Litostratigrafi

Litostratigrafi, birimleri sedimanter, volkanik ve bunların kısmen metamorfize olmuş cinslerinin litolojilerine ve stratigrafik konumlarına göre tanımlanmış birimlerdir. Bir litostratigrafi birimi bir ya da daha fazla litoloji tipinden oluşmuş, kendi içinde bir bütünlük gösteren ve komşu birimlerden bu özelliğiyle ayrılan bir kaya birimidir. Bu birimler genellikle istiflenme kurallarına (law of superposition) uyar ve çoğu kez tabakalıdır. Litolojik sınırların dereceli geçişli veya belirsiz olduğu durumlarda sedimanter yapılar, jeomorfolojik özellikler, mineral kapsamı, fosiller ve diğer fiziksel özellikler de bu birimlerin tanımlanmasında kullanılabilir. Fosiller bu durumda litoloji biriminin fiziksel içeriği olarak düşünülür.

Bir litoloji biriminin alt, üst ve yanal sınırlarının belirlenmesinde belirgin olan fiziksel bir özelliğin oldukça kesin bir şekilde değişmesi esas alınır. Bu değişmenin sahada görülebilmesi ve izlenebilmesi gerekir. Başka bir deyişle, sahada ayırt edilemeyen ve izlenemeyen sınırlar litostratigrafi biriminin sınırı olarak kullanılamaz. Sınırlarının dereceli geçişli olması halinde, birimleri ayırtlayan sınır çizgisi uygun ve pratik bir yerden geçirilir.

Litostratigrafi sınıflamasında temel birim formasyondur. Üye, formasyonun bir as bölümüdür. Tabaka, formasyon ya da üye içerisinde ayrılmış en küçük litostratigrafi birimidir. İki veya daha çok sayıda formasyondan oluşmuş kaya topluluğuna grup adı verilir. Eğer gruptan daha yüksek mertebede bir birime gerek varsa, üsgrup kullanılır.

Bir litostratigrafi birimi, özel olarak seçilmiş bir tip kesite ve varsa yardımcı (referans) kesitlere dayanmalıdır.

Bir veya birkaç tip litolojiden oluşan ve yapısındaki belirgin litoloji özelliğinden dolayı komşu birimlerden ayırt edilebilen kaya birimidir. Jeolojik formasyona konu olan kaya içerisindeki katmanlar, çeşitli yüzey karakteristiklerine sahiptirler.

Jeolojik formasyon içindeki bir birim, bölgenin genel jeolojik durumunu anlatmak ve yorumlamak için kullanılan esas birimdir. Formasyonun adı, tip yer ve tip kesitteki bir coğrafya adından alınır. Mümkünse kendisini oluşturan kayalardan egemen olanın adı ile birlikte kullanılır. Formasyon adları tipik olarak ilk tanımlandığı coğrafi alana göre adlandırılmaktadır.

Pratik yönden formasyonun temel özelliği 1: 25 000 ölçekli haritaya geçirilebilen bir kaya birimi olmasıdır. Bir formasyon, seçilmiş bir tip kesit ile belirtilir.

Oluşumlar, oluştuğu kaya katmanlarının kalınlığı üzerinde tanımlanmazlar. Kalınlık, tanım için önemli bir ayrım etmeni değildir. Formasyon mertebesindeki farklı birim oluşumlarının kalınlığı bir metreden birkaç bin metreye kadar değişebilir. Oluşumlar, bölgede uygulanan jeolojik haritalama ölçeğinde tanımlanabilmelidir.

Formel olarak tanımlanmış katmanlar ya da katmanlar kavramı, stratigrafinin jeolojik disiplininde merkezi bir noktadır. Oluşumlar üyelere bölünebilir ve kendileri çoğunlukla gruplar halinde ayrılırlar.

Oluşumlar başlangıçta, göreceli yaşlara ve süperpozisyon yasasına dayanan temel jeolojik zaman işaretleyicileri olarak tanımlanmıştır. Jeolojik zaman ölçeğinin bölünmeleri, 18. ve 19. yüzyıl jeologları ve stratigrafileri tarafından tarif edilen ve kronolojik sıraya konan oluşumlardı.

Jeolojik bilimlerin modern revizyonu, oluşumları litolojilere kısıtlamıştır, çünkü litolojik birimler, bazıları yüz milyonlarca yıldır devam edebilecek ve kronostratigrafi aralıklarla veya kayaları ilişkilendiren fosil temelli yöntemleri bozacak çökelme ortamlarıyla oluşturulmuştur. Örneğin, Batı Avustralya'nın Hamersley Havzası, bozulmamış çökel stratigrafisinde 1200 milyon yıla kadar sedimantasyonun korunmuş olduğu Proterozoik bir sedimanter havzadır ve 300 milyon yıl boyunca, tekli litolojik bir bantlı demir formasyonu veya şist ile temsil edilir.

Jeolojik oluşumlar genellikle sedimenter kaya tabakalarıdır, ancak metamorfik kayaçlar ve volkanik akışlar da olabilir. Manyetik müdahaleci kayaçlar genellikle oluşumlara bölünmezler.

Formasyonlar, her yerde stratigrafi sütununun litolojiye dayalı olarak tamamen bölünmesi gereken tek resmi litostratigrafi birimleridir. Kesin olarak, oluşumlar, birincil litoloji haricinde herhangi bir başka kriterde tanımlanamaz. Bununla birlikte, biyostratigrafik birimlerin, paleontolojik kriterler, kayaların yaşına dayanan kronostratigrafi birimleri ve jeokimyasal kriterlere dayanan kemostratigrafi birimleri temel alınarak tanımlanması genellikle yararlıdır.

Mertebece formasyonun bir altında bulunan bir kaya birimidir; formasyonun bir bölümünü oluşturur. Formasyon içinde, kendisine komşu olan diğer kısımlardan, litolojik özellikleri bakımından ayırt edilir.Üye tanımında kalınlık yönünden bir sınırlama yoktur. Bir üye seçilmiş bir tip kesit ile belirtilir. Üyenin adı, tip yer ve tip kesitteki bir coğrafya adından alınır ve mümkünse kendisini oluşturan kayalardan egemen olanın adı ile birlikte kullanılır.

Litostratigrafi birimlerinin en alt mertebesidir. Altında ve üstünde bulunan diğer kayalardan gözle açıkça ayırt edilebilen bir kaya birimidir. Tanımlanması yararlı görülen ve seçilmiş bir tip kesite dayandırılan bir veya birkaç tabakaya özel bir ad verilir. Bu ad tip kesitin bulunduğu yerin coğrafya adından, litolojiden ve “tabaka” teriminden oluşur (Çaltepe Kalker Tabakası).Volkanik kayalarda lav akmaları tabaka ile aynı mertebededir (Karatepe Bazalt Tabakası).

Mertebece formasyonun üzerinde bulunan bir litostrafi birimidir. Belirli ortak litoloji özellikleri olan, doğal ilişkili iki veya daha çok sayıda komşu formasyonlar topluluğundan oluşur. Bir grubun tip kesiti veya yardımcı kesitleri yoktur; kendisini oluşturan formasyonların tip kesitleri veya yardımcı kesitleri kullanılır. Grup bir kaya birimi olarak önerilirken, grubu oluşturan formasyonlar ve bunlarla birleştirilen özellikler ayrıntılı olarak anlatılmalıdır. Ancak bazı ön çalışmalarda grup adı, formasyonlar tanımlanmadan da onaysız olarak kullanılır.

Bir grubun adı, öncelikle onu oluşturan formasyonların tip yerlerine yakın bir coğrafya adından alınmalıdır (Ergene Grubu, Cudi Grubu). Formasyonların daima gruplar şeklinde toplanması zorunlu değildir.

Belirgin olarak ortak litoloji özellikleri olan iki ve daha fazla sayıda komşu gruplar için üsgrup terimi kullanılır.

Stratigrafig ilişkinin üç tip blok diyagramla gösterimi:

Konkordans yapılar

İki tip temas bulunmakta: uyumlu ve uyumsuz

• Uyumlu temas: kesintisiz biriktirme

Uyumlu tabakalar arasındaki temas iki çeşittir: ani temas, geçişli temas

• Uyumsuz temas: birikimi olmayan/ aşınma dönemi.

Dört tip uyumsuzluk (diskordans) vardır:

1. Açısal uyumsuzluk
2. Konkordanslı uyumsuzluk
3. Paraconformity: Bu durumda erozyon dönemi, katmanları kesecektir. Her iki durumda da ortaya çıkan yüzey, bir erozyon yüzeyi olacaktır.
4. Uygunsuzluk, uymama durumu.^[1]

• tamu.edu: Litostratigrafi 4 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.