İçeriğe atla

Lekçe

Lekçe
Lekçe
Ana dili olanlarİran, Irak
Konuşan sayısı1.000.000 (Fattah 2000), 150.000 (sırf Leki dilini konuşanların sayısı)  (tarih gerekli)
Dil ailesi
Hint-Avrupa
Yazı sistemiArap alfabesi
Dil kodları
ISO 639-3lki
Glottologlaki1244[1]

Lekçe (Farsça: لکی, Lurca:لّکی, Kürtçe: Lekî), Lekler tarafından konuşulan bir Kuzeybatı İran dilidir.[2] İran'ın Luristan (Hürremabad), Kirmanşah ve İlam[3] eyaletlerinde konuşulmaktadır. 1-2 milyon kişi tarafından konuşulan[4] Lekçenin dil bilimsel sınıflandırılması üzerine fikir birliği bulunmamaktadır. Kürtçenin[4] ya da Lurcanın[5][6][7] bir lehçesi, Eski Farsçanın bir kalıntısı[8] ya da başlı başına ayrı bir dil[9] olarak kabul edilmektedir. Lurcanın kuzey lehçesi ile büyük oranda fonolojik benzerlik ve ortak kelime dağarcığı göstermektedir.[10] Aynı zamanda güney Kürtçesi ile de büyük oranda benzerlik göstermektedir. Ancak ergatiflik özelliği göstermesi noktasında güney Kürtçesinden ayrılmaktadır.[3] Kürtçe ile Lurcanın her ikisiyle yüksek oranda benzerlik göstermesine bağlı olarak Kürtçe ile Lurca arasında kalmış bir geçiş dili/lehçesi olarak da görülmektedir.[11][12]

Konuşulan bölgeler

İran'ın İlam Eyaleti ve Luristan Eyaleti'nin batı kesiminde Aleşter, Kuhdeşt, Nurabad, Hürremabad'da konuşulmaktadır.[2]

Kaynakça

Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator'de Lekçe Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.
  1. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Laki". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  2. ^ a b Laki 9 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ethnologue.
  3. ^ a b Fattah, Ismaïl Kamandâr (2000). Les dialectes Kurdes méridionaux. Acta Iranica. ISBN 9042909188. 
  4. ^ a b Laki, Ethnologue, 9 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi 
  5. ^ J. Frawley, William (2003). International Encyclopedia of Linguistics. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-513977-8. 
  6. ^ Klose, Albrecht (2001). Sprachen der Welt. De Gruyter. s. 227. ISBN 978-3-598-11404-5. 
  7. ^ B. Grimes (ed.), ‘Luri’, in Ethnologue (13th edition) (Dallas, 1996), S. 677; M. Ruhlen, A Guide to the World's Languages (Stanford, 1991), S. 327.
  8. ^ فرهنگ و واژه‌نامه لکی 19 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.، صفحه ۱۴ کتاب.
  9. ^ "لکی؛ زبان یا گویش ؟/ مژگان کاوسی". 22 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ LORI LANGUAGE ii. Sociolinguistic Status of Lori 16 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Erik J. Anonby, Encyclopædia Iranica, Brill online 2020
  11. ^ Shahsavari, Faramarz (2010). "Lakī and Kurdish". 14 (1). Iran & the Caucasus. ss. 79-82. 28 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2023. 
  12. ^ Anonby, Erik John (2004), Kurdish or Luri? Laki's disputed identity in the Luristan province of Iran, CiteSeerX 10.1.1.621.4714 $2 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Farsça</span> Bir batı İran dili

Farsça ya da Persçe, Hint-Avrupa dillerinin İran dilleri koluna ait bir batı İran dilidir. Başta İran olmak üzere, kuzeyde Rusya ve Azerbaycan, doğuda Afganistan ve Tacikistan, Orta Asya'da Özbekistan ve Basra Körfezi üzerinde Kuveyt ve Irak gibi ülkelerde 100 milyonun üzerinde kişi tarafından konuşulmaktadır. Antik Pers halkının konuştuğu dilden türemiştir.

Kürtler, doğuda Zagros Dağları'ndan batıda Toros Dağları'na ve güneyde Hemrin Dağları'ndan kuzeyde Kars–Erzurum platolarına kadar uzanan coğrafi bölgede yoğun yaşayan, 2017 yılı tahminlerine göre dünyada yaklaşık 36–45 milyon nüfusa sahip olan İranî bir halktır. Bugün dünyadaki en büyük Kürt nüfusu, 15–20 milyon civarı ile Türkiye'de bulunurken; İran, Irak ve Suriye'de de sayıları 3 ila 12 milyon arasında değişen önemli Kürt nüfusları bulunmaktadır. Gerek Orta Doğu'daki siyasi ve sosyal karmaşalar ve sorunlar, gerekse diğer sebepler dolayısıyla özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında oluşan göçler sonucunda Batı Avrupa başta olmak üzere Kuzey Amerika ve Orta Asya gibi farklı bölgelere yerleşmiş bir Kürt diasporası da mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">Lurlar</span> İrani halk

Lurlar, İranî bir halktır. Batı kuzeybatı ve güney batı İran'da Luristan, Huzistan, Hamedan, Çaharmahal ve Bahtiyari, İsfahan ve İlam eyaletlerinde yaşarlar. İrani bir dil olan Lurca'yı konuşurlar.

<span class="mw-page-title-main">Kürt dilleri</span> Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren dil

Kürt dilleri veya Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren ve Türkiye'nin doğu ve güneydoğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'ın kuzeyi ve kuzeydoğusu ile İran'ın batısında yaşayan Kürtler tarafından konuşulan bir dil koludur. Kürtçe Irak'ta, Irak'a bağlı Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ve de facto özerk olan Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi'nde resmî dil statüsüne sahiptir. Kürt dillerinin yukarıda belirtilenler haricinde Ermenistan, Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde az sayıda konuşanı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kohgiluye ve Buyer Ahmed</span>

Kohgiluye ve Buyer Ahmed Eyaleti, İran'ın 31 eyaletinden birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Partça</span>

Partça, aynı zamanda Arsasid Pehlevicesi olarak da bilinmektedir, tarihte Part ülkesinde konuşulan ve günümüzde kaybolmuş bir Kuzeybatı İrani dili. Partça Part İmparatorluğu ve dominyonları Arsak Krallığı, İberya Krallığı ve Albanya Krallığı'nın resmî devlet diliydi. Partça, İskitçe, Sakaca, Soğdca ve Harezmce ile aynı dönemde konuşulmuş İran dillerinden biridir.

Lekler; Luristan, Kirmanşah, İlam ve Huzistan'da ikamet eden İranlı topluluk. Bağımsız bir İran dili veya Lurca veya Kürtçe dillerinin bir lehçesi olan Lekî'yi konuşuyorlar. Bu Aşiret grubunu oluşturan başlıca aşiretler; Zand, Lek, Biranavend, Dilfan, Tarhan ve Çegini aşiretleridir. Lek diline çok büyük benzerlik gösteren Şeyhbızın (Şêxbizinî) aşireti Ankara'nın Haymana ilçesinde yaşamaktadır. Bu aşiretin geçen yüzyılda buraya göç ettikleri sanılmaktadır. Bazı araştırmacılar Şeyhbızın aşiretinin konuştuğu lehçeyi Leki olarak görürken diğer bazı araştırmacılar Feyli veya Kelhuri olarak da sınıflandırmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Beluçça</span>

Beluçça, Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri koluna ait bir dildir. İran'ın güneydoğusunda Sistan ve Belucistan, Pakistan'ın güneybatısında Belucistan eyaletleri, Afganistan'ın güney bölgelerinde ve Türkmenistan'da konuşulmaktadır. Ethnologue'a göre,8,8 milyon konuşanı olan dilin konuşurlarının 6.28 milyonunun Pakistan'da yaşadığı düşünülmektedir. İsa öncesinde Hazar ve komşu bölgelerinde hüküm süren Pers ve Med uygarlıkları ile bağı olan bir dildir. Hint-Avrupa dil ailesine bağlı bir kuzeybatı İran dili olan Beluçça aynı gruptan olan Farsçayla yakından ilişkilidir. Günümüzde Pakistan, Belucistan, doğu İran ve Afganistan'da konuşulmaktadır. Afganistan'da bazı bölgelerde halkın çoğunluğunun konuştuğu bölgesel dillerden biridir. Yoğun olarak konuşulduğu bölgeler için üçüncü resmi dil olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Lurca</span> İrani bir dil

Lurca, İran'daki bazı bölgelerde konuşulan ve Farsçayla birlikte güneybatı İrani diller grubuna giren dildir. Encyclopædia Iranica'ya göre Lurca ve Bahtiyarca dilleri, Farsça ile Kürtçe arasında kalmış ayrı bir dildir. Çoğu zaman Lekçe diliyle karıştırılmaktadır ancak Lek dili kuzeybatı İrani diller grubunda olmakla birlikte Lurcanın kuzey lehçesi ile büyük oranda fonolojik benzerlik ve ortak kelime dağarcığı göstermektedir. Lurcanın kuzey, güney ve merkezi olmak üzere üç ana lehçe grubu bulunmaktadır. Buyer Ahmed şivesi, Bahtiyari şivesi bulunur. İran'ın Luristan, Çaharmahal ve Bahtiyari, Kohgiluye ve Buyer-Ahmed, Huzistan, İsfahan, Fars eyaletlerinde ve Irak arazilerinde yaşayan Lur oymaklarının dilleridir.

<span class="mw-page-title-main">Aligoderz</span>

Aligudarz, İran'ın Luristan Eyaleti'nde şehir.

<span class="mw-page-title-main">Burucerd</span>

Burucerd, İran'ın Luristan eyaleti'nde şehir.

<span class="mw-page-title-main">Talışça</span>

Talışça veya Talişçe, İran ve Azerbaycan'da konuşulan bir Kuzeybatı İran dilidir. Tatça ve Zazaca ile yakından ilişkili dil, İran'ın Hazar Denizi kıyılarındaki Gilan ve Erdebil eyaletleri ile Azerbaycan'ın güney illerinde yaklaşık 220.000 kişi tarafından konuşulmaktadır. Konuşurlar Hazar Denizi'nin batı ve güneybatı kıyı bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Glottolog Talişçeyi Türkiye'de konuşulan Zazaca ile Hazar Denizi'nin güney kıyılarında konuşulan Tatça ve lehçeleri ile birlikte Eski Azerice'den türeyen Azeri dilleri grubu içinde sınıflandırmaktadır.

Med dili veya Medce, Medler tarafından konuşulmuş bir dildir. Ölü bir dil olan İran dillerinin Kuzeybatı İran dilleri kolu içinde sınıflandırılmıştır. Aynı kol içinde sınıflandırılan diğer diller Kürt dilleri, Goranice, Eski Azerice, Zazaca, Tatça, Mazenderanca, Gilanca ve Beluçça gibi dillerdir. Med dili İskit dilleri, Saka dili, Avestaca ve Eski Farsça ile birlikte Antik dönemde konuşulmuş İran dilleri arasında yer almaktadır.

Batı İran dilleri, Doğu İran dilleri ile birlikte Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunu oluşturan iki koldan biridir. Batı İran dilleri temelde Kuzeybatı İran dilleri ve Güneybatı İran dilleri olmak üzere iki kola ayrılmaktadır. Eski Farsça, Medce, Partça ve Orta Farsça gibi diller İran dillerinin batı grubunda yer almış belgelenmiş en eski dilleridir. Farsça, Kürtçe, Beluçça, Lurca, Zazaca, Talışça, Tatça, Simnanca, Sengserce, Gilekçe gibi diller bu grupta yer almaktadır.

İran'ın etnik çeşitliliği, İran'da konuşulan dilleri de etkiler. İran İslam Cumhuriyeti Anayasası, Farsçanın tek başına okul eğitimi ve tüm resmi hükûmet iletişimleri için kullanılması gerektiğini ileri sürmektedir. Anayasa ayrıca Arapçayı İslam'ın dili olarak tanır ve resmi statüsünü dinin dili olarak atar. Çok dillilik teşvik edilmese de, azınlık dili edebiyatı öğretimi sırasında azınlık dillerinin kullanımına izin verilmektedir. Farklı yayınlar İran dilleri için farklı istatistikler bildirmiştir, ancak konuşulan ilk üç dil sürekli olarak Farsça, Azerice ve Kürtçe olarak bildirilmektedir.

Arapça, Suriye'nin resmi dilidir ve ülkede en çok konuşulan dildir. Günlük yaşamda, özellikle batıda Levanten ve kuzeydoğuda Mezopotamya olmak üzere birçok modern Arap lehçesi kullanılmaktadır. Arap Dili ve Dilbilin Ansiklopedisine göre, ülkede Arapça'ya ek olarak, konuşmacı sayısına göre şu diller konuşulmaktadır: Kürtçe, Türkçe, Aramice, Çerkesçe, Çeçence, Ermenice ve Yunanca. Bu dillerin hiçbiri resmi statüye sahip değildir.

<span class="mw-page-title-main">Bahtiyari halkı</span>

Bahtiyarlar İran'da yaşayan İrani halklarından biridir. Luri dilinin Bakhtiari lehçesini konuşmaktadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Bahtiyarca</span>

Bahtiyarca ya da Bahtiyari lehçesi, Lurca'nın Çaharmahal ve Bahtiyari Buşehr, doğu Huzistan ile İsfahan ve Luristan eyaletlerinin bazı bölgelerinde Bahtiyari halkı tarafından konuşulan bir lehçesidir. Farsçanın Boir-Ahamadi, Kohgiluyeh ve Mamasani lehçeleriyle karşılıklı anlaşılırdır.

Burucerdice, İran'ın Luristan Eyaleti'nin Burucerd şehrinde konuşulan Lur dilinin bir lehçesidir. Lurcanın kuzey lehçesiyle benzerlik göstermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kumzarca</span>

Kumzarca, Hint-Avrupa dillerinin İran dilleri grubunun Güneybatı İran dilleri grubuna bağlı bir dildir. Farsça ve Lurcaya yakın dil Umman'ın kuzeyinde Kumzar kıyılarında ve Birleşik Arap Emirlikleri'nde Şihuh çevresinde konuşulmaktadır. 4.000 ila 5.000 kişi arasında konuşanı olduğu düşünülmektedir. Kumzarca tamamen Arap Yarımadası'nda konuşulan tek İran dilidir.