Lavanta
| Lavanta | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Türler | |||||||||||||
| metne bakınız. | |||||||||||||
Lavanta, ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasından Lavandula cinsini oluşturan Akdeniz kökenli bitki türlerinin ortak adıdır.
Atlas Okyanusu adalarından Akdeniz çevresindeki ülkelere ve Hindistan'a kadar uzanan geniş bir alanda yetişen, lavanta cinsi, çalı görünümlü, toplu başak biçiminde mavi, morumsu ya da kırmızı çiçekler açan bitkilerdir. Lavanta, dağlarda, 1000–1800 metre arasında yüksekliklerde yetişir.
Kurutularak dolaplara konan çiçekleri giysileri böceklerden korur. Yaklaşık 500 metrede yetişen İngiliz lavantası (Lavandula angustifolia) türünden boyacılıkta kullanılan esans elde edilir. Batı Anadolunun maki bölgelerinde yetişen karabaş otu (Lavandula stoechas) çiçeklerinden ağrı kesici, balgam söktürücü olarak yararlanılır.
Türler
|
|
Yetiştirme
Yetiştirmede en yaygın tür Lavandula angustifolia (eski adıyla L. officinalis) İngiliz lavantasıdır. Geniş bir kültivar yelpazesi vardır. Çok yetiştirilen diğer süs türleri L. stoechas, Lavandula dentata ve Lavandula multifida (Mısır lavantası)'dır.
Ekili türler bahçelere ekildiğinden ara sıra doğal alanlarının çok ötesinde, bahçe kenarlarında da yabani olarak büyürler. Bu türün kendiliğinden büyümesi genellikle zararsızdır ancak bazı durumlarda “Lavandula” türleri istilacı haline gelmiştir. Örneğin, Avustralya'da Lavandula stoechas endişe kaynağı haline geldi; tüm kıtada yaygındır ve 1920'den beri Victoria'da zararlı ot olarak ilan edilmiştir.[1] İspanya'nın bazı bölgelerinde yabani ot olarak kabul edilir.[2]
Lavantalar en iyi şekilde kuru, iyi drene edilmiş, kumlu veya çakıllı topraklarda bol güneşte gelişir.[3] İngiliz lavantasının uzun çimlenme süreci vardır (14-28 gün) ve 100-110 gün içinde olgunlaşır.[4] Tüm türler çok az gübreye ve iyi hava sirkülasyonuna ihtiyaç duyar veya hiç ihtiyaç duymaz. Nemin çok olduğu bölgelerde mantar enfeksiyonu nedeniyle kök çürümesi sorun olabilir. Organik malçlar, bitkilerin tabanlarının etrafındaki nemi hapsederek kök çürümesini teşvik edebilir. Ezilmiş kayalar gibi çakıllı malzemeler daha iyi sonuçlar verir.[5] PH değeri 6 ile 8 arasında olan topraklarda en iyi şekilde yetişir.[6] Çoğu lavanta elle hasat edilir ve hasat süreleri kullanım amacına göre değişir.[6]
Lavanta yağı
Ticari olarak, bitki esas olarak lavanta esansiyel yağı üretimi için yetiştirilir. İngiliz lavantası (Lavandula angustifolia) tatlı tonlara sahip yağ verir ve balsamlarda, merhemlerde, parfümlerde, kozmetiklerde ve topikal uygulamalarda kullanılabilir.[7] Lavandin veya Hollanda lavantası olarak da bilinen Lavandula × intermedia, Lavandula angustifolia ve Lavandula latifolia melezleri[8] çiçekleri İngiliz lavantalarından daha büyük olduğundan ve bitkilerin hasat edilmesi de daha kolay olduğundan ticari kullanım için çok yetiştirilir.[9] Benzer bir esansiyel yağ verirler, ancak kokuya daha keskin ton katan kâfur dahil terpen'lerin daha yüksek seviyelerine sahiptirler ve bazıları tarafından İngiliz lavantasından daha düşük kalite olarak kabul edilirler.
ABD Gıda ve İlaç Dairesi, lavantayı insan tüketimi için "genellikle güvenli olarak kabul edilir" (GRAS) sınıf olarak kabul eder.[10] Uçucu yağı, I. Dünya Savaşı sırasında hastanelerde kullanılmıştır.[3]
Fitokimyasallar
Lavanta yağında, Linalil asetat (%30-55), linalool (%20-35), tanenler, (%5-10) ve karyofillen (%8), daha az miktarda seskiterpenoidler, perillil alkoller, esterler, oksitler, ketonlar, sineole, kafur, beta-ocimene, limonen, kaproik asit ve karyofillen oksit ana içerikleri dahil olmak üzere yaklaşık 100 ayrı fitokimyasal tanımlanmıştır.[7][10][11] Bu bileşiklerin nispi miktarları lavanta türleri arasında önemli ölçüde değişir.[7]
Mutfak kullanımı
Mutfak lavantası genellikle İngiliz lavantası olup yemek yapmada en çok kullanılan türdür (L. angustifolia 'Munstead'). Aromatik olarak limon veya narenciye notaları ile tatlı bir kokuya sahiptir.[12] Baharat olarak kullanılır. veya makarnalarda, salatalarda ve soslarda ve tatlılarda çeşnidir.[13][14] Tomurcukları ve yeşillikleri çaylarda kullanılır ve arılar tarafından işlenen tomurcukları monofloral bal'ın temel bileşenidir.[15]
Tomurcukların kullanımı
Yemek yaparken çoğunlukla çiçek olarak da adlandırılan kuru tomurcuklar kullanılır. Lavanta yeşillikleri, biberiye ile kıyaslandığında tadı daha hafiftir.[16]
Lavanta çiçeklerinin gücü, ağır, sabunlu ağız tadından kaçınmak için daha fazla kullanım isteyen kurutma ile artar. Şefler, taze lavanta tomurcukları gerektiren tariflerde kuru miktarı üçte iki oranında azaltır.[12][17]
Lavanta tomurcukları, yemeklerde hem tatlı hem de tuzlu lezzetleri artırabilir ve bazen koyun sütü ve keçi sütü peynirleriyle eşleştirilir. Lavanta çiçekleri bazen siyah, yeşil veya bitki çayıları ile karıştırılır. Lavanta aromalı unlu mamuller ve tatlılar, özellikle çikolata ile iyi uyum sağlar. Amerika Birleşik Devletleri'nde hem lavanta şurubu hem de kurutulmuş lavanta tomurcukları lavanta çörekleri ve hatmileri yapmak için kullanılır.[18][19]
Lavanta tomurcukları, uçucu yağların ve kokunun aktarılmasını sağlamak için iki hafta boyunca şekere konur; daha sonra şekerin kendisi pişirme işleminde kullanılır. Tariflerin biberiye gerektirdiği ekmeklerde lavanta kullanılabilir. Lavanta, tabaklarda veya alkollü içkilerde dekoratif olarak veya bir bardak şampanyada dekoratif ve aromatik olarak kullanılabilir. Lavanta, lezzetli yemeklerde kullanılır, yahnilere ve azaltılmış soslara aromatik etki verir. Ayrıca börekleri, kremaları ve şerbetleri kokulandırmak için de kullanılır.[12]
Yeşil yaprakların kullanımı
Yeşil kısımları biberiyeye benzer şekilde kullanılır veya tuzlu yemeklerde et ve sebzeleri tatlandırmak için biberiye ile birleştirilir. Çiçeklerle yapılan çaylardan daha yumuşak bir çay yapmak için de kullanılabilirler.[20]
Balda
Çiçekler bol miktarda nektar verir, bundan arılar yüksek kalitede bal yapar. Monofloral bal öncelikle Akdeniz çevresinde üretilir ve dünya çapında birinci sınıf bir ürün olarak pazarlanır. Çiçekler şekerlenebilir ve bazen kek süslemede kullanılır. Ayrıca "lavanta şekeri" yapmak için kullanılır.[15]
Diğer kullanımları
Kuru çiçek aranjmanları için çiçek başakları kullanılır. Kokulu, soluk mor çiçekler ve çiçek tomurcukları potpurilerde kullanılır. Lavanta, çarşafları tazelemek için kullanılan poşetlerin içinde bitkisel dolgu maddesi olarak da kullanılır. Kurutulmuş ve poşetlerde mühürlenmiş lavanta çiçekleri, taze bir koku vermek ve giysilerin arasına güveleri caydırmak için konur.[21] Kurutulmuş lavanta çiçekleri düğün konfeti için kullanılabilir. Lavanta, kokulu sularda ve poşetlerde de kullanılır.
Tarih ve kültürde
Antik Yunanlar lavanta bitkisini νάρδος olarak adlandırdı: nárdos, Suriyenin Naarda kentinden (muhtemelen modern Duhok, Irak). Aynı zamanda yaygın olarak "nard" da denildi.[22] Orijinal olarak yetiştirilen tür L. stoecha idi.[23]
Roma zamanlarında, çiçekler 1 pound başına 100 denarii fiyatına satılırdı, bu ise bir çiftlik işçisinin bir aylık maaşıyla ya da yerel berberden elli saç kesimi ile hemen hemen aynıydı. Geç Latince adı, "lavanda"dan (yıkanacak şeyler), "lavāre" (yıkamak) fiilinden gelen "lavandarius" idi.[24]
Mutfak tarihi
İspanyol nard (Eski Fransızca:"spykenard de spayn le pays"), L. stoechas, baharatlı şarap yani hippocras yapımında kullanılan bir bileşen olarak, The Forme of Curyde listelenmiştir.[25]
Lavanta 1600'lerde İngiltere'ye tanıtıldı. Kraliçe Elizabeth'in masasında bir lavanta reçelini beğendiği söylenir, bu nedenle lavanta o zamanlar reçel olarak üretildiği ve hem tıbbi olarak hem de tadı için çaylarda kullanıldığı söylenir.[12]
Lavanta, 20. yüzyılın başında geleneksel güney Fransız yemeklerinde kullanılmadı. Provençal yemek pişirmenin en iyi bilinen özeti J.-B. Reboul'un Cuisinière Provençale 'de hiç yer almaz.[26] Fransız kuzularının etlerini daha yumuşak ve kokulu hale getirdiği iddia edildiği için lavanta üzerinde otlamasına izin verildi.[12] 1970'lerde baharat toptancıları tarafından 'herbes de Provence' adı verilen bir bitki karışımı icat edildi. Kuzey Amerika versiyonunda karışıma mutfak lavanta eklenir.[27]
21. yüzyıl'da lavanta, dünyanın birçok bölgesinde çay, sirke, jöleler, unlu mamuller ve içecekleri tatlandırmak için kullanılır.[28]
Otsu ilaçlar, Herboloji
Geleneksel tıp ile ilgili Alman bilim komitesi, lavanta çiçeğinin Herboloji uygulamalarında, huzursuzluk veya uykusuzluk (insomnia), Roemheld sendromu, bağırsak rahatsızlığı ve kardiyovasküler hastalıklar için kullanımı da dahil olmak üzere kullanımlarını bildirdi.[29]
Kaynakça
- ^ Carr, G.W, Yugovic, J.V and Robinson, K.E.. 'Environmental Weed Invasions in Victoria – conservation and management implications' 1992 Pub: Department of Conservation and Environment and Ecological Horticulture, Victoria, Australia
- ^ Csurches S., Edwards R.; National Weeds Program, Potential Environmental Weeds in Australia, Candidate Species for Preventative Control; Queensland Department of Natural Resources. January 1998 0-642-21409-3 Also [1] 10 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b Grieve, Mrs. M. A Modern Herbal, Vol. II, New York: Dover Publications, Inc., 1971. 0-486-22799-5
- ^ "Seed Almanac, Lavender". Back to the Roots (İngilizce). 26 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2021.
- ^ Kathleen Norris Brenzel, editor, The Sunset Western Garden Book, 7th Edition
- ^ a b Ernst, Matt (2017). "Lavender" (PDF). University of Kentucky Center for Crop Diversification. 19 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Temmuz 2022.
- ^ a b c "Lavender". Drugs.com. 1 Kasım 2018. 19 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2021.
- ^ Mark Griffiths, Index of Garden Plants (Portland, Oregon: Timber Press, 1994. 0-333-59149-6),
- ^ National Non-Food Crops Centre. "Lavender" 16 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved on 2009-04-23.
- ^ a b "Lavender". Drugs and Lactation Database (LactMed), National Library of Medicine, US National Institutes of Health. 3 Aralık 2018. 2 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2019.
- ^ Umezu, Toyoshi; Nagano, Kimiyo; Ito, Hiroyasu; Kosakai, Kiyomi; Sakaniwa, Misao; Morita, Masatoshi (1 Aralık 2006). "Anticonflict effects of lavender oil and identification of its active constituents". Pharmacology Biochemistry and Behavior. 85 (4): 713-721. doi:10.1016/j.pbb.2006.10.026. PMID 17173962.
- ^ a b c d e Lavender 3 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. WhatsCookingAmerica.net
- ^ Pasta With Shredded Vegetables and Lavender 8 Temmuz 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Recipe, New York Times, 08.27.2008
- ^ M. G. Kains (1912). American Agriculturist (Ed.). Culinary Herbs: Their Cultivation Harvesting Curing and Uses (English). Orange Judd Company. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2022.
- ^ a b "Cooking with Lavender - Purple Haze Lavender (Sequim, WA)". Purple Haze Lavender. 17 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2022.
- ^ "Cooking with Lavender?". Chowhound (İngilizce). 24 Haziran 2009. 16 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2017.
- ^ "Cooking With Lavender 11 Nisan 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Bon Appetit, March 27, 2015
- ^ Stradley, Linda (22 Nisan 2015). "Lavender Scones, Whats Cooking America". What's Cooking America. 16 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2017.
- ^ Maclain, Ben (2 Mayıs 2015). "Lavender Marshmallows - Havoc In The Kitchen". Havoc In The Kitchen. 30 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2017.
- ^ "Lavender: 12 Uses Beyond Potpourri". living on a green thumb. 7 Ekim 2015. 16 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2017.
- ^ McCray, Carole. "Lavender - the loveliest of herbs". The Register-Guard (İngilizce). 19 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2020.
- ^ The origin of most of these quotes comes from Dr. William Thomas Fernie, in his book "Herbal Simples" (Bristol Pub., second edition, 1897), page 298:
'By the Greeks the name Nardus is given to Lavender, from Naarda, a city of Syria near the Euphrates, and many persons call the plant "Nard." St. Mark mentions this as Spikenard, a thing of great value. In Pliny's time, blossoms of the Nardus sold for a hundred Roman denarii (or L.3 2s. 6d.) the pound. This Lavender or Nardus was called Asarum by the Romans, because it was not used in garlands or chaplets. It was formerly believed that the asp, a dangerous kind of viper, made Lavender its habitual place of abode, so that the plant had to be approached with great caution.'
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;upsonandrewsisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Oxford English Dictionary (second bas.). 1989.
Note however that Upson and Andrews refer to research on bathing in the Roman Empire, and state that there is no mention of the use of lavender in works on this subject.
- ^ "The Forme of Cury". Project Gutenberg. 10 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2020.
PUR FAIT YPOCRAS. XX.IX. XI. Treys Unces de canett. & iii unces de gyngeuer, spykenard de Spayn le pays dun denerer, garyngale, clowes, gylofre, poeurer long, noiez mugadez, maziozame cardemonij de chescun i quart' douce grayne & de paradys stour de queynel de chescun dim unce de toutes, soit fait powdour &c.
- ^ J.-B. Reboul; Cuisinière Provençale (1910)
- ^ Laget, F. (2005). "From its Birthplace in Egypt to Marseilles, an Ancient Trade: Drugs and Spices". Diogenes. 52 (3): 131-139. doi:10.1177/0392192105055941.
- ^ Charles, Denys J. (2012), "Lavender", Antioxidant Properties of Spices, Herbs and Other Sources, New York, NY: Springer New York, s. 365, ISBN 9781461443100, 8 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 5 Eylül 2021
- ^ "Expanded Commission E monograph: Lavender flower". cms.herbalgram.org. Integrative Medicine Communications, Germany; from the American Botanical Council. 2000. Erişim tarihi: 18 Ekim 2018.
