İçeriğe atla

Leyla Tepe Medeniyeti

Leyla Tepe Medeniyeti
Leyla Tepe Medeniyeti'in yayılımını gösteren harita.
EvreSon Kalkolitik dönem
Coğrafi aralıkGüney Kafkasya
ÇağKalkolitik
Ana sitLeyla Tepe
ÖncülŞulaveri Şomu Kültürü
ArdılKaraz kültürü
Tanımlayanİdeal Narimanov
ÇözümleyenNecef Müseyibli

Leyla Tepe Kültürü Bakır Çağı'na ait antik Albanya kültürü. Adını Ağdam Rayonu yakınlarındaki Leyla Tepe'deki arkeolojik alandan almaktadır. Bu kültüre ait yerleşimler, M.Ö. 4350-4000 tarihleri arasında, Orta Kafkasya bölgesinin güney yamaçları boyunca yayılmıştır. Leyla Tepe'deki anıtlar, 1980'lerde ilk olarak Sovyet arkeolog I. G Narimanov tarafından belirlenmiştir. Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı ve Güney Kafkasya Boru Hattı inşaat çalışmalarının zarar verme olasılığı, dikkatleri bu arkeolojik alana yöneltmiştir.

Özellikler

Böyük Kesik'in alt yerleşim katmanlarında da, Leyla Tepe Kültürü'ne ait özellikler keşfedilmiştir. Leyla Tepe Kültürü'nde ölüler, toprak küplerin içine konularak defnedilmekteydi.[1] Güney Kafkasya'da, Batı Gürcistan'da da benzer küp mezarlar bulunmuş olmakla birlikte, bu mezarlar nispeten daha yeni tarihlere aittir.

Ağstafa Rayonu'na bağlı Poylu kasabasında, Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı inşası esnasında, çok katmanlı antik bir yerleşim yeri keşfedildi. Leyla Tepe Kültürü'ne ait bu yerleşimin alt katmanı, M.Ö. 4. bin yılın başlarına kadar uzanmaktadır.[2][3] I. Narimanov'un Leylatepe'de yaptığı kazılarda dikdörtgen ve ızgara planlı kerpiç yapıların yanı sıra Keçili malzemesine benzer bir çanak çömlek türü bulunmuştur. Çanak çömlekte görülen bazı özellikler ve kilden yapılmış oraklar, bu kültürün Mezopotamya'nın Obeyd Kültürü ile ilişkili olabileceğini düşündürmektedir (Özellikle, Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki Arslantepe,Tepecik gibi yerleşimler)[4].[5] Bunların yanı sıra ortaya çıkan bakır buluntular madenciliğin gelişmiş olduğunun göstergesi olarak kabul edilebilir.

Bu kültüre ait diğer yerleşimler, Ermenistan tarafından kontrol edilmekte olan Karabağ Vadisi'nde, bir kısmında Dağlık Karabağ Cumhuriyeti topraklarında bulunmaktadır. Leyla Tepe, tipik Batı Asya yerleşimi tipi özelliklerine sahiptir. Ermenistan yaylarında bulunan daha sonraki medeniyetlerle yakından ilişkilidir. Birbirine yakın inşa edilmiş evlerde bulanan ocaklar, Ermeni tonirlerini andırmaktadır. Maykop Kültürü'nün de, Leyla Tepe Medeniyeti insanları tarafından kurulduğu zannedilmektedir.

Rus Bilimler Akademisi tarafından Suriye'de Tel Hazne köyündeki antik yerleşimde yapılan kazılarda bulunan, M.Ö. 4. bin yıla ait objeler, Maykop ve Leyla Tepe Kültürlerine ait eserlerle benzerlik göstermektedir.[6]

Leyla-Tepe'ye ait çanak çömlekler, kuzey Suriye ve Mezopotamya'da ve özellikle Amik Ovası'nda "F evresi geleneği" olarak tanımlanan döneme ait "saman yüzlü" (Üretim teknolojisi kapların fırınlanması esnasında ateşten daha fazla faydalanabilmelerini sağlayan ve kabın tüm yüzeyinde izler bırakan saman katkıdır. Bu nedenle saman yüzlü/chaff faced olarak tanımlanırlar) çanak çömleklerle büyük benzerlik gösterir.[7] Benzer çanak çömlekler Kültepe'de de bulunmuştur.

Galayeri

2012'de Kabala Rayonu'nda yapılan kazılarda, Leyla Tepe Kültürü'ne ait Galayeri arkeolojik bölgesi keşfedilmiştir. Galayeri, Yakın Doğu'nun erken dönem medeniyetleriyle yakından bağlantılıdır.[8] Buradaki yapıların neredeyse tamamı, Doğu Anadolu bölgesindeki kalkolitik dönem buluntularının özelliklerine sahiptir. Galayeri kil yapılarının en yakın benzerleri Arslantepe'de bulunmaktadır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Археология Азербаиджана". 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2020. 
  2. ^ Najaf Museyibli, Poylu II Report On Excavations of Poylu II Settlement At Kilometre Point 408.8 of Baku-Tbilisi-Ceyhan pipeline. 2 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Baku – Azerbaijan, 2008
  3. ^ Romano, Licia (2010). Proceedings of the 6th International Congress of the Archaeology of the Ancient Near East: Excavations, surveys and restorations : reports on recent field archaeology in the Near East. Otto Harrassowitz Verlag. s. 359. ISBN 3447062169. 
  4. ^ "Гуп «Наследие» В. Л. Ростунов". 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2012. 
  5. ^ KULİYEVA, Zeynep; BAHŞELİYEV, Veli (2018). "NAHÇIVAN'IN KALKOLİTİK ÇAĞ KÜLTÜRÜ" (PDF). TÜBA-AR. 23 (23). TÜB-AR. ss. 29-52. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020. 
  6. ^ "Книга Р. Мунаева (в соавторстве)". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2020. 
  7. ^ KALKAN, Emrullah (2018). "KALKOLİTİK DÖNEMDE YUKARI DİCLE VADİSİ'NDE ÖLÜ GÖMME GELENEKLERİ". Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 11 (2). Hitit Üniversitesi. ss. 1429-1453. 8 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2020. 
  8. ^ Najaf Museyibli, Potter's Marks on Leilatepe Culture Pottery: Eastern Anatolian Chalcolithic Traditions in the Caucasus 9 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, Vol. 16, No 1, (2016), pp. 283–294 doi 10.5281/zenodo.44772

İlgili Araştırma Makaleleri

Bakır Taş Çağı, MÖ 5000-3000 yılları arasını kapsayan tarih öncesi dönemdir. Bakır Çağı'nın bir diğer adı Maden Taş Çağı'dır. Taş aletler yanında bakırın da kullanılmaya başlamasından dolayı Kalkolitik Çağ olarak adlandırılan bu dönem, Geç Neolitik Çağ'ın devamıdır. Bu çağda da, Neolitik Çağ'da olduğu gibi, bölgesel farklılıklar bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Alacahöyük</span> ören yeri

Alacahöyük, Çorum'un Alaca ilçesinin 15 km kuzeybatısındaki Alacahüyük köyündeki bir höyüktür. Bu höyükte dört ayrı kültür evresinden kalma 15 yerleşim ya da yapı katı saptanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Obeyd kültürü</span>

Obeyd Kültürü ya da Ubeyd Kültürü, Güney Mezopotamya'da MÖ 5.900 – 4.300 tarihleri arasında var olmuş bir yerel ve tarihöncesi kültürdür. Güney Mezopotamya'nın en eski yerleşimi olarak Çanak Çömlekli Neolitik Çağ'dan Kalkolitik Çağ'a uzanan ve Uruk Dönemi başlarına kadar süren bir kültürdür.

<span class="mw-page-title-main">Karaz kültürü</span>

Karaz Kültürü,Erken Tunç Çağı'na ait bir kültürdür. Sovyet arkeolog Boris Kuftin'in çalışmalarında ortaya konulan, Geç Kalkolitik Çağ ve Tunç Çağı boyunca Doğu Anadolu Bölgesi, Transkafkasya, Azerbaycan ve Kuzeybatı İran'ı içine alan bir yayılma gösteren kültürdür.

İkiztepe Höyüğü, Samsun ili Bafra ilçesinin 7 km. kuzeybatısında yer alan bir höyük'tür. Günümüzde Kızılırmak'ın denize döküldüğü yerin hemen batısında yer alan höyük adını, uzaktan bakıldığında iki tepe olarak görülmesinden almaktadır. Fakat gerçekte dört tepedir. Bu tepeler kazı başkanları tarafından romen rakamlarıyla tanımlanmıştır. Güneydeki en büyük tepe, günümüzde ovadan 29 metre yükseklikte olup Tepe I olarak adlandırılır. Tepe II, bunun kuzeyindedir ve 22,5 metre yüksekliktedir. En kuzeydeki Tepe III, 12,3 metredir. Tepe II'nin batısına düşen Tepe IV ise 16 metredir. Bugün denizden 7 km. içeride olan İkiztepe Höyüğü MÖ 5-3 binlerde denize oldukça yakın konumdaydı.

<span class="mw-page-title-main">Halaf kültürü</span>

Halaf Kültürü, Kuzey Mezopotamya'nın Çanak Çömlekli Neolitik Çağ'ında, Tell Halaf'da kesintisiz olarak gelişen bir tarihöncesi kültürdür. Tell Halaf yerleşimi, MÖ 6.000 civarı ile MÖ 5.400 arasında Halaf Dönemi olarak adlandırılan bir dönem boyunca gelişmiştir. Halaf Kültürü'nü yine aynı bölgede Obeyd Kültürü izlemiştir. Halaf Kültürü adını, günümüzde Türkiye – Suriye sınırının hemen güneyinde yer alan ve Erken Kalkolitik Çağ'a tarihlenen Tell Halaf yerleşiminden almaktadır. Halaf Kültürü'nün Samarra ve Hassuna kültürlerinden kaynaklanmadığı ama onlardan etkilendiği görüşü hakimdir.

Karaz Höyük, Erzurum il merkezinin yaklaşık 16 km. batı – kuzeybatısında yer alan bir höyüktür. Yaklaşık 200 metre çapındaki tepe 16 metre yüksekliktedir. Karasu Çayı'nın suladığı ovanın kuzeyindedir.

Tepecik / Makaraz Tepe Höyüğü, Elazığ İl merkezinin yaklaşık olarak 31 km. doğusunda, günümüzde Keban Baraj Gölü suları altında kalmış olan bir höyüktür. Höyüğün asıl ismi Makaraz Tepe'dir. Fakat arkeolojik yazında daha çok Tepecik olarak geçmektedir. Tepe, 200 metre çapında olup 16-17 metre yüksekliktedir.

Kumtepe Höyüğü, Çanakkale İl merkezinin güneybatısında, Kumkale'nin güneyinde, Kara Menderes Çayı'nın batı yakasında yer alan, Çanakkale Boğazı'ndan 2,5 km. ve Ege Denizi'nden 2 km. mesafede bulunan bir höyüktür. Tepe, 100 x 80 metre boyutlarında olup 4-5 metre yüksekliktedir.

<span class="mw-page-title-main">Hacılar Höyük</span>

Hacılar Höyük, Burdur İl merkezinin 26–27 km güneybatısında yer alan bir höyüktür. Toroslar'ın kuzeye uzanan sırtları arasında oluşmuş bir vadide bulunmakta olup batısında Koca Çay akmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Aktopraklık Höyüğü</span>

Aktopraklık Höyüğü, Bursa İl merkezinin 25 km. güneybatısında, Nilüfer İlçesi'nin batısında, Ulubat Gölü'nün doğu kıyısında yer alan bir höyüktür. Akçaları Sırtı Höyüğü ve Aktopraklık Mevkii olarak da bilinmektedir.

Kurban Höyük, Atatürk Baraj Gölü suları altında kalmadan önce, Şanlıurfa İl merkezinin 60 km kuzey-kuzeybatısında, Bozova İlçesi'nin Cümcüme Köyü'nün 2 km batısında, Fırat Nehri kıyısında yer alan bir höyüktü. Höyük, nehrin güney kıyısındaki 1,5 km genişlikteki alçak bir teras üzerine kurulmuştu. İlk yerleşmenin üst teraslardan kesen vadilerden birinin alüvyal deltasında kurulmuştu. Oldukça alçak, semer biçimindeki iki tepeden oluşur. Güney taraftaki daha yüksek olup, 250 x 180 metre boyutlarında ve ovadan 10 metre yüksekliktedir. Kuzeydeki höyük ise 170 x 120 metre boyutlarında ve 4 metre yüksekliktedir. Toplam olarak 6 hektarlık bir alana yayılmış olan yerleşimin 3 hektarlık bölümü kazılmıştır.

Yenice Yanı Höyüğü, Diyarbakır İli'nin 50 km. doğusunda, Bismil İlçesi'nin 10 km. güneydoğusunda, Dicle'nin kollarından Seyhan Çayı vadisinde, çayın doğu kıyısında yer alan bir höyüktür. Yenice Köyü'nün Eski Mezarlık Mevkiindedir. Tepe, 150 x 80 metrelik boyutlarıyla küçük sayılabilecek bir höyüktür ve yaklaşık olarak 1,2 hektarlık bir alana yayılmaktadır.

Karaoğlan Höyüğü, Ankara İl merkezinin 25 km. güneyinde, Mogan Gölü'nün güneydoğu ucunda yer alan bir höyüktür. Bulunduğu bölge Ankara bölgesinden güneydoğu ve güneybatı yönlerine uzanan ana ticaret yollarının kavşağı durumundaydı. Tepe, 260 x 180 metre boyutlarında ve 18-20 metre yüksekliğindedir. Höyük Ankara – Konya kara yolu üzerindedir.

Müslümantepe Höyüğü, Diyarbakır İli, Bismil İlçesi'ne bağlı Şahintepe Köyü'nün kuzeybatı kenarında, Dicle Nehri'nin güney kıyısında yer alan bir höyüktür. Güneyden Dicle'ye doğru genişleyen, tarıma uygun bir vadide, yine güneyden vadi tabanı içine giren, yarımada şeklinde doğal bir kayalık üzerinde kurulmuştur. Bismil İlçesi'ne 22 km. mesafededir. Bu kayalık, yerleşmenin savunulması açısından elverişli bir durum yaratmaktadır.

Girharrin Höyüğü, Mardin il merkezinin 11 km. güney-güneydoğusunda, Mardin - Nusaybin karayolunun hemen batısında, eski adı Girharrin olan Ortaköy Köyü'nün ortasında yer alan bir höyüktür. Bazı kaynaklarda Gülharrin olarak geçmektedir. Tepe, teraslarıyla birlikte 400 x 300 metre boyutlarında ve 40 metre yüksekliktedir. Navala Kutte Vadisi'nde yer alan ve Riji Deresi'nin batı tarafında olan höyük, bu vadinin kuzeydoğu yönünde doğal bir geçit sağlamaktadır. Asur Ticaret Kolonileri Çağı'nda Kültepe Karum'a uzanan ve Kral Yolu olarak bilinen ana ticaret hattının yerleşimden geçtiği bilinmektedir. Tepenin ve köyün eski adı olan Girharrin'in, gir (tepe) ve harrin (yol) sözcüklerine dayandığı ileri sürülmektedir. Diğer yandan Asur belgelerinde adı Huzirina olarak geçen kentin burası olduğu düşünülmektedir.

Orman Fidanlığı, Eskişehir il merkezinin 5–6 km. güneybatısında, Eskişehir Belediyesi'nin Orman Fidanlığı içinde yer alan bir düz yerleşmedir. Yerleşme Yukarı Porsuk Çayı Vadisi'ni kuzey tarafından çeviren ve Karabayırlar olarak bilinen tepelerin vadiye bakan yamacındadır. Yukarı Porsuk Vadisi'yle Eskişehir Ovası'nın birleştiği yerdedir.

Kanlıtaş Höyük, Eskişehir il merkezinin kuzeyinde, Aşağıkuzfındık Köyü'nün 1 km. doğusunda, "Kanlıtaş Mevkii" olarak bilinen yörede yer alan bir höyüktür. Yerleşme, vadinin ortasındaki kayalık bir yükseltinin kuzey yamacındadır. Tepe, 30 metre çapında olup 4 - 7 metre yüksekliktedir.

<span class="mw-page-title-main">Maykop kültürü</span> Batı Kafkasyaya hakim olmuş arkeolojik kültür

Maykop kültürü, Tunç Çağı'nda Batı Kafkasya bölgesinde hakim olmuş başlıca arkeolojik kültürlerinden biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Alikemek Tepesi</span>

Alikemek Tepesi, Azerbaycan'ın Celilabad rayonundaki Mugan ovasında yer alan ve Kalkolitik döneme, MÖ 5000 yılı civarına tarihlenen bir arkeolojik sit alanıdır. Erken seviyeler Shulaveri-Shomu kültürüne aitti. 1 hektardan fazla bir alanı kaplamaktadır.