Ligeia
| "Ligeia" | |
|---|---|
 Harry Clarke tarafından öykü için 1919'da çizilen illüstrasyon | |
| Yazar | Edgar Allan Poe |
| Özgün adı | "Ligeia" |
| Ülke | ABD |
| Dil | İngilizce |
| Tür | Gotik romans |
| Yayımlanma | The American Museum |
"Ligeia", Edgar Allan Poe'nun erken dönem öykülerinden biri. İlk defa 1838'de yayımlanan öykü, isimsiz bir anlatıcı ile Ligeia adındaki güzel ve kuzgun saçlı eşi hakkındadır. Hastalanan Ligeia, Fatih Kurtçuk[1] (The Conqueror Worm) adında bir şiir yazar ve ölmeden hemen önce, Joseph Glanvill'in insanın sadece irade yoluyla hayatta kalabileceğine dair bazı sözlerini sayıklar. Eşinin ölümünün ardından isimsiz anlatıcı, Leydi Rowena ile evlenir. Leydi Rowena da hastalanıp ölünce çılgına dönen anlatıcı, gece boyunca kadının cesedi yanında kalır. Sonunda Rowena yavaş yavaş dirilmeye başlar ama aynı zamanda Ligeia'ya dönüşür. Öykü, anlatıcının afyon etkisiyle gördüğü bir düş olabileceği gibi, kimi görüşlere göre Poe'nun hiciv amacıyla yazdığı bir öykü de olabilir. İlk olarak The American Museum isimli dergide yayınlanan öyküyü Poe, hayatı boyunca defalarca gözden geçirmiş ve yeniden yayınlamıştır.
Özet
İsimsiz bir anlatıcı, Ligeia adındaki güzel, tutkulu ve zeki, kuzgun gibi siyah saçlı ve siyah gözlü bir kadını anlatarak öyküye başlar. Kadınla ilk nerede karşılaştığını hatırlayamasa da, "Ren Nehri yakınındaki büyük, eski, çürüyen bir şehirde"[2] olduğunu sanmaktadır. Kadının soyadı da dahil olmak üzere Ligeia'nın geçmişine ilişkin hiçbir şey hatırlamamaktadır, ama güzelliğini unutmamıştır. Ancak bu güzellik alışıldık bir güzellik değildir. Kadının zayıf yüzü, biraz "tuhaf" biçimde güzeldir. Anlatıcı kadının yüzünün ayrıntılarını, kusursuz alnını, büyük gözlerini anlatır. Kadınla evlenmiştir ve Ligeia kocasını, fizik ve matematik alanındaki derin bilgisiyle, klasik dillerdeki yetkinliğiyle etkilemiştir. Ayrıca kocasına "yasaklanmış" metafizik bilgilerini de sunar. Belirsiz bir süre sonra Ligeia hastalanır, kendi kendine insanın ölümlülüğü fikri üzerinde düşünmeye başlar ve sonunda ölür.
Acı içindeki anlatıcı İngiltere'de eski bir manastırı satın alıp içini yeniden döşer. Kısa süre sonra "sarışın ve mavi gözlü, Tremaine'li Leydi Rowena Trevanion"[2] ile aşksız bir mantık evliliği yapar. Evliliklerinin ikinci ayında Rowena, gittikçe kötüleşen ateş ve anksiyeteye tutulur. Bir gece kadın bayılmak üzereyken anlatıcı ona bir kadeh şarap vermek ister. Aşırı miktarda afyon almış olan anlatıcı, kadın şarabı içerken kadehin içine "parıltılı ve yakut rengi bir sıvının"[2] birkaç damlasının düştüğünü görür ya da gördüğünü sanır. Bunun ardından kadının durumu birden kötüleşir. Kadın birkaç gün sonra ölür ve bedeni gömülmek üzere kefenlenir.
Anlatıcı kadının yanında son geceyi uyanık geçirmekteyken, Rowena'nın yanaklarına yeniden renk gelmeye başladığını fark eder. Kadın, arka arkaya hayata dönüş emareleri gösterir ancak yeniden ölü duruma döner. Anlatıcı kadını hayata döndürmeye çabaladıkça canlılık belirtileri daha belirginleşir ancak kadın her seferinde yeniden ölü duruma geçer. Şafak doğarken anlatıcı bütün gece boyunca süren uğraşları sebebiyle tükenmiş durumdadır. Kefenlenmiş ceset bir kez daha canlanır, bu defa ayağa kalkıp odanın ortasına kadar yürür. Adam bu bedene dokunduğunda, cesedin başındaki sargılar açılır, kuzgun rengi saçlar ve siyah gözler ortaya çıkar: Rowena, Ligeia'ya dönüşmüştür.
Analiz
Anlatıcı, Ligeia'ya bir çocuk gibi bağlanır, "çocuksu bir güvenle"[2] onun kontrolüne girer. Kadının ölümüyle, "el yordamıyla ilerleyen bir çocuk" hâline gelir ve "çocuksu bir sapkınlıkla"[2] hareket eder. Bazı yorumlara göre, Ligeia'ya bu denli bağlı olmasına rağmen anlatıcı, aynı zamanda onu unutmak da ister. Bu istek, kadının soyadını hatırlayamayışında kendini gösterir.[3] Ancak öyküde, anlatıcının Ligeia'nın soyadını hiç öğrenmemiş olduğu belirtilmiştir.
Ligeia, anlatıcının daha önce hiçbir kadında görmediği derecede bilgilidir. En önemlisi, anlatıcıya metafizik konularında öğretmenlik yapmış, onu "yasaklanamayacak kadar değerli olan tanrısal bir bilgeliğe"[2] doğru ilerletmiştir. Kadının derin hayatta kalma isteği, mistik bilgileriyle birleşerek, yeniden hayata dönmesini sağlamış olabilir. Metin içinde bir kez daha tekrarlanan açılış epigrafı, Joseph Glanvill'e atfedilmiş olsa da, yazarın eserleri arasında böyle bir pasaja rastlanmaz. Poe bu alıntıyı kendi yazmış ve Glanvill'in cadılığa olan inancına gönderme yapmak için ona atfetmiş olabilir.[4]
Ligeia ile Rowena estetik açıdan birbirinin zıttıdır.[5] Ligeia, Ren kıyısındaki bir şehirden gelen kuzgun saçlı bir kadındır. Rowena ise sarışın bir Anglosakson'dur. Bu sembolik tezat, Alman ve İngiliz romantizmi arasındaki zıtlığı vurgular.[6]
Poe'nun öyküdeki dönüşüm sahnesinde ne demek istediği tartışmalıdır. Bu tartışmaların bir nedeni, Poe'nun mektuplarından birinde, Ligeia'nın Rowena'nın bedeninde yeniden doğduğu fikrini reddetmesidir[6] (bu fikrinden daha sonra vazgeçmiştir). Eğer Rowena, Ligeia'nın ölü bedenine dönüşmüşse, bu durumun tek kanıtı anlatıcının sözleri olacaktır ki bu güvenilir bir kanıt değildir. Çünkü afyon bağımlısı olan anlatıcı, bir "güvenilmez anlatıcı" örneğidir. Aslında anlatıcı daha öykünün başlarında Ligeia'nın güzelliğini "bir afyon rüyasında görülecek bir aydınlık"[2] olarak tanımlar. Bu durum, Ligeia'nın dönüşünün, afyonun etkisinde görülen bir halüsinasyon olduğu fikrini destekler. Öte yandan, Ligeia'ya göre bir insan, yaşama iradesinin zayıflaması sebebiyle ölür. Buna göre, eğer Ligeia gerçekten hayata dönüyorsa, bu durum kuvvetli bir iradenin sonucudur. Ancak onu geri getiren iradenin Ligeia'ya mı yoksa anlatıcıya mı ait olduğu belirsizdir.[7]
Öykü içindeki Fatih Kurtçuk isimli şiir de Ligeia'nın hayata dönüşü hakkında çeşitli şüpheler doğurur. Şiirde Ligeia, kendi kaçınılmaz ölümlülüğünü kabullenmiş gibidir. Bu acıklı şiirin öyküye eklenmesi, o dönemin geleneklerine dair bir ironi ya da parodi olabilir. 19. yüzyıl ortalarında ölümün kutsallığını ve güzelliğini vurgulayan eserler yaygındı. Charles Dickens'ın Ortak Dostumuz eserindeki Little Johnny karakteri ya da Charlotte Brontë'un Jane Eyre romanında Helen Burns'ün ölümü buna örnektir. Bunların tersine Ligeia, şiirdeki "kan kırmızısı bir yaratık"[2] ifadesiyle, ölüm korkusunu kişileştirir.[8] Şiire ilişkin farklı yorumlamalar da mevcuttur.[9]
Poe'nun arkadaşı olan yazar Philip Pendleton Cooke, Ligeia'nın Rowena'yı kademe kademe ele geçirmesinin daha sanatsal olacağını ileri sürmüş, Morella'da bu tür bir değişimi zaten işlemiş olan Poe da bu fikre katılmıştır.[10] Poe ayrıca, Ligeia'ya dönüşen Rowena'nın, "bedenî değişimlerin yavaş yavaş ortadan kalkması" sonucunda yeniden kendine dönüştükten sonra gömülmesinin daha iyi olacağını yazmış,[11] ancak sonraki bir mektubunda bu fikirden vazgeçmiştir.
Hiciv yorumları
Poe'nun bu öyküyü, Gotik kurguya karşı bir hiciv olarak yazdığı yönünde fikirler vardır. Yazar aynı yıl, her ikisi de Gotik türde hicivler olan[12] Sessizlik Bir Masal: (Siope)[13] ve Kötü Bir Durum: Zamanın Tırpanı[14] isimli öyküleri de yayınlamıştır. Bu fikri destekleyen diğer bir husus, Ligeia'nın 19. yüzyıl Gotik edebiyatının ana kaynağı olan Almanya kökenli oluşudur. Ayrıca Ligeia bir transandantalisttir ve Poe bu grubu sıkça eleştirmiştir.[15]
Ana temalar
| Tema | Yazarın aynı temaya sahip diğer öyküleri |
|---|---|
| Güzel bir kadının ölümü | Berenice Usher Evi'nin Çöküşü Morella |
| Ölünün dirilmesi | Usher Evi'nin Çöküşü Morella Metzengerstein |
| Madde bağımlılığı | Kara Kedi Aksak Kurbağa |
Yayınlanma geçmişi
Ligeia ilk defa, Poe'nun iki arkadaşı olan Nathan C. Brooks ve Joseph E. Snodgrass tarafından çıkarılan American Museum dergisinde yayınlandı. Poe'ya öykü için 10 dolar ödeme yapıldı.[16]
Öykü yayınlanma geçmişi boyunca etraflıca gözden geçirildi. 1840'ta Tales of the Grotesque and Arabesque içinde, 1842'de Phantasy Pieces'ın bir cildi olarak, 1845'te Tales by Edgar Allan Poe içinde, 15 Şubat 1945'te New York World'de ve 27 Eylül 1845'te ise Broadway Journal'da tekrar basıldı. Fatih Kurtçuk isimli şiir öyküye ilk defa, Ligeia'nın yazdığı bir şiir olarak New York World versiyonunda eklendi.[17]
Uyarlamalar
Roger Corman öyküyü 1964'te The Tomb of Ligeia adıyla sinemaya uyarladı. Bu film, Corman'ın Poe'nun öykülerinden yola çıkarak çektiği sekiz filmlik dizinin sonuncusuydu. 2008'de ise, John Shirley'nin Edgar Allan Poe's Ligeia isimli bağımsız film uyarlamasında Wes Bentley, Michael Madsen ve Eric Roberts rol aldı.
Kaynakça
- ^ [1][]
- ^ a b c d e f g h Poe, Edgar Allan. Bütün Hikâyeleri, çeviren: Dost Körpe, İthaki Yayınları, 2002. s. 179 - 191
- ^ Silverman, Kenneth. Edgar A. Poe: Mournful and Never-ending Remembrance. New York: Harper Perennial, 1991: 139–140. ISBN 0-06-092331-8
- ^ Hoffman, Daniel. Poe Poe Poe Poe Poe Poe Poe. Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1972: 248. ISBN 0-8071-2321-8
- ^ Kennedy, J. Gerald. Poe, Death, and the Life of Writing. New Haven, CT: Yale University Press, 1987: 83. ISBN 0-300-03773-2
- ^ a b Kennedy, J. Gerald. "Poe, 'Ligeia,' and the Problem of Dying Women".
New Essays on Poe's Major Tales içinde, editör: Kenneth Silverman. Cambridge University Press, 1993: 119-20. ISBN 0-521-42243-4 - ^ Hoffman, Daniel. Poe Poe Poe Poe Poe Poe Poe. Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1972: 249. ISBN 0-8071-2321-8
- ^ Kennedy, J. Gerald. Poe, Death, and the Life of Writing. New Haven, CT: Yale University Press, 1987: 1-2. ISBN 0-300-03773-2
- ^ Mabbott, T. O. Edgar Allan Poe: Complete Poems. University of Illinois Press, 2000. ISBN 0-252-06921-8
- ^ Quinn, Arthur Hobson. Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1998: 270–271. ISBN 0-8018-5730-9
- ^ Quinn, Arthur Hobson. Edgar Allan Poe: A Critical Biography. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 1998: 271. ISBN 0-8018-5730-9
- ^ Griffith, Clark. "Poe's 'Ligeia' and the English Romantics". Twentieth Century Interpretations of Poe's Tales içinde. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1971: 64.
- ^ Özgün adı Siope—A Fable. Türkçe ismin alındığı çeviri: Poe, Edgar Allan. Bütün Hikâyeleri, çeviren: Dost Körpe, İthaki Yayınları, 2002. s. 209
- ^ Özgün adı A Predicament. Türkçe ismin alındığı çeviri: Poe, Edgar Allan. Bütün Hikâyeleri, çeviren: Dost Körpe, İthaki Yayınları, 2002. s. 201
- ^ Griffith, Clark. "Poe's 'Ligeia' and the English Romantics".
Twentieth Century Interpretations of Poe's Tales içinde. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1971: 66. - ^ Ostram, John Ward. "Poe's Literary Labors and Rewards"
Myths and Reality: The Mysterious Mr. Poe içinde. Baltimore: The Edgar Allan Poe Society, 1987: 38. - ^ Sova, Dawn B. Edgar Allan Poe: A to Z. New York: Checkmark Books, 2001: 134. ISBN 0-8160-4161-X
