İçeriğe atla

Linnaean taksonomi

Systema Naturae'nin kapağı, Leiden (1735)

Linnaean taksonomi iki ilgili kavramdan biri anlamına gelir:

  1. Systema Naturae (1735) ve sonraki çalışmalarında ortaya koyduğu gibi, L. tarafından oluşturulan özel biyolojik sınıflandırma (taksonomi) formu. Linnaeus taksonomisinde üç Alem bulunmaktadır ve bunlar da, Takımlar, Cinsler ve Türlere bölünmüştür.[1]
  2. Genel olarak organizmaların sıralama temelli sınıflandırması için bir terim. Yani, kelimenin geleneksel anlamıyla taksonomi: sıralamaya dayalı bilimsel sınıflandırmadır. Bu sıralama Linnaeus'a atfedilir; ancak sınıflandırma Platon ve Aristoteles'e kadar uzanır. Beri taraftan günümüzdeki nihail hali de L. tarafından verilmemiştir.

Linnaeus'un taksonomisi

L. Imperium Naturae'de Regnum Animale, Regnum Vegetabile ve Regnum Lapideum olmak üzere üç alem öngörmüştür. Bu yaklaşım, hayvan, bitki ve mineral alemleri olarak bilinir. Linnaeus'un çalışması bilim üzerinde büyük bir etkiye sahiptir; biyolojik isimlendirme için bir temel olarak kabul edilir ve günümüzde de büyük ölçüde kullanılır. Bitkileri kapsayan Species Plantarum'un ilk baskısı (1753) ve hayvanları kapsayan Systema Naturae'nin onuncu baskısı (1758), bu alanlardaki biyolojik isimlendirmenin miladı kabul edilir.[2]

Bitkilerin sınıflandırılması

Systema Sexuale'ye göre, L.'un sınıf ve takımları, hiçbir zaman doğal grupları temsil etmeyi amaçlamadı, sadece tanımlama için kullanılıyordu. On dokuzuncu yüzyıla kadar da bu amaçla kullanıldılar.[3] Her sınıfın içinde birkaç takım vardı.

Cinsel Sistem Anahtarı (Systema Naturae'nin 1758 tarihli onuncu baskısından
Kalmia cinsinin ercik sayısı 10 ve dişi organ sayısı 1 olduğundan, Linnaeus'un cinsel sistemine göre Decandria sınıfına bağlı Monogyna takımı içinde sınıflandırıldı.

L.'un Cinsel Sistem bazlı sınıflandırdığı bitki sınıfları:

  • Sınıf 1. Monandria: çiçekler 1 ercikli
  • Sınıf 2. Diandria: çiçekler 2 ercikli
  • Sınıf 3. Triandria: çiçekler 3 ercikli
  • Sınıf 4. Tetrandria: çiçekler 4 ercikli
  • Sınıf 5. Pentandria: çiçekler 5 ercikli
  • Sınıf 6. Hexandria: çiçekler 6 ercikli
    • Hexandria monogynia (alt sınıf, dişi organ tek adet)[4]
    • Hexandria poligynia (alt sınıf, dişi organ çok sayıda)[4]
  • Sınıf 7. Heptandria: çiçekler 7 ercikli
  • Sınıf 8. Octandria: çiçekler 8 ercikli
  • Sınıf 9. Enneandria: çiçekler 9 ercikli
  • Sınıf 10. Decandria: çiçekler 10 ercikli
  • Sınıf 11. Dodecandria: çiçekler 12 ercikli
  • Sınıf 12. Icosandria: çiçekler 20 ya da daha fazla ercikli
  • Sınıf 13. Polyandria: çiçekler çok sayıda erciklidir ve çiçek tablasındadır
  • Sınıf 14. Didynamia: çiçekler 4 erciklidir ve bunların ikisi uzun ve ikisi kısadır
  • Sınıf 15. Tetradynamia: çiçekler 6 erciklidir ve bunların dördü uzun ve ikisi kısadır
  • Sınıf 16. Monadelphia; başçıklı çiçekler ayrı ancak iplikçikler en azından tabanda birleşiktir
  • Sınıf 17. Diadelphia; ercikli çiçekler iki ayrı grupta birleşmiştir
  • Sınıf 18. Polyadelphia; ercikli çiçekler birkaç ayrı grupta birleşmiştir
  • Sınıf 19. Syngenesia; ercikli çiçekler başçıklarda birleşmiştir
  • Sınıf 20. Gynandria; ercikli çiçekler dişi organlarda birleşmiştir
  • Sınıf 21. Monoecia: tek evcikli bitkiler
  • Sınıf 22. Dioecia: iki evcikli bitkiler
  • Sınıf 23. Polygamia: çok evcikli bitkiler
  • Sınıf 24. Cryptogamia: Eğrelti otları, mantarlar, algler ve briyofitler dahil "çiçeksiz" bitkiler

Hayvanların sınıflandırılması

1735 yılındaki hayvan sınıflandırması

Sadece Hayvanlar aleminde Linnaeus'un taksonomisi hala az ya da çok tanınırdır ve bu isimlerden bazıları hala kullanımdadır. L. Hayvanlar alemini eserinin 1758 yılındaki onuncu baskısında altı sınıfa ayırdı, bunlar şunlardı:

Minerallerin sınıflandırılması

Minerallerin sınıflandırılması uzun süredir kullanım dışıdır. Systema Naturae'nin 1758 yılındaki onuncu baskısı ile önerilen sınıflar şunlardı:

  • Sınıf 1. Petrae
  • Sınıf 2. Minerae
  • Sınıf 3. Fossilia
  • Sınıf 4. Vitamentra

Kaynakça

  1. ^ Linnaeus, the man and his work. Revised. Canton, MA, USA: Science History Publications/USA. 1994. ISBN 978-0881351552. OCLC 30154266. 
  2. ^ Systema naturae 250 : the Linnaean ark. Polaszek, Andrew. Boca Raton, FL: CRC Press. 2010. ISBN 9781420095012. OCLC 237886102. 
  3. ^ An introduction to the study of botany: including a treatise on vegetable physiology, and descriptions of the most common plants in the middle and northern states. Robinson, Pratt & Co. 1837. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2021. 
  4. ^ a b Linnaeus 1753.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Âlem (biyoloji)</span> taksonomik sıralama

Âlem, taksonomide organizmaların bilimsel sınıflandırmasında kullanılan en üst sınıflandırma taksonudur.

Zooloji hayvanların bilimsel olarak incelenmesidir. Çalışmaları, hem yaşayan hem de soyu tükenmiş tüm hayvanların yapısını, embriyolojisini, sınıflandırmasını, alışkanlıklarını ve dağılımını ve ekosistemleriyle nasıl etkileşime girdiklerini içerir. Zooloji, biyolojinin ana dallarından biridir. Terim, Antik Yunanca ζῷον, zōion ('hayvan') ve λόγος, logos kelimelerinden türetilmiştir.

Biyolojik sınıflandırmada alt tür, bir türün dağılım alanı içinde farklı bölümlenmelerde yaşayan ve birbirlerinden morfolojik özelliklerinin farklılıkları ile ayrılan iki ya da daha fazla popülasyondan her biri için kullanılan terimdir. Tek bir alt tür kendi başına tanınamaz: Bir türün ya hiç alt türü yoktur ya da soyu tükenmiş dahi olsa en az iki alt türü olabilir. Bilimsel literatürde alt tür için subsp. ya da ssp. kısaltması kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">İğne yapraklılar</span>

İğne yapraklılar (Pinales), bitkiler (Plantae) âleminin açık tohumlular (Pinophyta) bölümünde bulunan tek sınıf olan Pinopsida'ya dahil bir bitki takımıdır ve servigiller(ardıç, sekoya servi, yalancı servi, su sediri, mazı, yalancı mazı ) çamgiller ve porsuk gibi soyu sürmekte olan tüm kozalaklı bitkileri içerir.

Biyolojide taksonomi , ortak özelliklere dayalı olarak biyolojik organizma gruplarını adlandırma, tanımlama (sınırlandırma) ve sınıflandırma bilimsel çalışmasıdır. Organizmalar taksonlar halinde gruplandırılır ve bu gruplara taksonomik bir seviye verilir; belirli bir seviyedeki gruplar daha yüksek rütbeli daha kapsayıcı bir grup oluşturmak için toplanabilir, böylece taksonomik bir hiyerarşi oluşturulur. Modern kullanımdaki başlıca sıralamalar üst âlem, âlem, şube, sınıf, takım, familya, cins ve türdür. İsveçli botanikçi Carl Linnaeus, organizmaları kategorize etmek için Linnaean taksonomisi olarak bilinen sıralı bir sistem ve organizmaları adlandırmak için ikili adlandırma geliştirdiği için mevcut taksonomi sisteminin kurucusu olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Carl Linnaeus</span> İsveçli botanikçi, hekim ve zoolog (1707-1778)

Carl Linnaeus, İsveçli biyolog, hekim ve fizikçidir.

İkili adlandırma ya da binomial nomenklatür, tür adlarının iki kelimeden oluşacak biçimde gösterilmesi sistemidir. Carl Linnaeus (1707-1778) bitki ve hayvanların isimlendirilmesi için ikili adlandırma yani, 2 sözcükten oluşan bir sistem geliştirmiştir. Bu sistem bugün bazı değişikliklere uğramış ise de, prensipler hâlâ binomial nomenklatür kuralları çerçevesinde hâlen geçerliliğini korumaktadır.

Sınıf, , Eki: -opsida

Şube (Bölüm) Eki:-phyta

<span class="mw-page-title-main">Kurt</span> Avrasya ve Kuzey Amerikaya özgü memeli

Kurt veya bozkurt, Avrasya ve Kuzey Amerika'ya özgü ve Canis cinsinden iri bir memelidir. Otuzdan fazla Canis lupus alt türü tanınmakta ve bozkurt denildiğinde günlük konuşma dilinde evcilleştirilmemiş ve yabani alt türler anlaşılmaktadır. Ortalama ağırlığı erkeklerde 40 kg, dişilerde de 37 kg olan kurtlar, köpekgiller (Canidae) familyasının yaşayan en iri üyeleridir. Boyları 105 ila 160 cm arasında değişirken omuz yükseklikleri de 80 ila 85 cm arasındadır. Kurtlar diğer Canis türlerinden daha az sivri kulakları ve ağız ile burunlarıyla olduğu kadar daha uzun kuyrukları ve daha kısa gövdeleri ile de ayırt edilir. Yine de kır kurdu ile altın çakal gibi daha küçük Canis türleri ile yakın akraba oldukları için birlikte üreyerek doğurgan melezler ortaya çıkarabilir. Kurdun çizgili kürkleri genellikle beyaz, kahverengi, gri ve siyah alacalıdır ancak Arktik bölgelerde yaşayan alt türleri hemen hemen tamamen beyaz kürklü olabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Mikoloji</span> mantarların incelenmesi ile ilgilenen biyoloji dalı

Mikoloji, taksonomileri, genetikleri, biyokimyasal özellikleri ve insanlar tarafından kullanımları da dahil olmak üzere mantarların incelenmesiyle ilgilenen biyoloji dalıdır. Mantarlar çıra, gıda, geleneksel ilaç kaynağı olabileceği gibi entojen, zehir ve enfeksiyon kaynağı da olabilir. Mikoloji, bitki hastalıklarının incelenmesi olan fitopatoloji alanına girer. İki disiplin birbiriyle yakından ilişkilidir, çünkü bitki patojenlerinin büyük çoğunluğu mantardır. Mikoloji alanında uzmanlaşmış bir biyoloğa mikolog denir.

<span class="mw-page-title-main">Kaşıkçı (kuş)</span>

Kaşıkçı, Threskiornithidae familyasının Platalea cinsinden 6 türü oluşturan kuşların ortak adıdır.

<i>Systema Naturae</i> Carolus Linnaeusun başlıca eseri

Systema Naturae (Latince) İsveçli botanikçi, zoolog ve doktor Carolus Linnaeus'un (1707–1778) en önemli eserlerinden biridir ve Linnaeus Taksonomisini öne sürer. Günümüzde ikili adlandırma olarak bilinen bu sistem aslında Linnaeus'tan 200 yıl önce Gaspard ve Johann Bauhin kardeşler tarafından kısmen geliştirilmiş olsa da Linnaeus kitabında bu sistemi tutarlı olarak kullanan ilk kişidir. Kitabın ilk basımı 1735 yılında yapılmıştır. En önemli baskı sayılan kitabın 1758 yılında yapılan 10. baskısının tam adı Latince Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locistir ve Türkçeye şöyle çevrilir: "Sınıflara, takımlara, cinslere ve türlere göre; mizaçları, farklılıkları, sinonimleri ve yerleri ile birlikte; doğanın üç âlemi içinde doğanın sistematiği".

<i>Systema Naturae</i>nin 10. baskısı

Systema Naturae'nin 10. baskısı, Carl Linnaeus tarafından yazılan ve 1758 ila 1759 yıllarında yayımlanan, zoolojik sınıflandırmanın başlangıç noktası olarak kabul edilen bir kitaptır. Bu kitapta Linnaeus hayvanlar için ikili adlandırma yöntemini sunmaktadır. Linnaeus bitkiler için sınıflandırma yöntemini 1753 yılında yayımladığı Species Plantarum adlı eserinde yapmıştır.

Biyolojik sınıflandırma sisteminde taksonomik seviye takson adı verilen bir grup canlının taksonomik hiyerarşi için göreceli olarak bulundukları sıradır. Taksonomik seviyeye örnek olarak tür, cins, familya, takım, sınıf, şube, âlem ve üst âlem verilebilir.

<i>Species Plantarum</i> Carl Linnaeusun eseri

Species Plantarum, Carl Linnaeus tarafından 1753'te yayımlanan ve o dönemde bilinen tüm bitki türlerinin cinslere göre sınıflandırıldığı bir eserdir. Eser, ikili adlandırma sistemini tutarlı bir şekilde uygulayan ilk çalışmadır ve bitkilerin bilimsel olarak isimlendirilmesi için başlangıç noktası olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Tip cins</span>

Biyolojik sınıflandırmada, özellikle zoolojide, tip cins, biyolojik bir aileyi ve soyadının kökünü tanımlayan cinstir.

<span class="mw-page-title-main">Tepeli devekuşu</span> tepeli deve kuşları türlerini içeren bir kuş cinsidir

Tepeli deve kuşu ya da latince ismi ile Casuarius, tepeli deve kuşları türlerini içeren bir kuş cinsidir. Taksonomide koşucu kuşlar alt sınıfı arasında gösterilirler. Yeni Gine'nin tropik ormanlarında, Aru adalarında ve kuzeydoğu Avusturalya'nın yerel türleri arasındadır.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz yüzlü kapuçin</span> Yeni Dünya maymunu

Beyaz yüzlü kapuçin, beyaz omuzlu kapuçin, kapuçingiller (Cebidae) familyasından orta büyüklükte bir Yeni Dünya maymunudur. Panama'nın doğu uç kısmına ve Güney Amerika'nın batı Kolombiya ve kuzeybatı Ekvador'daki kuzey-batı ucu kısmına özgüdür.

<span class="mw-page-title-main">İki evcikli</span>

İki evcikli bir bitki üzerinde yalnızca tek bir cinsiyete ait çiçeklerin bulunması halidir. Bu tür bitkilerde erkek ve dişi çiçekler farklı tür bitkilerde bulunur. Antep fıstığı, dut, hurma, incir, keçiboynuzu gibi meyve türleri; kavak, söğüt gibi ağaç türleri; bazı ıspanak, kuşkonmaz gibi sebzeler iki evcikli cinsiyet yapısına sahiptir. İki evcikli bitkiler yapıları gereği kendi başlarına tozlanarak çoğalamazlar, rüzgarı aracılığıyla tozlanan (anemophil) yapıya sahiplerdir. Tozlanmanın imkansız olduğu durumlarda tohum veya meyve oluşturma için farklı kalıtsal yapıdaki tozlayıcı bitkilere ihtiyaç duyulmaktadır.