İçeriğe atla

Lenkeran Savaşı

Lenkeran Savaşı
Muğan olayları
TarihTemmuz 1919
Sebep Lenkeran'da Bolşeviklerin iktidara gelmesi;
Azerbaycanlı partizanların ve Beyaz Ordu'un kaygısı
Sonuç Azerbaycanlı partizanlar Lenkeran'da Bolşevikleri yenilgiye uğratsa da Bolşevikler şehri Beyaz Ordu'ya teslim etti.
Taraflar
Azerbaycanlı partizanlarMuğan Sovyet Cumhuriyeti
Komutanlar ve liderler
Şahveran
Hüseyin Ramazanov
Habib Bey Selimov
Hacı Osman		 D.D.Çirkin
T.İ.Ulyançev-Otradnev


Lenkeran Savaşı (1919), Bolşevik, Beyaz Ordu ve Azerbaycan güçleri arasında şehri ele geçirmek için yapılan bir savaştı. Savaş Azerbaycan Ordu Birlikleri (ADC) tarafından Temmuz 1919'da ülkenin toprak bütünlüğünü sağlamak amacıyla Azerbaycan'ın güney bölgesinde gerçekleştirilen bir askerî harekâttır.[1][2][3]

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ilan edildiğinde, egemenliğini hemen tüm ülkeye yayamadı ve bu süreç yavaş yavaş gelişti. Bu süreç boyunca ADC'nin güney topraklarında, özellikle Cevad ve Lenkeran bölgelerinde Beyaz Ordu, Bolşevikler ve Azerbaycanlı partizanların katıldığı bir mücadele yaşandı. Bu mücadelenin sonucunda Azerbaycan güçleri galip gelmiş ve Lenkeran Operasyonu bölgenin tamamının ADC'nin otoritesi altına girmesine yol açmıştır.

Arka plan

4-5 Ağustos 1918'de Mugan'da yapılan Beyaz Ordu Kongresi sonucunda 5 kişiden oluşan "Geçici Diktatörlük"ün oluşturulduğu açıklandı. Bu diktatörlüğe "beşli diktatörlüğü" de deniyordu. 1918 sonbaharına kadar Azerbaycan ordusu ve Kafkasya İslam Ordusu Bakü ve Karabağ'ı yabancı güçlerden temizledi, böylece Lenkeran dışında Azerbaycan topraklarının tamamında yeni bir hükûmet kontrolü ele geçirdi. Bir sonraki planlanan yürüyüş yönü başka bir yer olmasına rağmen, Osmanlı İmparatorluğu'nun Mondros Mütarekesi'ni imzalaması ve İngiliz kuvvetlerinin Bakü'ye gelmesi nedeniyle durum değişti. Sonuç olarak, Lenkeran'a yapılması planlanan yürüyüş ertelendi. Lenkeran, çeşitli güçlerin dikkatini çeken stratejik açıdan önemli bir konuma sahipti. Nitekim 1918 yılı başlarında Musavatçıların kontrolünde olmasına rağmen Bolşevikler aynı yılın Nisan ayında "Aleksandr Jander" gemisiyle bölgeye ulaşmış ve bölgenin kontrolünü ele geçirmiştir. İngilizlerin Bakü'ye gelmesinin ardından Rus subaylar, Sukhorukov önderliğinde Lenkeran Cumhuriyeti ve hükûmetinin kurulduğunu duyurdu.[4][5]

Bölgede faaliyet gösteren güçlerden biri de Bolşeviklerdi. Bolşevikler Lenkeran'ın ellerinde olması halinde Bakü'ye seferin daha kolay olacağını düşünüyorlardı.[6] Böylece Bolşevikler hazırlıkların ardından 25 Nisan'da ayaklanmayı başlattılar. Başarılı olan Bolşevikler, Beyaz Ordu'nun aktif üyelerini tutuklamayı başardılar ve 15 Mayıs'ta Muğan Sovyet Cumhuriyeti'nin kurulduğunu duyurdular.[7]

Savaş

5 Temmuz 1919'da Prişib'de yeni Beyaz Ordu, Malakan ve diğer Rusların yeni bir kongresi düzenlendi. Bölgenin Bolşeviklerden temizlenmesine karar verildi. Temmuz ayının ikinci yarısında Beyaz Ordu Lenkeran'a kesin bir saldırı başlattı. Aynı zamanda bölgedeki Azerbaycanlı partizanlar da Bolşeviklere karşı saldırı başlattı. Ramazanov ve Şahvere'nin müfrezeleri birleşince, Askeri Konsey şehre üç yönden saldırmaya karar verdi. Ramazanov'un güneyden, Şahveren'in batıdan, Hacı Osman'ın ise doğudan saldırması gerekiyordu. Azerbaycan saldırısı başarılı oldu ve Bolşevikler geri çekilmek zorunda kaldı. Bolşevikler deniz fenerine doğru baskılansa da ellerindeki ağır silahlar nedeniyle direnmeyi başardılar. Şehrin geri kalan kısmı Azerbaycanlı partizanların eline geçti. Kentin kuzey ucundan Hacı Gurban Caddesi'ne kadar olan bölge, şehrin batı ucundan Ramazanov'un sol yakasına, Sutamurdov yakasından Lenkeran nehrinin sağ kıyısına kadar olan bölge Şahvera'nın kontrolü altındaydı. Azerbaycan gerillaları sürekli destek aldığı için saldırıyı sonuna kadar sürdürmekte kararlıydı. Bolşevikler er ya da geç mağlup olacaklarını biliyorlardı ve bu nedenle Sarı Ada'ya gitmeye karar verdiler. Ancak şehri boşaltırken bu yerleri Azerilere değil, Beyaz Ordu da olsa Ruslara vermeye karar verdiler. Böylece 24-25 Temmuz tarihlerinde Muğan güçleri yani Beyaz ordu şehrin çeşitli önemli yerlerine gönderilmiş ve tutuklu bulunan tüm subaylar serbest bırakılmıştı.[1][8][9][2][3]

Sonuç

Lenkeran Muharebesi'nde şehirde Bolşevikleri temizleyen Azerbaycan güçleri olmasına rağmen Bolşevikler şehrin Azerbaycanlıların eline geçmesin diye şehri baş düşmanları Beyaz orduya teslim ettiler.[2]

Beyaz ordu yeni kongrelerini Prişib'de topladı ve karara göre, Sovyetlerin mayıs ayında düzenlediği kongrede alınan kararlar geçersiz sayılarak, yetkileri mevcut kongreye devredildi. Hapisten çıktıktan sonra İlyaşeviç yeniden liderliği devraldı ve ilk eylemleri Azerbaycan partizanlarına karşı oldu. Partizan gruplardan birinin lideri Yusuf Bey'e gönderdiği mektupta, Bolşevik hükûmetinin çoktan devrildiğini, bölgede silahlı grubuna artık ihtiyaç kalmadığını, bu nedenle 12 saat içinde Rus'un Astara'sından ayrılmak zorunda kaldığını aksi takdirde saldıracaklarını belirtiyordu.

Buna cevaben Yusuf Bey, Azerbaycan hükûmeti dışında hiçbir hükûmeti tanımadığını, bu nedenle silahlarını bırakmayacağını söyledi.

ADC olaylara müdahale etti. İlk başta Beyaz ordu saldırıları sonucu yenilgiye uğratılmış, ağustos ayında ise bölgedeki Lenkeran operasyonuyla tüm Beyaz ordulular silahsızlandırılmıştır.[10]

Kaynakça

  1. ^ a b Morozova 2015, s. 46-51.
  2. ^ a b c Süleymanov 2014.
  3. ^ a b Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası 2005, s. 189.
  4. ^ Süleymanov, Mehman (1998). Azərbacan Ordusu (1918–1920). Baku: hərbi Nəşriyyatı. ss. 340-341. 
  5. ^ Морозова və Ермоленко 2013.
  6. ^ Süleymanov 1998, s. 342.
  7. ^ Süleymanov 1998, s. 343.
  8. ^ Süleymanov 1998, s. 345-346.
  9. ^ "Səməd bəy Mehmandarovun əmri ilə aparılan Lənkəran əməliyyatı". cenublu.az. 12 Ağustos 2023. 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2023. 
  10. ^ Süleymanov 1998, s. 348.

Kaynak

  • Mehman Süleymanov (1998). Azərbacan Ordusu (1918-1920). Bakı: Hərbi Nəşriyyatı. 
  • . (2004). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası/Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Lənkəran əməliyyatı maddəsi. Bakı: Lider nəşriyyat. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024. 
  • Olga M. Morozova (2014). Olga M. Morozova (PDF). Russkaya Starina. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024. 
  • Ольга Морозова, Татьяна Ермоленко (2013). Погоны и Буденовки: Гражданская война глазами белых офицеров и красноармейцев. Российский гуманитарный научный фонд. 
  • Mehman Süleymanov (2014). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Hərb Tarixi. Firuzan. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti</span> ilk Azerbaycan cumhuriyeti (28 Mayıs 1918-28 Nisan 1920)

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti veya kısaca Azerbaycan Cumhuriyeti, Doğu Kafkasya'da yerleşmiş ve yüzölçümü 147.629 km2 olan, Müslüman ve Türk toplumlarında kurulan ilk laik ve demokratik devlet. Nüfusu 2 milyon kişiye ulaşan cumhuriyetin sınırları kuzeyde Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, kuzeybatıda Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, batıda Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve güneyde İran'la belirlenmiştir. Azerbaycan'da en büyük şehir olan Bakü'nün Bolşevik Bakü Sovyeti'nin kontrolünde olması nedeniyle, AHC'nin geçici başkenti Gence olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kafkas İslam Ordusu</span> Askeri Birim

Kafkas İslam Ordusu, Osmanlı Devleti'nin Mart-Ağustos 1918 tarihleri arasında kurduğu Doğu Ordular Grubu'na bağlı bir askeri birim. Harbiye Nazırı Enver Paşa'nın emriyle ve tamamen Müslümanlardan oluşmuştur. I. Dünya Savaşı'nda Kafkasya Cephesi'nde yer almıştır. Kağıt üstünde "ordu" olarak adlandırılsa da üç tümenden oluşması ve bu dönemde yoğun çatışmalarla eriyen Kafkas Ordular Grubunun ve 9. Ordu ile Şark Ordular Grubu'na bağlı bir kolordu olarak yapılandırılmıştır. Üç tümenden oluşan orduya Azeri ve Dağıstanlı gönüllülerinin katılımıyla toplam 20.000 civarında bir güce erişmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Muğan Sovyet Cumhuriyeti</span>

Muğan Sovyet Cumhuriyeti, Muğan Geçici Askeri diktatasına karşı başlatılan ayaklanma sonucunda Lenkeran bölgesinde kurulmuş kısa ömürlü Sovyet Cumhuriyeti'dir.

<span class="mw-page-title-main">Memmedhasan Hacınski</span> Azerbaycanlı devlet adamı

Memmedhasan Caferkulu oğlu Hacınski Azerice: Məmmədhəsən Cəfərqulu oğlu Hacınski; 1875-1931, Azerbaycanlı mimar, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nde (ADC) içişleri, dışişleri ve maliye bakanlığı görevlerinde bulunmuş politikacı. Ayrıca ADC'nin son başbakanı.

<span class="mw-page-title-main">Cihangir Berker</span> Azerbaycanlı tümgeneral

Cihangir Berker veya Cihangir Bey Novruzov Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bir subayı, Türk Silahlı Kuvvetleri tuğgeneralidir.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Parlamentosu</span>

Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Parlamentosu, 7 Aralık 1918 tarihinde kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Ağa Aşurov</span>

Ağa Aşurov Hacı Aslan oğlu Azerbaycanlı devlet adamı. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Sanayi ve Ticaret Bakanı, Posta ve Telgraf Bakanı ve Azerbaycan Parlamentosu üyesi olarak görev yaptı.

<span class="mw-page-title-main">Adalet Tahirzade</span>

Adalet Şerif oğlu Tahirzade ; öğretmen, dilbilimci, filolog-metin bilimcisi, tarihçi, gazeteci, profesör doktor, eski Eğitim Bakanı Yardımcısı.

<span class="mw-page-title-main">Baba Behbud</span> Türk asker

Baba Behbud — veya Baba Behbudov — Azerbaycan Cumhuriyeti Ordusunun subayı, Türk Silahlı Kuvvetleri albayı.

<span class="mw-page-title-main">Guba Ayaklanması (1920)</span>

Guba Ayaklanması, Azerbaycanlıların 1920'de Sovyet işgaline karşı ayaklanması olayıdır. Hamdulla Afandi Afandizadeh, Kaçak Mail ve ADR ordusu subayı Afandiyev, yaklaşık üç hafta süren ayaklanmanın liderleriydi. Alihaydar Karayev ve Levan Gogoberidze ayaklanmayı bastırmak için bölgeye görevlendirildi. Haftalarca süren eşitsiz çatışmalardan sonra isyancılar yenildi. Ayaklanma sırasında birçok köy yakıldı ve 400-500 köylü öldürüldü.

<span class="mw-page-title-main">Mir Hidayet Bey Seyidov</span>

Mir Hidayat bey Seyidov Azerbaycanlı siyasi figür, Tüm Rusya Kurucu Meclisi üyesi, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Milli Şurasının başkan yardımcısı.

<span class="mw-page-title-main">Mehmet Kazah</span> Türk asker

Mehmet Kazah veya Gülmemmed Gülmemmedov, Azerbaycan Cumhuriyeti Ordusu'nun subayı, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Albayıdır.

<span class="mw-page-title-main">Firudin Bey Daryal</span> Türk asker

Firudin Bey Daryal — veya Ferman bey Alıyev, — Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bir subayı, Türk Silahlı Kuvvetleri albayıdır.

Aslan Hacızade, Aslan Karabağlı veya Aslan Berkan - Azerbaycan Cumhuriyeti subayı, Türk Silahlı Kuvvetleri albayı.

<span class="mw-page-title-main">Muhammed Maharramov</span>

Muhammed Hacı Bayram oğlu Maharramov Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Parlamentosu üyesi, Rusya Kurucu Meclisi'ne Erivan Guberniyasiından seçilmiş temsilcisi. Paris heyetinin danışmanı ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Parlamentosunda Sosyalist hizbin üyesi ve sekreteriydi.

<span class="mw-page-title-main">Mehdi Bey Hacıbababeyov</span>

Mehdi Bey Hacıbababeyov sosyal ve politik faaliyetlerde bulunmuş şahıs, Azerbaycan'ın bağımsızlık mücadelesinin aktif katılımcılarından biri.

<span class="mw-page-title-main">Müseyib Bey Ahicanov</span>

Müseyib Bey Ahicanov, Ahicanov veya Ahicanovlı - Azerbaycan Millî Şûrası Üyesi, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Parlamento Üyesi, Transkafkasya Seymi Üyesi, Bakü Guberniyası Gubernatoru.

<span class="mw-page-title-main">Osman Kazak</span>

Osman Ağa Gülmemmedov ve ya Osman Kazak - Çarlık Rusyası ve Azerbaycan Cumhuriyetinin subayı, Türk Silahlı Kuvvetlerinin albayı.

<span class="mw-page-title-main">Hacıbeyli kardeşlerin opera ve operet sanatçıları topluluğu</span>

Hacıbeyli kardeşlerin opera ve operet sanatçıları topluluğu, Azerbaycan'da faaliyet gösteren bağımsız bir sanatçı topluluğu. Topluluğun başında Üzeyir Hacıbeyli ve Zülfikar Hacıbeyov vardı.

<span class="mw-page-title-main">İsmail Han Ziyadhanov</span>

İsmail Han Ziyadhanov — Azerbaycan Cumhuriyeti hükümetinin üyesi, diplomat, Azerbaycan Cumhuriyeti ordusunun yarbayı. Rusya İmparatorluğu'nun Birinci Devlet Dumasına seçilen 5 Azerbaycanlıdan biri.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.