Leyla Erbil
Leyla Erbil | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Leyla Bilgin 12 Ocak 1931 İstanbul, Türkiye |
| Ölüm | 19 Temmuz 2013 (82 yaşında) İstanbul |
| Defin yeri | Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul |
| Milliyet | Türk |
| Eğitim | İstanbul Üniversitesi |
| Meslek | Yazar |
| Çocuk(lar) | Fatoş Erbil-Pınar |
Leylâ Erbil (d. 12 Ocak 1931, İstanbul - ö. 19 Temmuz 2013, İstanbul), Türk yazar.
Türk edebiyatının 1950 kuşağı yazarlarındandır. Eserlerinde orta sınıf ahlakını, bireyleşmeyi, bireyin iç dünyasındaki psikanalitik derinliği ve kadın-erkek ilişkilerini ele aldı; söz dizimi kurallarını değiştirdi; "Leylâ işaretleri" dediği kendine özgü bir noktalama işareti sistemi, yeni ve deneysel bir kelime haznesi kullandı.[1] Edebiyat ve siyasi yaşam içinde aktif rol aldı; Türkiye Yazarlar Sendikası'nın kurucu üyelerinden biri oldu. 2002 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne aday gösterilen Erbil, Türkiye'den bu ödüle aday gösterilen ilk kadın yazardır.[2]
Yaşamı
1931 yılında İstanbul'da doğdu.[3] Orta sınıf bir ailenin üç kız kardeşten ortancası idi. Babası Trabzon'a yerleşmiş Rumeli kökenli bir ailenin oğlu olan vapur baş makinisti Hasan Tahsin Bey (Bilgin); annesi ise Balkan Savaşı mübadelesi sırasında İzmir'e taşınmış Arnavut kökenli, Selanik doğumlu Emine Huriye Hanım'dır.[4] Dedesi Mehmet Efendi'nin Fatih'teki konağında doğan Leyla Erbil'in ailesi konağın bir yangında yanmasından sonra Beşiktaş'a taşındı. Çocukluğunda babasının görevli olduğu şileple dünya seyahatine çıkma imkanı buldu ve bu seyahat onun dünya görüşüne, bilgi ve algısına katkı sağladı.[5] Deniz ve vapur, eserlerinde önemli bir yer teşkil etti.[6]
Sırasıyla Esma Sultan İlkokulu, Beşiktaş İkinci Kız Ortaokulu, Beyoğlu Kız Lisesi'nde okudu. Ailesinin Caddebostan'a taşınması nedeniyle lise son sınıfa Kadıköy Kız Lisesi'ne geçti ve bu okuldan mezun oldu.[5] Lisede döneminde kısa öyküler ve şiirler yazmaya başladı.[1]
İstanbul Üniversitesi'nde İngiliz Edebiyatı bölümünde eğitim gördü. Üniversitedeki ilk yılının ardından Aytek Şay'la kısa süren bir evlilik yaptı ve eğitimine ara verdi. Bir yıl sonra okula geri döndü. Öğrenimi sırasında edebiyata ilgisi arttı ve aynı üniversitede öğrenci olan ablasının (Mürvet Toksöz) katkısı ile edebiyat çevresi ile tanıştı.[4] Çeşitli işlerde çalıştı. İskandinav Havayolları'nda sekreter olarak çalıştığı sırada, öykülerine hayranlık duyduğu Sait Faik ile tanıştı; onun etkisiyle şiir yerine düzyazıya yönlendi.[5] Sait Faik'in 1954'teki ani ölümüne dek yakın arkadaş olarak kaldı.[1] Sait Faik'in ölümünden sonra onu teselli etmek için Ahmet Arif'in yazdığı mektup, şairin 1954-1957 arasında Erbil'e göndereceği, edebiyat tarihinde yer edinecek mektuplarının başlangıcı oldu.[5]
Üniversite öğrenimini son sınıfta iken bırakıp 1954 yılında mühendis Mehmet Erbil'le evlendi ve Ankara'ya yerleşti. Çalışma hayatına Devlet Su İşleri'nde devam etti. Vüs’at O. Bener, Nezihe Meriç, Can Yücel, Orhan Peker ve İlhan Berk'in de aralarında olduğu birçok sanatçı ile Ankara'da tanıştı. 1950 yılında yazdığı ancak yayımlatmadığı ilk kısa öyküsü "Uğraşsız"'ı, arkadaşlarının cesaretlendirmesiyle okuyucuya sundu. Bu öykünün 1956'da Seçilmiş Öyküler dergisinde yayımlanması ile aktif yayın hayatı başladı. Öykülerini daha sonra Ataç, Dost, Dönem, Papirüs, Türk Dili, Türkiye Defteri, Yeditepe, Yelken, Yeni a, Yeni Dergi ve Yeni Ufuklar gibi dergilerde yayımladı.
Ticarete başlayan eşi ile 1957'de İzmir'e taşındılar, kızı Fatoş 1960 yılında dünyaya geldi. Aynı yıl ilk öykü kitabı Hallaç yayımlandı. Varoluşçuluk felsefesini yakından inceleyen yazar, kitapta bu felsefenin etkisi altında yazılmış öykülere yer verdi.[7] Yabancılaşma, yalnızlık, suç işleme, bunalım, tabular, önyargılar, intihar, umutsuzluk, anlam arayışı, cinsellik gibi konularını ele aldı; bilinç akışı yöntemini kullandı.[6] Hallaç'taki öyküleri, o dönemde okurdan fazla ilgi görmedi ancak Memet Fuat ve Behçet Necatigil gibi edebiyatçıların beğenisini kazandı.[7]
1961'de eşinin mobilyacılık işleri iflasla son bulunca ailesi ile İstanbul'a döndü. O yıl kurulan Türkiye İşçi Partisi'ne üye oldu ve Fethi Nacii yönetiminde, Edip Cansever ve Ahmet Oktay'la partinin Sanat ve Kültür Bürosu'nda görev aldı.[1]
1967'de Zürih'e giderek kısa bir süre Türk Konsolosluğu'nda kâtip olarak çalıştı. İstanbul'a dönünce çeşitli yerlerde çevirmen ve sekreter olarak çalıştı. Bu arada Edebiyatçılar Birliği yönetim kurulunda görev aldı. Çok ses getireceğine inandığı ikinci öykü kitabı Gecede'yi 1968'de Nurer Uğurlu ve Metin Eloğlu'nun da yardımlarıyla kendisi bastırdı.[8] Sait Faik Hikâye Armağanı için başvurduysa da ödül o yıl Orhan Kemal ve Faik Baysal arasında paylaştırılınca arkadaşları Selim İleri, Hayati Asılyazıcı, Naci Çelik, Demir Özlü ve Fikret Ürgüp ile birlikte Sait Faik Abasıyanık'ın mezarı başında buluşup yarışmalara katılmama kararı aldı. Bu eylemden sonra yayınlanan her kitabınızn ilk sayfasında "Bu kitap hiçbir 'ödül'e katılmamıştır" ibaresine yer verdi.[9]
Bulgaristan Yazarlar Birliği'nin daveti ile 1969 yılında Bulgaristan'a konuk yazar olarak davet edildi, Bulgar yazar ve okurlarla bir araya geldi.
1970 yılında Arnavutköy'e yerleşti ve işinden ayrılarak tam zamanlı yazarlık yapmaya başladı. Türkiye Sanatçılar Birliği'nin (1970), Türkiye Yazarlar Sendikası'nın (1974) kurucularında birisi olarak toplum yaşamında daha aktif yer almaya başladı.[10] İlk romanı Tuhaf Bir Kadın 1971 yılında yayınlandı. Roman, toplumun değerlerine, dini otoritelere ve tabulara kadının başkaldırışını anlatmasıyla yoğun ilgi gördü.[11]
Üçüncü öykü kitabı Eski Sevgili 1977'de yayımlandı. 1979 yılında Amerikan Kültür Merkezi'nin projesi kapsamında Iowa Üniversitesi’nden davet aldı ve dört ay süreli ABD Uluslararası Yazarlar Atölyesi çalışmalarına katıldı; Türkçe edebiyat üzerine seminer verdi.[10] Iowa Üniversitesi’nin onursal üyesi seçildi.
Alzheimer hastası annesini 1984 yılında kaybettikten sonra annesinin hastanede geçirdiği yıllarda yaşadıklarıyla ilgili otobiyografik öğeler taşıyan Karanlığın Günü (1985) romanını yayımladı.[1][10] Romanda, 1930-1980 arasında Türkiye'nin gündelik hayatına, idamlara, banker krizine, inanışlarına, yemek kültürüne kadar pek çok konuyu işledi.[12] 1986'da yakın arkadaşı Tezer Özlü'yü kaybetti ve onunla birlikte tasarladıkları üçüncü romanı Mektup Aşkları'nı Özlü'nün anısına 1988'de yayımladı.[1] Aynı yıl Moskova, Leningrad ve Litvanya’ya gitti.[10] Tezer Özlü’nün kendisine yazdığı mektupları Özlü’nün vasiyeti üzerine Tezer Özlü’den Leylâ Erbil’e Mektuplar (1995) adlı bir kitapta topladı. Aynı yıl, dostu Onat Kutlar’ın bombalı saldırıda öldürülmesi onu derinden sarstı.[10]
1996 yılında F-tipi cezaevleri ve açlık grevlerine dikkat çekmek için ölüm orucunun 69. gününde yayımladığı bildiri, yüz kadar şair ve yazarın imzasını aldı. 1998'de Zihin Kuşları adlı deneme kitabını yayımladı. Bu kitabı 1954'ten itibaren çeşitli dergilerde yayımlanmış olan yazıları, kendisiyle yapılan söyleşiler ile daha önce yayımlanmamış olan bazı yazılarının toplamından oluşmaktaydı.[11]
1999 yılı Türkiye genel seçimlerinde Özgürlük ve Demokrasi Partisi'nden (ÖDP) milletvekili adayı oldu. Seçimlerden sonra partinin üyeliğinden ayrıldı. 2001 yılında Cüce adlı romanı yayımlandı. Eserde, erkeklik ve kadınlık kavramlarını eleştirel biçimde ele aldı.
2000- 2001 yılı Ankara Edebiyatçılar Derneği Onur Ödüllerini kabul eden sanatçı, 2002 yılında ise üyesi olduğu PEN Yazarlar Derneği tarafından Nobel Edebiyat Ödülü'ne aday gösterildi. Bu ödüle Türkiye'den aday gösterilen ilk kadın oldu. Adaylık sırasında "Türk dili ve edebiyata egemenliği, aynı zamanda insana, hayata ve dünyaya karşı sorumlu aydın tavrı" vurgulanmıştır.
2005’ten sonra ağır bir hastalıkla (Langerhans Cell Histiocytosis) mücadele etti. 2005’te yazarın "novella" adını verdiği Üç Başlı Ejder yayımlandı. Bu tarihten sonra Erbil'e olan ilgi giderek arttı; hakkında sempozyum, panel gibi pek çok etkinlik düzenlendi.[11]
2011'de Kalan, 2013'te ise hasta yatağında kaleme aldığı son romanı Tuhaf Bir Erkek yayınlandı. 2013'te PEN Kısa Öykü Ödülü'ne layık görüldü.[13]
19 Temmuz 2013 tarihinde 82 yaşında ölen Leyla Erbil, Zincirlikuyu Mezarlığı'nda defnedildi.[14] Cenazesinde “Vapur” isimli öyküsünden bölümlerin yazılı olduğu kırmızı kağıttan gemiler okurları dağıtılarak uğurlanmıştır.[15]
Ahmet Arif’in kendisine yazdığı mektupları Arif'in ölümünden sonra Leylim Leylim: Ahmet Arif’ten Leylâ Erbil'e Mektuplar adıyla yayımlamış; Almanca, İngilizce, Fransızca, Kürtçe ve Rusça'ya çevrilmiştir.[16]
Koleksiyonu
Erbil’in 1940 yılından ölümüne dek yazdığı 40 kadar defterini, yayımlanmış çeşitli yazılarını, dostlarıyla mektuplaşmalarını, el yazısı notlarını, kişisel evrakını, afiş-resimlerini, gazete-dergi kupürlerini, ödüllerini ve birtakım objeleri içeren koleksiyonu, kızı Fatoş Erbil tarafından Boğaziçi Üniversitesi bünyesindeki Nâzım Hikmet Kültür ve Sanat Araştırma Merkezi'ne bağışlanmış ve dijital ortama aktarma çalışmaları 2018 yılında başlamıştır.[1][17][18]
Eserleri
Öykü
- Hallaç (1961)
- Gecede (1968)
- Eski Sevgili (1977)
Roman
- Tuhaf Bir Kadın (1971)
- Karanlığın Günü (1985)
- Mektup Aşkları (1988)
- Cüce (2001)
- Üç Başlı Ejderha (2005)
- Kalan (2011)
- Tuhaf Bir Erkek (2013)
Diğer eserleri
- Tezer Özlü'den Leylâ Erbil'e Mektuplar (1995)
- Düşler Öyküler (1997)
- Zihin Kuşları (1998)
Dış bağlantılar
- Leyla Erbil'in romanlarında cinsellik sorunsalı 18 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Hülya Dündar, Bilkent Üniversitesi, 2004
Kaynakça
- ^ a b c d e f g "Boğaziçi Arşiv ve Dokümantasyon Merkezi". arsivmerkezi.boun.edu.tr. 22 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ "Leyla Erbil: Hayatı ve Edebi Kişiliği | Leyla Erbil kimdir?". Simit Çay Edebiyat Etkinlikleri. 19 Temmuz 2013. 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2021.
- ^ A.Ş, Kidega Elektronik Tic ve Yayıncılık. "Leyla Erbil Kimdir? - En Sevilen ve En Çok Satan Kitapları". kidega.com. Erişim tarihi: 31 Ekim 2021.[]
- ^ a b Şahin, Elmas. "82 Yıllık Yaşama Sığdırılan Yarım Asırlık Edebiyat Aşkı". Turnalar Uluslararası Türk Dili, Edebiyat ve Çeviri Dergisi, Yıl:15, Sayı 52. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ a b c d "Leyla Erbil'i Ablası Anlatıyor". Mevzuedebiyat.com sitesi, 16 Şubat 2018. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ a b "Hallaç'ta Leyla Erbil'i Aramak". Pazartesi14.com, 25 Mayıs 2021. 25 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ a b "Leyla Erbil Dizisi – İkinci Bölüm". Mevzuedebiyat.com, 24 Şubat 2018. 9 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ Kunduz, Nagihan. "Leyla Erbil'in Romanlarında Yapı ve İzlek". Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, Eylül 2012. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ "Leyla Erbil: "Ben deliliğe düşkün bir yazarım"". Düşler Öyküler dergisi, Sayı: 4, Mayıs 1997. 11 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ a b c d e Şahin, Burcu. "Leyla Erbil". teis.yesevi.edu.tr. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. 23 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ a b c Erkan, Yasemin. "Leylâ Erbil'in Kalan ve Tuhaf Bir Erkek romanlarında postmodernizmin yansımaları" (PDF). Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2016. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ "Leyla Erbil Dizisi – Dördüncü Bölüm". Mevzuedebiyat.com, 11 Mart, 2018. 21 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ Ökdem, Gülden. "Pen 2013 Öykü Ödülü Leylâ Erbil'in". Milliyetsanat.com, 16 Şubat 2013. 21 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ "Şimdi biz ne yapacağız Leyla Erbil? | Milliyet Sanat". www.milliyetsanat.com. 11 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ "Leyla Erbil 'Vapur' ile uğurlandı". Milliyet, 23 Temmuz 2013. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ Uluşahin, Aslı. "Ahmed Arif'ten Leyla Erbil'e aşk mektupları". Cumhuriyet gazetesi 19 Eylül 2013. 14 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
- ^ Şen, Merve (Aralık 2019). "Leylâ Erbil'den Kalanlar: Yazar Arşivlerinde Çoğalan Sesler ve Öznel" (PDF). monograf Edebiyat Eleştirisi Dergisi. 14 Aralık 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
- ^ Manifesto, Gazete (27 Temmuz 2018). "Leyla Erbil'in kişisel arşivi dijital ortama aktarılıyor". Gazete Manifesto. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2021.
