İçeriğe atla

Li Şanlan

Li Şanlan
李善蘭
Doğum1810
Haining, Zhejiang
Ölüm1882
MeslekMatematikçi

Li Şanlan (李善蘭, nezaket adı: Renşu 壬叔, sanat adı: Qiuren 秋紉) (1810 - 1882) Çing Hanedanlığı döneminde yaşamış Çinli bir matematikçiydi.

Haining, Zhejiang doğumlu olan Şanlan, Matematik Sanatı Üzerine Dokuz Bölüm ile başlayarak çocukluğundan beri matematiğe ilgi duymuştur. 1852'de Taiping Ayaklanması'ndan kaçmak için Şanghay'a gitmeden önce birkaç yıl özel öğretmenlik yaparak geçimini sağlamıştır. Burada Alexander Wylie, Joseph Edkins ve diğerleriyle işbirliği yaparak Batı'dan birçok matematik çalışmasını Çinceye çevirdi. Bunlar arasında Elias Loomis'in Analitik Geometri ve Diferansiyel ve İntegral Hesaplamanın Elementleri, Augustus De Morgan'ın Cebirin Elementleri ve Öklid'in Elementleri'nin son dokuz cildi (Henry Billingsley'nin baskısından) vardı; Öklid'in Elementleri'nin ilk altı cildi 1607'de Matteo Ricci ve Xu Guangqi tarafından Çinceye çevrilmişti. Wylie ile birlikte John Herschel'in Astronominin Ana Hatları adlı eserini de tercüme etti ve düşük numaralı asteroitlerin çoğu için Çince isimler üretti.[1]

Li Şanlan ve öğrencileri.

Li, bugün hâlâ Çincede kullanılan ve daha sonra Japoncaya da geçmiş olan birçok matematik terimi türetmiştir. 1867'de Li Şanlan toplama formüllerini keşfetti.[2] Daha sonra Zeng Guofan'ın düşünce kuruluşunda çalıştı. 1868'de Tongwen Guan'da ders vermeye başladı ve burada dilbilimci John Fryer ile yakından işbirliği yaptı.[3]:6–79

Kaynakça

  1. ^ 李竞 [Li Jing] (2018). "小行星世界中的古典音乐". 中国科技术语 [China Terminology]. 20 (3). ss. 66-75. doi:10.3969/j.issn.1673-8578.2018.03.015. 5 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2023. 
  2. ^ Martzloff, Jean-Claude (1997). A History of Chinese Mathematics. ss. 341-351. doi:10.1007/978-3-540-33783-6_18. ISBN 978-3-540-33782-9. 
  3. ^ Wright, David (1996). "John Fryer and the Shanghai Polytechnic: making space for science in nineteenth-century China". The British Journal for the History of Science. Cambridge University Press. 29: 1-16. doi:10.1017/S0007087400033835. 
  • Hummel, Arthur W. Sr., (Ed.) (1943). "Li Shan-lan". Eminent Chinese of the Ch'ing Period. United States Government Printing Office. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Matematik</span> nicelik, yapı, uzay ve değişim gibi konularla ilgilenen bilim dalı

Matematik ; sayılar, felsefe, uzay ve fizik gibi konularla ilgilenir. Matematikçiler ve filozoflar arasında matematiğin kesin kapsamı ve tanımı konusunda görüş ayrılığı vardır.

<span class="mw-page-title-main">Öklid</span> Yunan matematikçi, aksiyomatik geometrinin mucidi

Öklid (Grekçe: Εὐκλείδης Eukleídēs; MÖ 330 - 275 yılları arasında yaşamış, İskenderiyeli bir matematikçidir. Megaralı Öklid'den ayırmak için bazen İskenderiyeli Öklid olarak anılır, genellikle "geometrinin kurucusu" veya "geometrinin babası" olarak anılan bir Yunan matematikçiydi. Ptolemy I döneminde İskenderiye'de aktifti. Elemanlar, yayınlandığı zamandan 19. yüzyılın sonlarına veya 20. yüzyılın başlarına kadar matematik öğretimi için ana ders kitabı olarak hizmet veren, matematik tarihindeki en etkili çalışmalardan biridir. Elemanlar’da, Öklid, küçük bir aksiyom setinden, şimdi Öklid geometrisi olarak adlandırılan şeyin teoremlerini çıkardı. Öklid ayrıca perspektif, konik kesitler, küresel geometri, sayı teorisi ve matematiksel kesinlik üzerine eserler yazdı.

<span class="mw-page-title-main">Çince</span> Çin ve çevresinde konuşulan bir dil

Çince, Çin anakarası ve çevresinde yaşayan bir milyardan fazla kişi tarafından konuşulan Eski Çinceden türemiş dillerin oluşturduğu diller grubudur. Dünyadaki her beş kişiden birinin anadili olarak konuştuğu Çince, lehçeleriyle birlikte dünyada en çok konuşulan dildir. Çince ve lehçeleri Büyük Çin olarak adlandırılan Çin anakarası, Hong Kong, Makao, Tayvan ve Malezya, Endonezya, Tayland, Singapur, Myanmar, Vietnam, Güney Kore gibi Doğu ve Güneydoğu Asya ülkelerinde konuşulmaktadır. Çince, dünyanın en çok konuşulan dil olmasına bağlı olarak Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biridir. Aynı zamanda Çin, Tayvan, Singapur, Hong Kong ve Makao'nun resmî dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Tang Hanedanı</span> 618-907 yılları arasında Çinde hüküm sürmüş bir hanedanlık

Tang Hanedanı, Sui Hanedanı'nın ardından Çin'e hüküm sürmüş hanedandır. 618'de Li Shimin, Sui Hanedanı'nı devirerek Tang Hanedanı'nı kurdu. Li Shimin daha çok Tang Hanedanı'nın kurucusu İmparator Taizong olarak bilinir. Çin imparatorlarının en ünlülerinden biridir. Tang Hanedanı döneminde Çin'in komşularının üzerinde çok büyük etkisi vardı ve birçok komşu krallıkları vergiye bağlamıştı. Bununla birlikte Göktürk Kağanlığı 659 yılında, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı ise 744 yılında Tang Hanedanı'nın egemenliği altına girmiştir. Yaklaşık 300 yıl yönetimde kalan Tang Hanedanı zamanında Han Hanedanı'ndan bile daha parlak bir dönem yaşandı. Bu dönemde imparatorluk toprakları genişletildi; değişik ırk, kültür ve dinlerden halklarla ilişkiler kuruldu ve sonradan Batılı toplumları şaşkınlığa uğratacak bir yönetim sistemi kuruldu. Bazı kaynaklarda Tang Hanedanı'nın Çinleşmiş Türk-Tabgaç kökenli olduğu geçmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Shang Hanedanı</span> MÖ 1600 - MÖ 1027 yılları arasında Çinde Sarı Nehir deltasında hüküm sürmüş hanedanlık

Shang Hanedanı ya da Yīn Hanedanı (殷代) MÖ 1600 - MÖ 1027 yılları arasında Çin'de Sarı Irmak deltasında hüküm sürmüş hanedanlık.

Çinliler ; çoğunlukla soy, etnisite, uyrukluk, vatandaşlık veya diğer bağlılık vasıtasıyla Çin ile ilişkili çeşitli kişiler veya gruplardır.

<span class="mw-page-title-main">Trigonometri tarihi</span>

Üçgenlerle ilgili erken çalışmalar, Mısır matematiği ve Babil matematiğinde MÖ 2. binyıla kadar izlenebilir. Trigonometri, Kushite matematiğinde de yaygındı. Trigonometrik fonksiyonların sistematik çalışması Helenistik matematikte başladı ve Helenistik astronominin bir parçası olarak Hindistan'a ulaştı. Hint astronomisinde trigonometrik fonksiyonların incelenmesi, özellikle sinüs fonksiyonunu keşfeden Aryabhata nedeniyle Gupta döneminde gelişti. Orta Çağ boyunca, trigonometri çalışmaları İslam matematiğinde El-Hârizmî ve Ebu'l-Vefâ el-Bûzcânî gibi matematikçiler tarafından sürdürüldü. Altı trigonometrik fonksiyonun da bilindiği İslam dünyasında trigonometri bağımsız bir disiplin haline geldi. Arapça ve Yunanca metinlerin tercümeleri trigonometrinin Latin Batı'da Regiomontanus ile birlikte Rönesans'tan itibaren bir konu olarak benimsenmesine yol açtı. Modern trigonometrinin gelişimi, 17. yüzyıl matematiği ile başlayan ve Leonhard Euler (1748) ile modern biçimine ulaşan Batı Aydınlanma Çağı boyunca değişti.

<span class="mw-page-title-main">Yunan matematiği</span> Eski Yunanların Matematiği

Yunan matematiği, Doğu Akdeniz kıyılarında MÖ 7. yüzyıldan MS 4. yüzyıla kadar uzanan Arkaik dönemden Helenistik ve Roma dönemlerine kadar yazılan matematik metinleri ile ortaya çıkan fikirleri ifade eder. Yunan matematikçiler, İtalya'dan Kuzey Afrika'ya tüm Doğu Akdeniz'e yayılmış şehirlerde yaşadılar, ancak kültür ve dil açısından birleştiler. "Matematik" kelimesinin kendisi Antik Yunancadan türemiştir: Grekçe: μάθημα: máthēma Yunanca telaffuz: [má.tʰɛː.ma] Yunanca telaffuz: [ˈma.θi.ma], "eğitim konusu" anlamına gelir. Kendi iyiliği için matematik çalışması ve genelleştirilmiş matematik teorilerinin ve kanıtlarının kullanılması, Yunan matematiği ile önceki uygarlıkların matematiği arasındaki önemli bir farktır.

<span class="mw-page-title-main">Primatomorpha</span> memeli kladı

Primatomorpha, eteneliler infra sınıfında yer alan, molekülergenetik araştırmalar sonrası ortaya konulmuş olan bir mir takım. Primatomorpha: Primatlar (Primates), Abalı memeliler (Dermoptera) ve Plesiadapiformları içerir.

<span class="mw-page-title-main">Shen Kuo</span> Çinli bilim insanı (1031-1095)

Shen Kuo veya Shen Gua (1031–1095), geleneksel ismi; Cunzhong (存中) ve Mengqi Weng (夢溪翁), birçok bilim dalında başarılı (polimat), Song Hanedanlığı (960-1279) döneminde yaşamış Çinli bilim insanı ve devlet adamı. Bilimin ve devlet idaresinin birçok alanında etkin olan Shen; bir matematikçi, astronom, meteorolog, jeolog, zoolog, botanikçi, farmakolog, ziraatçı, arkeolog, etnograf, haritacı, ansiklopedist, general, diplomat, hidrolik mühendisi, mucit, akademisyen, maliye bakanı, hükûmet devlet müfettişi, şair ve müzisyen idi. Song Hanedanlığı'nın Astronomi alanında baş yetkilisi olan Shen bunun yanı sıra İmparatorluk Sağlık işlerinin de başkan yardımcısı idi.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ İslam dünyasında astronomi</span>

İslam astronomisi, özellikle İslam'ın Altın Çağı sırasında, İslam dünyasında yapılan astronomik gelişmeleri kapsar ve çoğunlukla Arapça yazılmış eserlerden oluşur. Bu gelişmeler özellikle Uzak Doğu ve Hindistan'da daha sonra Orta Doğu, Orta Asya, Endülüs ve Kuzey Afrika'da gerçekleşti. Orta Çağ İslam astronomisi, yabancı dildeki kaynakların özümsenmesi ve bu kaynakların birbiriyle benzeşmeyen unsurlarının İslami özelliklere sahip bir bilim yaratmak için birleştirilmesi gibi yönleri nedeniyle diğer İslami bilimlerin doğuşuyla paralellik gösterir. Bu kaynaklar özellikle Arapça diline tercüme edilmiş ve üzerine çalışmalar gerçekleştirilmiş Yunan, Sasani ve Hint eserlerinden oluşuyordu.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çağ İslam matematiği</span> yaklaşık 622 ile 1600 yılları arasında İslam medeniyeti altında korunan ve geliştirilen matematiğin bütünü

İslam'ın Altın Çağı'nda matematik, özellikle 9. ve 10. yüzyıllarda, Yunan matematiği ve Hint matematiği üzerine inşa edilmiştir. Ondalık basamak-değer sisteminin ondalık kesirleri içerecek şekilde tam olarak geliştirilmesi, ilk sistematik cebir çalışması (Hârizmî tarafından yazılan Cebir ve Denklem Hesabı Üzerine Özet Kitap adlı eser ve geometri ve trigonometride önemli ilerlemeler kaydedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Matematik tarihi</span> matematik biliminin tarihi

Matematik tarihi, öncelikle matematikteki keşiflerin kökenini araştıran ve daha az ölçüde ise matematiksel yöntemleri ve geçmişin notasyonunu araştıran bir bilimsel çalışma alanıdır. Modern çağdan ve dünya çapında bilginin yayılmasından önce, yeni matematiksel gelişmelerin yazılı örnekleri yalnızca birkaç yerde gün ışığına çıktı. MÖ 3000'den itibaren Mezopotamya eyaletleri Sümer, Akad, Asur, Eski Mısır ve Ebla ile birlikte vergilendirmede, ticarette, doğayı anlamada, astronomide ve zamanı kaydetmede/takvimleri formüle etmede aritmetik, cebir ve geometri kullanmaya başladı.

Abbas bin Saîd Cevherî, Al-ʿAbbās ibn Saʿid al-Jawharī Bağdat'taki Beyt'ül Hikmet'inde ve kısa bir süre Şam'da astronomik gözlemler yapan bir geometriciydi. Muhtemelen İran asıllıydı. En önemli eseri, yaklaşık 50 ek önerme içeren ve paralellik postülatını ispatlamaya çalışılan bir kanıtını da içeren Öklid'in Elemanları Üzerine Yorumu idi.

<span class="mw-page-title-main">Li Dazhao</span>

Li Dazhao, Yeni Kültür Hareketi'ne katılan bir Çinli entelektüel ve siyasetçiydi. Chen Duxiu ile birlikte Temmuz 1921 tarihinde Çin Komünist Partisi'ni kurdu. ÇKP ve Sun Yat-sen'in Çin Milliyetçi Partisi arasında 1924'ün başlarında birleşik bir cephe kurulmasına yardım etti. Kuzey Seferi sırasında Li tutuklandı ve sonra 1927'de savaş ağası Zhang Zuolin tarafından Pekin'de idam edildi.

<span class="mw-page-title-main">Yangshao kültürü</span>

Yangshao kültürü, Çin'in Sarı Nehir boyunca MÖ 5000'den 3000'e kadar var olan bir Neolitik kültürdü. Kültür esas olarak Henan, Şansi ve Şensi eyaletlerinde gelişmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Erlitou kültürü</span>

Erlitou kültürü, Çin'in Henan eyaletinde Sarı Nehir vadisinde MÖ 1900'den 1500'e kadar var olan bir Bronz Çağı kültürüydü. Kültür, Luoyang kentinin Yanshi semtinde Erlitou'da keşfedilen sitenin adını almıştır. Henan ve Şansi'de geniş çapta yayıldı ve daha sonra Şensi ve Hubei'de ortaya çıktı. Çinli arkeologlar genellikle Erlitou kültürünü Şia Hanedanı'nın yeri olarak tanımlarlar, ancak böyle bir bağlantıyı kanıtlamak için yazı gibi sağlam bir kanıt henüz bulunmamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Orta Çince</span>

Orta Çince, ilk olarak MS 601'de yayınlanan ve ardından birkaç gözden geçirilmiş ve genişletilmiş baskının izlediği bir rime sözlüğü olan Qieyun 'da kayıtlı Çincenin tarihsel çeşididir. Yazı sisteminin doğası gereği, telaffuzun kendisi ve fonetik yeniden yapılandırılmak zorunda kaldı. Daha önceki Eski Çincenin aksine, Orta Çince dört tonlu bir ton sistemi geliştirmişti. Mevcut Çin lehçelerinin çoğu Orta Çinceden evrimleşmiş olup bununla birlikte Min Çincesi gibi bazı istisnalar bulunmaktadır.

Abu-Abdullah Muhammed ibn İsa Māhānī Mahan'da doğan ve Abbasi Halifeliği Bağdat'ta aktif olan İranlı matematikçi ve astronomdur. Bilinen matematiksel çalışmaları arasında Öklid'in Elementleri, Arşimet'in Küre ve Silindir Üzerine ve İskenderiyeli Menelaus'un Sphaerica üzerine yorumları ve iki bağımsız inceleme yer alır. Arşimet'in ortaya koyduğu, bir küreyi belirli bir oranda iki cilde bölme sorununu çözmeye çalıştı, bu daha sonra 10. yüzyıl matematikçisi Ebu Ca'fer el-Hazin tarafından çözüldü. Astronomi üzerine hayatta kalan tek çalışması azimutların hesaplanması üzerineydi. Ayrıca astronomik gözlemler yaptığı biliniyordu ve arka arkaya üç ay tutulmasının başlangıç zamanlarına ilişkin tahminlerinin yarım saat içinde doğru olduğunu iddia etti.

<span class="mw-page-title-main">Alexander Wylie</span>

Alexander Wylie, Çin'e giden bir İngiliz Protestan misyoneriydi. Çing Hanedanlığı'nın son dönemlerinde yaptığı çeviri çalışmaları ve bilimsel çalışmalarıyla tanınır.