda bulundu. Belaruslular, Vilnius'u Belarus ulusunun başkenti olarak görüyorlardı^{[şüpheli – tartışma]} ve böylece eski Büyük Dükalığın mirası üzerinde hak iddia ediyorlardı^[]; Yahudiler burayı Yidiş kültürünün başkenti olarak görüyorlardı ve Polonyalılar ise burayı Polonyalıların yaşadığı bir şehir olarak görüyorlardı^[].

Sovyet güçleri, küresel proleter devrimi yaymak için batıya doğru ilerlerken, Alman Ober Ost yönetimi tahliye edildi ve Litvanyalılar Kaunas'a çekildi. Vilnius, 5 Ocak 1919'da Kızıl Ordu tarafından ele geçirildi. Polonya-Sovyet Savaşı sırasında şehir, sık sık el değiştirdi: 19 Nisan 1919'da şehir, düzenli Polonya Ordusu tarafından ele geçirildi; 14 Temmuz 1920'de Sovyet güçleri tarafından yeniden ele geçirildi. Varşova Muharebesi'ndeki Sovyet yenilgisinden sonra Vilnius, 12 Temmuz 1920 tarihli Sovyet-Litvanya Barış Antlaşması'na göre Litvanya makamlarına teslim edildi. Polonya, şehir üzerine hak iddia etmeye devam etti ve Ekim 1920'de şehri ele geçirmek için Żeligowski İsyanı'nı organize etti. Polonyalı General Lucjan Żeligowski, 1922'de Polonya'ya dahil edilen Orta Litvanya Cumhuriyeti'ni kurdu. 1939'a kadar Vilnius, Polonya'nın elinde kaldı. Ekim 1939'da Sovyetler, Polonya Seferi sırasında ele geçirdikleri şehri, Sovyet-Litvanya Karşılıklı Yardım Antlaşması uyarınca Litvanya'ya devretti. O zamandan beri Vilnius, Litvanya SSC'nin ve ardından bağımsız Litvanya'nın başkenti oldu.

Kaunas'ta geçici başkent

Litvanya, 1938'deki ültimatoma kadar Polonya ile diplomatik ilişki kurmayı reddetti. Demiryolu trafiği, telgraf hatları ve hatta posta bile Polonya-Litvanya sınırını geçmedi. Litvanya, anayasa da dahil olmak üzere tüm resmi belgelerde Vilnius'u başkent olarak ilan etmeye devam etti. Ancak Vilnius Polonya tarafından kontrol edildiğinden, tüm Litvanyalı yetkililer ve askeri komuta, hükûmetin merkezi haline gelen Kaunas şehrine devredildi.^[1] Gerçekliği anayasal iddialarla uzlaştırmak için Kaunas, Vilnius "Polonya işgalinden kurtarılana" kadar geçici bir başkent olarak belirlendi. Mart 1938'de Litvanya, diplomatik ilişkilerin kurulmasını talep eden bir Polonya ültimatomunu kabul etti. Normalleşen ilişkilere rağmen, Mayıs 1938'deki yeni Litvanya Anayasası, Vilnius'un Litvanya'nın de jure başkenti olduğunu iddia etti ve Kaunas geçici başkent olarak kaldı.

Kaynakça

^ Lietuvos kariuomenė laikinojoje sostinėje 1919–1940 m [1919-1940 arası geçici başkentte Litvanya ordusu.] (PDF) (Litvanca). Kaunas: Büyük Vytautas Savaş Müzesi. 2020. s. 7. ISBN 978-609-412-190-6. 20 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2023.

Ayrıca bakınız

Litvanya tarihi
Vilnius'un tarihi

İlgili Araştırma Makaleleri

Belarus, resmî adıyla Belarus Cumhuriyeti (Belarusça:

Vilnius, Litvanya'nın başkenti ve en büyük şehri.

Litvanya Bağımsızlık Savaşları veya diğer adıyla Özgürlük Mücadeleleri Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Litvanya'nın bağımsızlığı için yaptığı üç savaşı tanımlar. Bu savaşlar Bolşevik kuvvetlerine, Bermontiyalılara ve Polonya'ya karşı verilmiştir. Savaşlar, bağımsız Litvanya'nın uluslararası tanınmasını ve sivil kurumların oluşumunu geciktirmiştir.

İkinci Polonya Cumhuriyeti, I. Dünya Savaşı'nın sonu olan 1918 yılından II. Dünya Savaşı'nın başlangıcı olan 1939 yılına kadar Orta ve Doğu Avrupa'da siyasal varlığını sürdürmüş bir devlettir. 1939 yılında Nazi Almanyası ve Sovyetler Birliği'nin işgali sonucunda sınırları Nazi Almanyası, Sovyetler Birliği ve Slovak Cumhuriyeti arasında paylaştırıldı. İkinci Polonya Cumhuriyeti'nin Çekoslovakya, Weimar Cumhuriyeti, Letonya, Litvanya, Romanya Krallığı ve Sovyetler Birliği ile sınırı vardı. Sürgündeki Polonya hükûmeti, önce Paris'te ve daha sonra 1940'taki Fransa'nın düşüşünde Londra'da kuruldu.

Vilnius Bölgesi, başlangıçta etnik Baltık kabileleri tarafından yerleşim yeri olarak kullanılan Litvanya'nın bir parçasıydı fakat zamanla Lehlerin ve Doğu Slavların kültürel etkisine girdi.

<span class="mw-page-title-main">Maladzeçna</span> Belarusta bir şehir

Maladzeçna, Belarus'un Minsk Voblastı'nda yer alan şehir. 2006 nüfus sayımına göre 98.514 nüfusu vardır. Minsk bölgesinin ve 72 km kuzeybatısında Usha Nehri yakınında yer alır. Litvanya Büyük Dükalığı'nin parçası olduğu 1388 yılından bu yana bir yerleşim yeridir.

Litvanya-Sovyet Savaşı veya Litvanya-Bolşevik Savaşı Litvanca: Karas su bolševikais), I. Dünya Savaşı'nın ardından yeni bağımsızlığını ilan eden Litvanya ile Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti arasındaki savaştır. Bu savaş 1918-1919 arasındaki batıya doğru gerçekleşen geniş kapsamlı Sovyet saldırısının bir parçasıydı. Saldırı, Almanya birliklerinin bulunduğu Ukrayna, Belarus, Litvanya, Letonya, Estonya, Polonya topraklarında Sovyet cumhuriyetleri kurma ve Alman Devrimi'ni başarıya ulaştırmaktı. Aralık 1918'in sonunda Kızıl Ordu birlikleri Litvanya sınırlarına ulaştı ve büyük bir çatışma olmadan Ocak 1919'un sonuna kadar Litvanya topraklarında hakimiyet sürdü. Sovyet hakimiyeti altında Litvanya-Belarus Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. Şubat ayında geçici başkenti Kaunas'ı ele geçirmek isteyen Sovyet güçlerinin ilerlemesi, Litvanya ve Almanya birlikleri tarafından durduruldu. Nisan 1919'dan itibaren, Litvanya savaşı Polonya-Sovyet Savaşı ile paralel bir şekilde gitti. Polonya'nın Litvanya, özellikle Vilnius Bölgesi üzerinde toprak iddiaları vardı ve bu gerilimler Polonya-Litvanya Savaşı'na sıçradı. Tarihçi Norman Davies durumu şu şekilnde anlatır; "Almanya ordusu Litvanya milliyetçilerini destekliyordu, Sovyetler Litvanya komünistlerini destekliyordu, Polonya Ordusu ise hepsiyle savaşıyordu." Mayıs ayının ortalarında, Silvestras Žukauskas tarafından yönetilen Litvanya ordusu, kuzeydoğu Litvanya'daki Sovyetlere karşı bir saldırı başlattı. Haziran ortasına kadar, Litvanyalılar Letonya sınırına ulaştı ve Sovyet güçlerini, Sovyetlerin Ağustos 1919'un sonuna kadar tuttuğu Zarasai yakınlarındaki göl ve tepeler arasında sıkıştırdı. Daugava Nehri ile ayrılan Sovyet ve Litvanyalı güçler, Ocak 1920'de Daugavpils Savaşı'na kadar cephelerini korudular. Eylül 1919 gibi erken bir tarihte Sovyetler bir barış anlaşması müzakere etmeyi teklif etti, ancak görüşmeler Mayıs 1920'de başlayabildi. Sovyet-Litvanya Barış Antlaşması 12 Temmuz 1920'de imzalandı. Sovyet Rusya bağımsız Litvanya'yı tamamen tanıdı.

Jonas Basanavičius, Litvanyalı bağımsızlık aktivisti politikacı, doktor, yazar. Litvanya'nın bağımsızlığı için çok sayıda çalışma yürüttü. Litvanya Bağımsızlık Yasası imzacıları oturumunun başkanı idi.

Litvanya Kurucu Meclisi, 1920 yılında, 1922 Litvanya Anayasası'nı hazırlamak ve kabul etmek için demokratik olarak seçilen meclis.

Aşağıda, tarihi Litvanya toprakları üzerindeki otorite başkanları olan yöneticilerin bir listesi bulunmaktadır.

Litvanya Cumhuriyeti Anayasası Litvanya Cumhuriyeti'nde kabul edilen tüm yasalar için temel olan anayasa. 25 Ekim 1992'de yapılan referandumda onaylanmıştır.

Litvanya'nın Nazi Almanyası tarafından işgali, 22 Haziran 1941'de Nazilerin Sovyetler Birliği'ni işgalinden, 28 Ocak 1945'te Memel Savaşı'nın sonuna kadar sürdü. İlk başta Almanlar, Alman gelişinden önce Litvanya'yı işgal eden baskıcı Sovyet rejiminden kurtarıcılar olarak karşılandı. Bağımsızlığı yeniden kurma veya bir miktar özerklik kazanma umuduyla Litvanyalılar Geçici Hükümetlerini örgütlediler. Bir süre sonra ise Litvanyalıların Almanlara karşı tutumları pasif direnişe dönüştü.

Steponas Kairys (

<span class="mw-page-title-main">Vilnius Üniversitesi</span>

Vilnius Üniversitesi, Baltık ülkelerindeki en eski üniversitesi. Bu anlamda Prag, Kraków'da Pécs, Budapeşte, Bratislava ve Königsberg'in üniversitelerinden önce kurulmuştur. 16. yüzyılda "dünyanın en doğusunda kurulan üniversite" sıfatındaydı. Bugün Litvanya'nın en kapsamlı üniversitesidir.

1926 Litvanya Darbesi, Litvanya'da demokratik olarak seçilmiş hükûmetin yerine Antanas Smetona liderliğindeki muhafazakar ve otoriter bir hükûmetle sonuçlanan askeri bir darbedir. Darbe, 17 Aralık 1926'da gerçekleşti ve büyük ölçüde ordu tarafından düzenlendi; Smetona'nın rolü günümüzde tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Darbe, dönemin en muhafazakar partisi olan Litvanya Milliyetçi Birliğini iktidara getirdi. LMB, 1926'dan önce oldukça yeni ve önemsiz bir milliyetçi partiydi. 1926'da üye sayısı yaklaşık 2000 kişiydi ve parlamento seçimlerinde sadece üç sandalye kazanmıştı. Zamanında Seimas'ın en büyük partisi olan Litvanya Hristiyan Demokrat Partisi orduyla işbirliği yaptı ve darbeye anayasal meşruiyet sağladı, ancak yeni hükûmette önemli bir görevi kabul etmedi ve Mayıs 1927'de çekildi. Ordu, iktidarı sivil hükûmete devrettikten sonra, siyasi hayatta doğrudan bir rol oynamayı bıraktı.

Litvanya'daki Tatarlar, Litvanya Cumhuriyeti'nde yaşayan benzersiz bir etnik gruptur ve en eski ulusal azınlıklardan biri olarak kabul edilir.

Litvanya'nın 2015 tahminlerine göre, Litvanya'daki Ruslar 140.000 kişiyi veya Litvanya'nın toplam nüfusunun %4.8'ini oluşturuyordu.

Polonya-Litvanya ilişkileri, Mindaugas yönetimindeki Litvanya Büyük Dükalığı'nın Rus topraklarının bir kısmını ele geçirmesinden ve böylece o zamanlar parçalanmış Polonya Krallığı ile bir sınır kurmasından sonra 13. yüzyıldan kalmadır. Polonya-Litvanya ilişkileri daha sonra gelişti ve sonuçta iki devlet arasında kişisel bir birliğe yol açtı. 16. yüzyılın ortalarından 18. yüzyılın sonlarına kadar Polonya ve Litvanya, Avusturya, Prusya ve Rusya tarafından bölünmelerinin ardından dağılan bir devlet olan Lehistan-Litvanya Birliği'ni oluşturmak için birleşti. İki devlet Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra bağımsızlığını yeniden kazandıktan sonra, artan milliyetçi duygular nedeniyle Polonya-Litvanya ilişkileri giderek kötüleşti. Vilnius bölgesine yönelik rekabet eden iddialar, iki savaş arası dönemde silahlı çatışmalara ve ilişkilerin bozulmasına yol açtı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Polonya ve Litvanya toprakları hem Sovyetler Birliği hem de Nazi Almanyası tarafından işgal edildi, ancak Polonyalılar ve Litvanyalılar arasındaki ilişkiler düşmanca kaldı. II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından, hem Polonya hem de Litvanya kendilerini bir Sovyet uydu devleti olarak Polonya, bir Sovyet cumhuriyeti olarak Litvanya'nın Doğu Bloku'nda buldular. Komünizmin çöküşüyle iki ülke arasındaki ilişkiler yeniden kuruldu.

Memel Ayaklanması veya Klaipeda Ayaklanması, Ocak 1923'te Klaipeda bölgesinde gerçekleşti. Neman'ın kuzeyindeki bölge, Versay Antlaşması ile Almanya'dan ayrıldı ve bir Milletler Cemiyeti mandası kuruldu. Bölge, bir karar verilinceye kadar geçici bir Fransız idaresi tarafından idare edildi.

Marcelė Kubiliūtė Litvanyalı casus ve aktivistti. Kendisi, tüm büyük Litvanya nişanlarını alan tek Litvanyalı kadındır. Anıları 1999'da yayınlanana kadar neredeyse hiç tanınmayan bu kişi, artık Litvanya istihbarat servislerinde "efsanevi" bir figür olarak kabul ediliyor.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.