İçeriğe atla

Libya'daki Çerkesler

Libya'daki Çerkesler

Toplam nüfus
15,000[1][2]
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Mısrata, Bingazi
Diller
Din
İslam (Sünni)

Libya'daki Çerkesler (Çerkesçe: Либием ис Адыгэхэр; Arapçaالشراكسة في ليبيا) Libya'da yaşayan Çerkeslerdir. Çoğunlukla Misrata ve Bingazi'de yaşarlar.[1][3] Kaddafi dönemi uygulanan ayrımcılık politikaları sebebiyle Çerkes diasporasının yaşadığı diğer ülkelerin aksine Çerkesler Libya’da sivil ve askeri bürokraside yoktur.[2] Neredeyse tamamen Libya toplumuna entegre olmuş ve çoğunlukla Araplaşmışlardır.[1]

Tarih ve kültür

Tarih

Ortadoğu'daki diğer birçok Çerkes diasporasından farklı olarak Libya Çerkesleri, Çerkes soykırımı sırasında sürgüne gönderilen Çerkeslerin torunları değil, 9. yüzyıldan beri halifelerin ordularında görev yapan Çerkes Memlüklerin torunlarıdır.[2][4][5] Osmanlı'ya isyan edip bağımsız bir Mısır devleti kuran Kavalalı Mehmed Ali Paşa'nın 2 Mart 1811'de Çerkes Memlükleri katletmesinin ardından hayatta kalanlar Libya'ya kaçtı ve Misrata'da ve Bingazi'nin Rasu Abide'sinde topluluklar kurdu.[1]

Kültür

Libya Çerkesleri arasındaki gelenekler çoğunlukla Araplaştırılmıştır.[6] Neredeyse hiç biri Çerkesçe bilmemektedir.[1] Ancak yakın dönemde "köklerine dönmek" isteyen Libyalı Çerkesler olmuştur, 2022'de Libya Çerkesleri örgütlenerek "Çerkes Kongresi" olarak toplandı.[7][8][9]

Kaddafi dönemi

Kosova'daki Çerkesler 1998 yılında Adıge Cumhuriyeti'ne taşınmış ve Muammer Kaddafi köye destek ve bağış göndermişti. Kaddafi, kendi deyimiyle Çerkeslere ve onların tarihsel acılarına derin bir saygı gösteriyordu.[10] 25-28 Haziran 1998’de Krasnodar’da Dünya Çerkes Birliği Kongresi’ne Kaddafi tarafından "Libya Çerkeslerini temsil eden" bir temsilci gönderildi.[1][2] Ancak Kaddafi döneminde Çerkesler Arap olmayan diğer gruplarla beraber devlette üst pozisyonlardan kovuldular.[2] 1969’da Kaddafi’yi iktidara getiren darbede yer alan Çerkes komutanlar da bu sebeple desteği çekti.[2]

8 Mart 2011'de Muammer Kaddafi, Ürdün'deki Çerkeslerle görüşmek ve onların desteğini almak üzere Ürdün'ün başkenti Amman'a bir diplomat görevlendirdi.[2][4] Ürdün Çerkesleri bu ziyarete yanıt vermedi.[2][11][12]

Libya'daki Çerkes aileleri

Arapça Çerkesçe
Haddur -
el-Ramalli -
Sheneb Şenıbe
el Mahishi -
Hamka Thamoka
el Rucubat -
Ablagho Belagh
Dankali -
el Delh -

[2]

Önemli üyeler

  • Umar Muhayshi - Libya ordusu subayı.

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f Natho, Kadir I. (3 Aralık 2009). Circassian History (İngilizce). ISBN 978-1-4653-1699-8. 28 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2023. 
  2. ^ a b c d e f g h i "Kaddafi kayıp Çerkeslerin peşinde". NTV. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023. 
  3. ^ Nart Magazine 63(27), Circassian Charity Society, Amman, September 1998.
  4. ^ a b Tanrıverdi Yaşar, Nebahat (17 Nisan 2011). "Ortadoğu Araştırmaları Merkezi". Ortadoğu Araştırmaları Merkezi. 14 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023. 
  5. ^ Andrew McGregor, A Military History of Modern Egypt: From the Ottoman Conquest to the Ramadan War, Praeger Security International, Westport Conn., 2006, pp.59-70.
  6. ^ Amjad Jaimoukha, The Circassians: A Handbook, Curzon, Surrey England, 2001, p.119.
  7. ^ "Libyalı Çerkesler Örgütleniyorlar". Nart Ajans. 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023. 
  8. ^ Gazetesi, Jineps (31 Aralık 2022). "Libya Çerkesleri toplantı yaptı". Jineps Gazetesi. 3 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023. 
  9. ^ "Çöl Çerkesleri bir araya geldi". Ajans Kafkas. 2 Aralık 2022. 3 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023. 
  10. ^ Al- Shishani, Murad Batal. Qaddafi Tries to Secure Loyalty of Circassians of Misrata
  11. ^ "Радио Эхо Москвы". 26 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023. 
  12. ^ Инорм-аналит издание "Сегодня РУ"[]

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çerkesler</span> Kafkas halkı

Çerkesler ya da Adigeler, Kuzey Kafkasya'da, tarihi Çerkesya'nın yerli halkı olan etnik grup. Rus İmparatorluğu tarafından işlenen Çerkes Soykırımı'nın sonucunda Çerkeslerin çoğu öldürülmüş, kalanlar ise Osmanlı topraklarına sürülmüştür. Çerkesler Çerkesçe konuşur ve neredeyse tamamı Sünni Müslümandır. Çerkesya eski zamanlardan beri istilalara maruz kalmıştır; izole edilmiş arazisi, bitmeyen savaşlarla birlikte Çerkes ulusal kimliğini büyük ölçüde etkilemiştir. Çerkes bayrağı Çerkeslerin millî bayrağıdır ve yeşil zemin üzerinde dokuzu yay, üçü yatay şekilde on iki altunî yıldız ve üç çapraz oktan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Çerkesya</span> Kuzeybatı Kafkasyada Adige kabilelerinin birleşmesi ile kurulmuş eski bir devlet

Çerkesya, günümüzde Rusya sınırlarında kalan Kuzeybatı Kafkasya'da var olmuş tarihî ülke ve bölge. Rus-Çerkes Savaşı sonucunda Çerkesya yıkılmış ve Çerkes nüfusunun %75-90'ı topluca katledilmiş, kalan Çerkeslerin büyük kısmı da Osmanlı topraklarına sürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Muammer Kaddafi</span> Libyalı asker, siyasetçi ve lider (1942–2011)

Muammer Muhammed Ebu Minyar el-Kaddafi, devrik Libya lideri. 1969 yılında yapmış olduğu darbe sonucu iktidara gelip, 1970'ten 1972'ye kadar Libya başbakanlığı, 1972'den 1979'a kadar ise Libya devlet başkanlığı görevini yürüttü. 1977-2011 yılları arasında "Libya Sosyalist Halk Cemahiriyesi'nin Kardeşçe Lideri ve Bir Eylül Büyük Devriminin Rehberi" unvanını kullanarak, resmî bir görevi olmadan toplam 42 yıl boyunca Libya'yı yönetti. Dünya kamuoyu tarafından bir diktatör veya otoriteryen olarak görülmüş olsa da Kaddafi bunu reddetmiş ve kendisinin Libya halkı için sadece bir rehber ve yol gösterici olduğunu söylemişti. Başlangıçta kendisini ideolojik olarak Arap milliyetçiliği ve Arap sosyalizminin bir karışımı olan Baasçılık'a adamıştı, ancak daha sonra kendisi tarafından önerilen bir hükûmet tarzı olan Üçüncü Uluslararası Teorisine göre hüküm sürdü.

Adigece, Adığece veya Batı Çerkesçesi, Kuzeybatı Kafkas dilleri ailesinin Çerkes dilleri kolunda yer alan bir dildir. Aynı koldaki Kabardeyce ile karşılıklı anlaşılabilirliğe sahiptir. Kuzey Kafkasya’da yer alan eski Batı Çerkesya topraklarını kapsayan Adige Cumhuriyeti ile Krasnodar Krayı bölgelerinde ve Çerkes Sürgün ve Soykırımı ile Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına zorla sürülen ve bugün Türkiye ve Ürdün gibi ülkelerde yaşayan Çerkesler tarafından konuşulur. Kiril alfabesiyle yazılan dil, geçmişte Arap ve Latin alfabeleriyle de yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes Soykırımı</span> Soykırım

Çerkes Soykırımı veya Tsitsekun, 19. yüzyılda, Çarlık Rusyası tarafından Çerkeslere gerçekleştirilen sistematik toplu katliam ve sürgün. Olaylardan Çerkeslerin %80-97'si, yaklaşık 1,5 milyon kişi, etkilenmiştir. Grigori Zass gibi Rus generaller Çerkes sivillerin toplu katliamını yücelttiler, bilimsel deneylerde kullanılmalarını savundular ve askerlerinin kadınlara tecavüz etmesine izin verdiler. Rus kuvvetlerinin hamile kadınların karınlarını deşmek gibi çeşitli yöntemler kullandığı bildirildi.

Jıneps (Жьынэпс), İstanbul'da basılan ve tüm abonelerine Türkiye'den gönderilen Türkçe aylık bağımsız siyasal gazete.

<span class="mw-page-title-main">Birinci Libya İç Savaşı</span> Arap Baharı sonrası Libyada çıkan iç savaş

2011 Libya İç Savaşı, bir Kuzey Afrika ülkesi olan Libya'da hükûmet ve Muammer Kaddafi karşıtı gösterilerle başlamış ve daha sonrasında gerçek anlamıyla bir iç savaşa dönüşmüş ayaklanmalar bütünüdür. Protestolar 7 Şubat 2011 tarihinde başlamış, iç savaş Sirte'nin düşmesi ve Muammer Kaddafi'nin öldürülmesiyle 20 Ekim 2011 tarihinde sona ermiştir. Medyaya göre olaylar halkın 2010-2011 yılı boyunca Arap dünyasını saran protestoların bir ayağı olan 2011 Mısır Devrimi'nden esinlenmesi sonucu başlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Harmattan Operasyonu</span> 2011 Fransız askeri operasyonu

Harmattan Operasyonu, Fransa'nın Libya'ya müdahale için kullandığı kod addır. Birleşik Krallık'ın Ellamy Operasyonu, Kanada'nın MOBILE Operasyonu ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Şafak Yolculuğu Operasyonu ile ortak hareket eder. Muammer Kaddafi'nin halk ayaklanmasını bastırmak adına muhalif güçlere karşı kullandığı kuvveti durdurmak amacıyla düzenlenmektedir. 19 Mart 2011 tarihinde Paris'te düzenlenen konferans sonucu düzenlenmesi kararı alınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">2014 Libya parlamento seçimleri</span> Libyada parlamento seçimleri

Libya'da Temsilciler Meclisi için 25 Haziran 2014 tarihinde parlamento seçimleri yapıldı. Tüm adaylar bağımsız olarak yarışırken seçimler, milliyetçi ve liberal grupların sandalyelerin çoğunu kazandığı ve İslamcı grupların sadece 30 sandalyeye düşüşü ile sonuçlandı. Seçime katılım yüzde 18 ile çok düşüktü.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Çerkesleri</span>

Türkiye'deki Çerkesler ya da Türkiye Çerkesleri, Türkiye Adığeleri, 19. yüzyılda Çerkesya'nın Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirilmesinden sonra başlatılan Çerkes Sürgünü adlı etnik temizlik hareketinde Kuzey Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına gelen Çerkeslerin daha sonra oluşturulan Türkiye sınırlarında kalan kısmıdır.

<span class="mw-page-title-main">Libya Sosyalist Halk Cemahiriyesi</span> Libya tarihi (1977-2011)

2 Mart 1977'de Genel Halk Kongresi (GHK), Kaddafi'nin emriyle "Halk Otoritesinin Kuruluş Bildirgesi"ni kabul etti ve Libya Arap Sosyalist Halk Cemahiriyesi ilan etti. Kaddafi devletinin resmi siyaset felsefesinde "cemahiriye" sistemi ülkeye özgüydü, ancak Kaddafi'nin tüm Üçüncü Dünya'ya uygulanması için önerdiği Üçüncü Uluslararası Teorinin gerçekleşmiş hali olarak sunuldu. GHK ayrıca feshedilmiş Devrimci Komuta Konseyinin geri kalan üyelerinden oluşan ve Kaddafi'nin genel sekreter olduğu GHK Genel Sekreterliğini oluşturdu ve Bakanlar Kurulunun yerini alan Genel Halk Komitesini atadı. Komite üyeleri artık bakan değil, sekreter olarak adlandırıldılar.

<span class="mw-page-title-main">Adige Habze</span> Adige felsefesi ve dünya görüşü

Adige Habze veya Çerkes Habzesi, Çerkes halkının töresi, ahlâk yasası ve dünya görüşüdür. Çerkes geleneklerine göre, bir Çerkes Habze tarafından tanımlanan bir dizi kurala göre yaşamak zorundadır: doğum, yetiştirilme, evlilik, boşanma, ölüm ve cenaze, konuşma ve selamlaşma, nezaket, saygı ve ziyafetler dahil olmak üzere her şeyi Habze kuralları denetler. Adige Habze'nin ana kurallarından bazıları, yaşlılara ve kadınlara gösterilen ekstra saygı, dürüstlük, onur ve cesaretin önemini içerir.

Süleyman Mahmud el-Ubeydi, Libyalı rütbeli asker.

<span class="mw-page-title-main">Muammer Kaddafi yönetimindeki Libya tarihi</span> Libya tarihi (1969-2011)

Muammer Kaddafi, bir grup genç Libya Ordusu subayına kansız bir darbeyle Kral I. İdris'e karşı liderlik ettikten sonra 1 Eylül 1969'da Libya'nın fiili lideri oldu. Kralın ülkeden kaçmasının ardından Kaddafi başkanlığındaki Devrimci Komuta Konseyi (DKK), monarşiyi ve eski anayasayı kaldırarak "hürriyet, sosyalizm ve birlik" mottosuyla Libya Arap Cumhuriyeti'ni kurdu. İktidara geldikten sonra DKK hükûmeti; herkes için eğitim, sağlık ve barınma sağlama sürecini başlattı. Ülkede halk eğitimi her iki cinsiyet için de parasız ve ilköğretim zorunlu hale geldi. Tıbbi bakım, halka ücretsiz olarak sunuldu; ancak herkese barınma sağlamak, DKK hükûmetinin tamamlayamadığı bir görevdi. Kaddafi döneminde, ülkede kişi başına düşen gelir 11.000 ABD dolarını aşarak Afrika'daki en yüksek beşinci ülke oldu. Refah artışına tartışmalı bir dış politika eşlik etti ve iç siyasi baskı arttı.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes milliyetçiliği</span>

Çerkes milliyetçiliği, dünya çapında Çerkesler arasında Çerkes kültürünü muhafaza etme, Çerkes dilini koruma, Rusya tarafından işlenen Çerkes Soykırımı hakkında farkındalık yayma, Çerkesya'ya geri dönme ve orada bağımsız bir devlet kurma hareketidir. Bazı Çerkes milliyetçileri Adigece ve Kabardeyce ayrımını yok ederek tek standart Çerkes diyalektinde birleşmeyi de hedeflemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti</span>

Çerkes İttihat ve Teavün Cemiyeti, Osmanlı İmparatorluğu sınırlarında faaliyet gösteren bir Çerkes milli cemiyeti idi. Cemiyetin ilkeleri entelektüalizm, Çerkes milliyetçiliği, Osmanlı'ya sadakat ve İslâm inancı idi.

<span class="mw-page-title-main">21 Mayıs Çerkes Yas Günü</span> Çerkesler arasında yas günü

Çerkes Yas Günü dünya çapında Çerkesler tarafından her yıl 21 Mayıs'ta Çerkes Soykırımı'nı anmak için gerçekleştirilen yas günü. 21 Mayıs Rus-Çerkes Savaşı'nın son muharebesi olan Qbaade Muharebesi'nin tarihi olması sebebiyle sembolik olarak seçilmiştir.

Kosova'daki Çerkesler, 19. yüzyılın ortalarından itibaren Kosova'da yaşayan, Rus-Çerkes Savaşı'ndan sonra Çerkes soykırımı sırasında Osmanlı İmparatorluğu'na sürgün edilen Çerkeslerden oluşan bir gruptu. 1998'de sayıları 200'dü.

<span class="mw-page-title-main">Ürdün Çerkesleri</span>

Ürdün Çerkesleri Ürdün'de yaşayan Çerkeslerdir. Çerkesler, 1860'lardaki Çerkes soykırımı ve daha sonra Rus-Türk Savaşı (1877-1878) sırasında sürgüne gönderildikten sonra 19. yüzyılın sonlarında Ürdün'e geldiler. O zamanlar Osmanlı Suriye'sinin bir parçası olan Ürdün'e, Amman ve Ceraş civarına yerleştiler. Çerkesler Ürdün'ün başkenti Amman'ın kurucusu olarak kabul edilir, Amman bir Çerkes köyü olarak kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Mafehabl</span>

Mafehabl, Rusya'nın Adige Cumhuriyeti'nde bulunan bir köydür. Nüfus 2018 yılı itibarıyla 140'tır 7 sokak vardır. Köy, Kosova Savaşı sonrasında Kosova'daki Çerkeslerin Kafkasya'ya dönmesi üzerine kurulmuştur. Muammer Kaddafi köye destek ve bağış gönderdi. Kaddafi, kendi deyimiyle Çerkeslere ve onların tarihsel acılarına derin bir saygı gösteriyordu.