İçeriğe atla

Lelusi Manastırı

Koordinatlar: 40°57′56″K 43°17′05″D / 40.96556°K 43.28472°D / 40.96556; 43.28472
Lelusi Manastırı
Harita
Temel bilgiler
KonumTaşbaşı, Arpaçay
Koordinatlar40°57′56″K 43°17′05″D / 40.96556°K 43.28472°D / 40.96556; 43.28472
İnançDoğu Ortodoks Kilisesi
MezhepGürcü Ortodoks Kilisesi
DurumTamamen yıkılmış
Mimari
Mimari türManastır
Mimari biçimGürcü mimarisi
Tamamlanma?
Özellikler
MalzemelerKireç harcı

Lelusi Manastırı (Gürcüce: ლელუსის მონასტერი), tarihsel Palakatsio bölgesinde, günümüzde Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı Taşbaşı köyünün sınırları içinde eski Gürcü manastırıdır. Manastırın adı, ortadan kalkmış olan Lelusi köyünden gelir.[1]

Tarihçe

Lelusi köyü ile Lelusi Manastırı'nın bulunduğu Palakatsio bölgesi, tarihsel Gürcistan'ın bir parçasıydı. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Lelusi (ლელუსი) Gürcüce bir yer adı olup "kamış" anlamındaki "leli" (ლელი) kelimesinden türemiştir. Lelusi köyü de Çıldır Gölü kıyısında, kamışların büyüdüğü bataklık alanı da kapsayan bir alanda bulunuyordu.[1] Osmanlıca idaresinin 1595 tarihinde gerçekleştirdiği tahrirde Lelusi köyü, Lelus / Lilus (لیلوس) şeklinde kaydedilmiştir. Bu sırada bu yerleşim, Gürcistan Vilayeti içinde Çıldır livasının Canbaz nahiyesinin köylerinden biriydi. Köyün nüfusu 10 Hristiyan haneden oluşuyor ve hane reisleri Gürcü adları taşıyordu.[2][3] Lelusi adının Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde geçmemesi, bu yerleşimin daha önce ortadan kalktığını göstermektedir.[4] Lelusi Manastırı'nın da Osmanlı döneminden önce inşa edilmiş ve Osmanlı döneminde yıkılmış olmalıdır.

Kalıntılar

Günümüzde tamamen yıkılmış olan Lelusi Manastırı'nın kalıntıları, Taşbaşı köyünün kuzeyinde, Çıldır Gölü'nün kıyısında ve ortadan kalkmış olan Lelusi köyünün güney kısmında bulunmaktadır. Manastırın ana kilisesinin duvarlarının temel seviyesindeki bazı kısımları bugüne ulaşmıştır. Ancak bu izlerden kilisenin planını çıkarmak mümkün olmamıştır. Bununla birlikte apsisin yuvarlak formu seçilebilmektedir. Çevrede kireç harçlı duvar parçaları tespit edilmiştir. Kilisenin kuzeyine bitişik başka bir yapının temel seviyesindeki duvar hatları da fark edilmektedir. Kilise yüksekçe bir yerde inşa edilmiş olup bu alanın dış hatları boyunca da duvar kalıntıları bulunmaktadır. Bu kalıntıların manastırı çevreleyen surlar olduğu tahmin edilmektedir. Bu yapının birkaç metre güneyinde büyükçe bir yapının (33x14 m) izleri vardır. Dikdörtgen yapı temeline kadar yıkılmış olup sadece duvar hatları fark edilmektedir. Bu yapının güneydoğu köşesine bitişik halde yuvarlak bir yapının bulunduğu anlaşılmaktadır. Bunun batısında dikdörtgen planlı bir yapının izleri tespit edilmiştir. Duvarın kalınlığı 1,5 metredir. Bu yapının yanında bir mezarlık bulunuyordu. Burada bir kvacvarinin kaidesi günümüze ulaşmıştır. Köylüler kalıntıların bulunduğu alanı "Kilise", büyük yapının bulunduğu yeri ise, "Manastır" olarak adlandırmaktadır.[1]

Kaynakça

  1. ^ a b c 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 53. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
  2. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 383". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2023. 
  3. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 261". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2023. 
  4. ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, 326 sayfa". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Akkiraz, Çıldır</span>

Akkiraz, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Eskibeyrehatun, Çıldır</span> Çıldır köyü

Eskibeyrehatun, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Kuzukaya, Çıldır</span> Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köy

Kuzukaya, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Saymalı, Çıldır</span>

Saymalı, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Taşbaşı, Arpaçay</span>

Taşbaşı, Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan</span> Osmanlı İmparatorluğundaki bir tahrir defteri

Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan, Osmanlı Devleti tarafından 1595 yılında, hazine gelirlerini tespit etmek amacıyla, Gürcistan’dan ele geçirilmiş toprakların tahririyle oluşturulmuş mufassal defterdir. Tahrir defteri, Osmanlıların ele geçirdiği Samtshe-Saatabago topraklarının 16. yüzyılın son çeyreğindeki toplumsal ve ekonomik, siyasal tarih ve tarihsel coğrafya konularında araştırma yapanlar için eşsiz bir kaynaktır.

<span class="mw-page-title-main">Kakaç, Arpaçay</span>

Kakaç, Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan Vilayeti</span>

Gürcistan Vilayeti, Osmanlı Devleti'nin 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirdiği topraklara erken dönemde yaptığı tahrirlerde verdiği isimdir. Nitekim Osmanlı Devleti'nin Gürcülerden ele geçirdiği topraklar 1574 ve 1595 tarihli tahrir defterlerinde "Gürcistan Vilayeti'nin mufassal defteri" anlamında Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan kayda geçirilmiştir. Bununla birlikte tahrir defterlerinin tutulduğu dönemden önce Gürcülerden ele geçirilen veya Osmanlı Devleti'nin sınrındaki Gürcü topraklarına da "Gürcistan Vilayeti" dendiği İbrahim Peçevi'nin tarihinden de anlaşılmaktadır. Sonraki dönemde Gürcistan Vilayeti yerine Çıldır Eyaleti adı kullanılmıştır. Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği topraklar uzun tarih dilimi boyunca "Osmanlı Gürcistanı", "Türk Gürcistanı", "Müslüman Gürcistan" şeklinde de adlandırılmıştır.

Akameti, tarihsel Artani bölgesindeki köylerden biriydi. Ortadan kalkmış olan köyün kurulu olduğu alan, Ardahan ilinin merkez ilçesinde, Hasköy'ün güneyinde, bugünkü Çatalköprü'nün sınırları içindedir.

<span class="mw-page-title-main">Zegani Kilisesi</span>

Zegani Kilisesi veya Zaki Kilisesi, tarihsel Cavaheti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Dirsekkaya köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisesidir. Kilisenin iki adı da ortadan kalkmış olan Zaki veya Zegani köyünden gelir.

Petre-Pavle, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Komki olan Tepeler köyünün sınırları içinde eski bir köy ve bu köye ait kalıntılardır.

Anuşivani, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Komki olan Tepeler köyünün sınırları içinde eski bir köy ve bu köye ait kilisedir.

Akameti Kilisesi, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Şadevani olan Çatalköprü köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Ortadan kalkmış olan Akameti köyünün kilisesi olduğu için bu adla anılmaktadır.

Heosmani Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinin Türkiye tarafında, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Yurtbekler köyünün sınırları içinde eski bir Gürcü kilisesidir. Ortadan kalkmış olan Heosmani köyünün kilisesi olduğu için bu adla anılmaktadır.

Sakire Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinin bugün Türkiye tarafından kalmış kısmında, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Sakire olan Çambeli köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir.

Kagari Kilisesi, tarihsel Palakatsio bölgesinde, günümüzde Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı ve eski adı Kagari olan Kakaç köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kiliseydi. Köyün mevcut adından dolayı Kakaç Kilisesi olarak da bilinir.

Taksim Gürcü mezarlığı, İstabul'da, tarihi Taksim Mezarlığının bir parçası olan Gürcü mezarlığıdır. Günümüzde tamamen ortadan kalkmış olan bu mezarlığın yerinde Elmadağı semtinde Divan Oteli gibi yapılar ve Elmadağı Parkı bulunmaktadır.

Mşehi Kilisesi veya Muşeh Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Mşehi olan Aydoğdu köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Kilise, Aydoğdu köyünün eski adından dolayı bu şekilde adlandırılmıştır.

Petrisi Kalesi, tarihsel Cavaheti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Akkiraz köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir. Petresi Kalesi olarak da bilinir. Adını, ortadan kalkmış olan Petrisi (Petresi) köyünden alır.

<span class="mw-page-title-main">Yıldırımtepe, Çıldır</span>

Yıldırımtepe, Ardahan iline bağlı Çıldır ilçesinin idari merkezi olan Çıldır kasabasında bir mahalledir. Eskiden bir köyken, sonradan mahalle haline getirilmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.