Letonya ya da resmî adıyla Letonya Cumhuriyeti, Kuzey Avrupa'da yer alan bir ülkedir. Kara sınırlarını kuzeyde Estonya, güneyde Litvanya; doğuda ise Rusya ve Belarus ile paylaşmaktadır. Aynı zamanda Letonya, İsveç ile denizden sınırdaştır. Letonya'nın en büyük şehri ve başkenti Riga'dır. 1 Mayıs 2004'ten beri Avrupa Birliği üyesidir.
Riga, Letonya'nın başkentidir. Baltık Denizi'ne şehrin ortasından geçen Daugava Nehri ile açılır. Şehir 56° 58¹ Kuzey Paraleli, 24° 8¹ doğu boylamında yer alır. Riga, Baltık devletleri içinde en büyük şehir olmasının yanı sıra, önemli bir kültür, siyaset, eğitim, finans, ticaret ve endüstri merkezidir.
Letonca ya da bir diğer adıyla Letçe, Letonya'nın resmî dilidir. 1,4 milyon kişi ana dil olarak, 1-1,5 milyon kişi yabancı dil olarak, toplamda yaklaşık 3,2 milyon kişi tarafından konuşulur. 33 harfli bir alfabe kullanılır.
Daugava (Letonca) ya da Batı Dvina Üç Baltık ülkesinden biri olan Letonya'nın başkenti Riga 'nın ortasından geçen ve Baltık Denizi'ne dökülen nehirdir. Letonya'nın en büyük nehridir.
Riga Körfezi, Estonya ve Letonya'nın içlerine sokulmuş, Baltık Denizi'nin bir uzantısıdır. Yüzölçümü 18.000 km² kabul edilen körfezin ölçülmüş en derin yeri 54 metredir. Riga Körfezi'ni, Estonya'ya bağlı Saaremaa Adası Baltık Denizi'nden ayırır. Körfezde bulunan Abruka, Kihnu ve Ruhnu adaları'da Estonya'ya aittir. Körfezin kıyılarına kurulmuş önemli şehirler, Estonya'nın Pärnu kenti ve körfeze adını veren Letonya'nın başkenti Riga'dır.
Litvanlar, Litvanya'nın yerlisi olan Baltık kökenli bir etnik gruptur. Litvanların, Litvanya'daki nüfusu üç milyonu aşmaktadır. Bir milyonu da Litvanya'nın dışında yaşamaktadır. Litvanların anayurtları dışında yaşadıkları yerlerin başında ABD, Brezilya, Kanada, Rusya, Birleşik Krallık ve İrlanda gelmektedir. Litvanca, Hint-Avrupa dil grubuna bağlı olup Baltık dilleri alt sınıfına dahil olan iki dilden biridir. Litvanların çoğu Hristiyanlık dininin Katolik mezhebine bağlıdırlar.
Kurlandiya, bugünkü Letonya'ya bağlı tarihi bölge. Çoğu zaman Semigalya ve Selonya adlı iki bölge ile beraber anılır.
Baltık dilleri, Kuzey Avrupa'da konuşulan Hint-Avrupa dil ailesinin Baltık-Slav dilleri koluna bağlı bir dil grubudur. Bu dil grubu bazen doğu batı olarak bazen de ölü veya hala konuşulan bir dil olarak ayrılmaktadır. Eski Baltık dilleriyle yeni Baltık Dillerinin karşılıklı birbirini anlaması mümkün değildir. Çünkü yeni Baltık slav<<<dillerine çok fazla Slavca sözcük girmiştir. Alfabe olarak Latin alfabesini kullanırlar.
Semigallian, Baltık Dilleri sınıfından soyu tükenmiş ölü bir dildir. Litvanya ve Letonya'nın bulunduğu bölgelerde konuşulurdu. Letonca'nın ağır bastığı bir bölge olunca dil asimile oldu. 16. yüzyılda belgeleri bulunmuştur. Yalın bir dildi. Litvancaya çok benziyordu. Hint Avrupa Dil Ailesi'nin Balto-Slavik kolundadır.
Latgalce veya Latgalya dili, Letonya'nın Latgale bölgesinde konuşulan bir Doğu Baltık dili. Latgalcenin Letonca etkisinde kalmış ayrı bir dil mi yoksa Letoncanın bir lehçesi mi olduğu tartışılmalıdır. Latgalce ile Letonca arasında karşılıklı anlaşılabilirlik bulunmaktadır. Letonya'daki dil otoriteleri, Latgalceyi Letoncanın temelini oluşturan eski bir Letonca formu olarak kabul etmektedir. Letonya halkının %8,8'i günlük olarak Latgalce konuşmaktadır.
Marija Naumova ya da sahne adıyla Marie N, Rus asıllı Leton şarkıcı.
Kuzey Avrupa, Avrupa'nın kuzey bölgesine verilen addır. Birleşmiş Milletler Kuzey Avrupa'yı aşağıdaki ülkeler ve bölgelerden oluşmuş olarak kabul etmektedir:
- Danimarka
- Faroe Adaları
- Grönland
- Estonya
- Finlandiya
- İzlanda
- İrlanda
- Letonya
- Litvanya
- Norveç
- Svalbard ve Jan Mayen
- İsveç
- Birleşik Krallık
- Man Adası
- Manş Adaları: Guernsey ve Jersey
Liepāja;, Letonya'nın batısında, Baltık Denizi kıyısında kurulmuş, tam olarak 21. doğu enlemi üzerinde bulunan bir şehirdir. Letonya'nın Kurzeme Bölgesi'nin en büyük, ülkenin Riga ve Daugavpils'ten sonraki en büyük şehridir. Önemli bir liman şehri olan Liepāja'nın 1 Ocak 2011 tarihi itibarıyla nüfusu 83,000'dir.
Leton edebiyatı, Letonca diliyle üretilmiş sözlü ve yazılı metinlerdir. Letonya'da yazılı edebiyat Alman din adamlarının etkisiyle ortaya çıktı. Din dışındaki edebiyat ise, 18. yüzyılda Gotthard Friedrich Stender'le başladı.
Letonya kültürü, geleneksel Letonya ve Livonya mirasını ülkenin çeşitli tarihi mirasının etkileriyle birleştirir.
Genç Letonlar , 1850'lerden 1880'lere kadar aktif olan birinci Letonya Ulusal Uyanışı'nın , entelektüelleri için en sık kullanılan terimdir. Hareket, Heinrich Heine liderliğindeki Genç Almanya hareketi üzerinde modellenmiştir. Aslında, bu milliyetçi aydınlara çoğunlukla Baltık Alman rakipleri tarafından uygulanan aşağılayıcı bir sıfat, "Genç Letonya" terimi ilk olarak 1856'da Das Inland gazetesinde Juris Alunāns'ın Dziesmiņas latviešu valodai pārtulkotas'ın bir incelemesinde, Nīca'nın papazı Gustav Wilhelm Sigmund Brasche tarafından kullanılmıştır. Letonya'da böyle bir edebiyatın kimler tarafından beğenilebileceğini soran Brasche, "Genç Letonya" hayalini kuranların Heirin'in "Die Lorelei" adlı şiirindeki trajik kaderi yaşayacağı konusunda uyardı. Yeni Letonlar bazen "tautībnieki" olarak da biliniyordu.
Sovyetler Birliği'nde Letonlar, Sovyetler Birliği sınırları içerisinde içinde yaşayan Leton kişi veya grupları betimler.
İlk Letonya Ulusal Uyanışı veya İlk Uyanış, 1850-1880 yılları arasında Letonya'daki Baltık Alman hakimiyetine karşı çıkan bir grup iyi eğitimli olan Genç Letonyalılar arasında kültürel ve ulusal bir uyanış hareketiydi. Courland Valiliği, modern Letonya ulus devletinin temelini oluşturdu. Bu, Genç Letonyalılar Avrupa romantik milliyetçilik hareketlerinden ve Çek Ulusal Dirilişinden etkilenmiştir. Çabalarının çoğu Letonyalıları eğitmek, Almanları eleştirmek ve damgalamayı Letonca dilinden, geleneklerinden ve kültüründen çıkarmak için harcandı. Hareket, 1850'den sonra Livonya Valiliği'nde en yüksek eğitim yeri olan Tartu Üniversitesi'nde başladı ve yaklaşık 30 etnik Letonyalı öğrenci katıldı. Courland'dan bir öğrenci olan Krišjānis Valdemārs, yurt odasında kendini o zaman duyulmamış bir Letonya olarak tanımlayan bir not yayınladı. Çok geçmeden 10-13 kişilik bir grup onun etrafında büyüdü; Alman baskısı Letonyalıların durumu hakkında tartıştıkları “Letonya akşamları” düzenlediler. Juris Alunāns ve Krišjānis Barons kısa süre sonra lider üye oldular. Mājas Viesis ve Pēterburgas Avīzes gazetelerini kurdular. Hareket başlangıçta onu Alman hakimiyetinin olduğu Baltık eyaletlerine karşı bir araç olarak gören Rus yetkililer tarafından desteklendi. 1868'de Genç Letonyalı Fricis Brīvzemnieks, dainas olarak bilinen Letonya halk şarkılarını toplamaya başladı. Çalışmalarına 1894'te ilk dainas kitabını yayınlayan ve sonunda Dainas'ın Babası (Dainutēvs) olarak bilinen Krišjānis Barons tarafından devam edildi. Bir başka edebi aktivist, 13. yüzyıl Livonya Ryhmend günlüklerinde kırmızı-beyaz-kırmızı bayraktan söz eden öğretmen Atis Kronvalds'dı. Bu renkler sonunda Letonya'nın bayrağı oldu. Kronvalds, Letonyalılar arasında eğitimi teşvik etmek için yorulmadan çalıştı ve birçok yeni kelime oluşturarak Letonca dilini modernize etti. 1868'de, başlangıçta, Estonya mahsulü başarısızlığı mağdurlarına yardım etmek için bir yardım kuruluşu olarak, Riga ve bölgelerinde Letonya kültürel yaşamını organize eden Riga Letonya Derneği kuruldu. Olfdolfs Alunāns liderliğindeki ilk Letonya tiyatro topluluğu burada kuruldu ve Letonya'da oyun yazarlığının doğmasına neden oldu. 1873 yılında, ilk Letonya şarkı festivali Riga'da yapıldı, bu sırada şarkıların çoğu Letonya halk şarkılarıydı. Orada yapılan yeni şarkılardan biri, Baumaņu Kārlis'in bestelediği bir şarkıydı, daha sonra Letonya'nın milli marşı oldu. Milliyetçiliğin büyümesinden korkan orijinal adı “Tanrı, Letonya'yı korusun!” Rus sansürleri tarafından “Tanrı, Baltıkları kutsasın” olarak değiştirildi.1888'de, Andrejs Pumpurs tarafından yazılan ulusal destan Lāčplēsis ilk olarak yayınlandı. lk Uyanış, çoğunlukla iyi eğitimli sınıflar arasında kültürel bir hareketti ve Letonya toplumu daha olgunlaştıkça, yeni siyasi ve bilimsel fikirlerle ilgilendikçe kısa sürede ivme kaybetti. Önde gelen Genç Letonyalıların çoğu evlerinden uzakta erken öldü veya Rusya'da çalıştı. Letonyalılar ayrıca okullarda Letonca kullanımının yasaklandığı bir Ruslaşma dalgası yaşadılar. İlk Uyanışı, çok daha politik olan ve Sosyal Demokrat Parti'nin kurulmasına yol açan Yeni Akım hareketi izledi. İlk Uyanış'ın folkloğa olan ilgisi, 1920'lerde Ernests Brastiņš ve Kārlis Marovskis-Bregžis tarafından yaratılan Baltık neopagan hareketi Dievturība tarafından sürdürüldü.
Leton mitolojisi, Letonya tarihi boyunca ortaya çıkan, bazen birbirini takip eden nesiller tarafından detaylandırılan ve diğer zamanlarda reddedilip yerine başka açıklayıcı anlatılar konan mitlerin toplamıdır. Bu mitler Leton halkının halk geleneklerinden ve Hıristiyanlık öncesi Baltık mitolojisinden kaynaklanmaktadır.
Letonya Millî Kütüphanesi, Riga merkezli bir ulusal kütüphanedir. 1918'de bağımsızlığını kazanan Letonya Cumhuriyeti'nin ilk resmî kurumlarından biri olarak 1919'da kurulmuştur. Kütüphanenin bugünkü binasının mimarı Gunnar Birkerts'tir.
Letonya
ABD
Rusya
Brezilya
Kanada
Büyük Britanya
Avustralya
İrlanda