İçeriğe atla

Latince dilbilgisi

Latince, fazlasıyla çekim içeren bir dil bilgisi yapısına sahiptir. Bu açıdan zaman zaman Türkçedeki çekim yapısını andırsa da, genel olarak çekim yapısı Türkçeden daha farklıdır. Her kitap, okul ve hattâ öğretmen, dil bilgisini farklı bir yöntem ve yapısal sıra ile öğretse de, Latince dil bilgisi genel olarak dokuz ana başlık altında incelenebilir:

  • Latin alfabesi ve telaffuz.
  • İsimler (nomina) ki bu, ismin hâlleri ve isim çekimlerini içerir.
  • Zamirler (pronomina).
  • Fiiller (verba) ki bu; zamanların kullanımı, fiil çekimleri ve düzensiz fiiller gibi konuları içerir.
  • Sıfatlar (adiectiva).
  • Zarflar (adverbia).
  • Bağlaçlar (coniunctiones).
  • Edatlar (praepositiones).
  • Ünlemler (interiectiones).

İsimler

İsmin Hâlleri

Konu hakkında detaylı bilgi için bakınız: Latince dil bilgisi:İsmin halleri.

Latincede ismin toplam yedi hâli vardır (Latince:Casus). Bu yedi hâlin Türkçedeki isim hâlleri ile birebir denkliği söz konusu olmadığı gibi, Latincede örneğin -den hâlinde olan bir isim Türkçeye çevrildiğinde -de hâli alabilir. Türkçe denkleriyle Latince ismin hâlleri (Latince adlarıyla):

  • Nominativus - Türkçede ismin yalın hâline denktir.
  • Vocativus - Türkçede tam karşılığı yoktur, seslenme hâlidir, özneye hitap edildiğini belirtir.
  • Accusativus - Türkçede ismin i hâline denktir.
  • Genitivus - Türkçede iyelik ekine (-in eki) denktir.
  • Dativus - Türkçede ismin -e hâline denktir.
  • Ablativus - Türkçede ismin -den hâli ve "ile" sözcüğüne denktir.
  • Locativus - (Eski Latince) Türkçede -de hâline denktir.

İsim Çekimleri

Ana madde: Latincede ad çekimleri

İsmin hâllerine göre Latincede beş çeşit isim çekimi vardır.

Fiiller

Konu hakkında detaylı bilgi için bakınız: Latince dil bilgisi:Fiiller.

Latincede toplam beş çeşit fiil çekimi (declinatio), altı zaman (tempus), üç fiil kipi (modus), iki çatı (genus verbi) ve üç cins (genus) vardır.

Çekimler

  • Birinci çekim (-are)
  • İkinci çekim (-eo, -ere)
  • Üçüncü çekim (-o, -ere)
  • Dördüncü çekim (-io, -ere)
  • Beşinci çekim (-io, -ire)

Zamanlar

  • praesens: Simdiki zamanda olan olayları belirtir. (Hasan yürüyor.)
  • imperfectum: Geçmişte süregelen olayları belirtir. (Hasan yürüyordu.)
  • futurum simplex: Gelecek zamandaki olayları belirtir. (Hasan yürüyecek.)
  • perfectum: Geçmişte yaşanıp biten olaylar belirtir. (Hasan yürüdü.)
  • plusquamperfectum: Geçmiş zamanda bir olaydan önce yaşanmış başka bir olayı belirtir. (Hasan yürümüştü.)
  • futurum exactum: Gelecek zamanda tamamlanması beklenen olayları belirtir. (Hasan yarına kadar yürümüş olacak.)

Kipler

  • indicativus: Olguları belirtir. (Ahmet yürüdü.)
  • coniunctivus: Olasılık, eğilim ve ihtiyaçlar belirtmekte kullanılır. (Ahmet yürümeli)
  • imperativus: Emir kipi. (Ahmet, yürü!)

Çatılar

  • activum: Etken çatı. (Ahmet masayı taşıdı.)
  • passivum: Edilgen çatı. (Masa Ahmet tarafından taşındı.)

Cinsler

Latincede bütün isimler, zamirler ve sıfatlar üç cinse ayrılır:

  • masculinum: eril
  • femininum: dişil
  • neutrum: cinssiz

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Latince</span> İtalik ailesinin neredeyse soyu tükenmiş Hint-Avrupa dili

Latince, Hint-Avrupa dil ailesinin İtalik koluna ait bir dildir.

Kip, dilbilgisinde bir fiilin kök veya gövdesinin zaman, yargı veya niyete göre girdiği geçici kalıptır. Kip, bir fiilin haber veya dilek kipi eklerinden birini almış hâlidir.

Latince'de ismin 7 hali bulunur ve bunların toplam beş tip çekimi vardır. Vocativus ve locativus halleri tablolarda bulunmamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Latin dilleri</span>

Latin veya Romen dilleri, kökeni Roma İmparatorluğu'nda konuşulmuş Latince lehçelerine dayanan, Hint-Avrupa dil ailesinin İtalik koluna mensup bir dil grubudur. Dünya çapında Latin dillerini anadil olarak konuşan 600 milyondan fazladır. Dil grubunun modern dağılımı Amerika, Avrupa ve Afrika kıtalarında yoğunlaşmakla birlikte, genel olarak dünyada geniş bir yayılıma sahiptir.

Eski Latince Klasik Latin Çağı'nda, yani MÖ 75 yılına kadar kullanılan Latin dilidir.

Türkçede ekler, yapım eki ve çekim eki olmak üzere ikiye ayrılır. Türkçe sondan eklemeli bir dil olduğu için ekler Türkçedeki en önemli dil yapılarındandır. Yabancı kökenli bazı sözcükler hariç, Türkçede ön ek bulunmaz. Türkçede sözcük köklerine getirilen ekler, cümlede sözcükler arasında geçici anlam ilişkileri kurmak veya yeni sözcükler türetmek amacıyla kullanılır.

Çekim ekleri, gerek isim soylu gerekse fiil soylu kelimelerin sonuna eklenerek cümle içinde diğer kelimelerle anlam bağlantısı kurmalarını sağlayan ekler. Kendi başlarına bir anlam ifade etmezler.

Türkçede ismin hâlleri ; kelimeleri belirtme (yükleme), yönelme, bulunma ve ayrılma açısından tanımlayan, sözcüğün yalın hâl ile hâl eki almış durumlarından her biridir. Türkçede ismin beş farklı hâlleri vardır:

Ek-fiil, ek-eylem veya cevher fiil, Türkçede isimlerin sonuna eklenerek onları yüklem haline getiren bir ektir. Bu ek Eski Türkçe "ér- : olgunlaşmak, yetişmek, tamam olmak" fiilinden evrilip zaman içinde "i-mek" haline gelmiş ve zamanla kökünün de erimesiyle bugün sadece “şu veya bu durumda bulunmak” manalarını cümleye katan (i)-di, (i)-miş, (i)-se ve (i)-dir halleri kalmıştır. Diğer dillerden muadil olarak İngilizce "to be",Latince "esse" fiilleri örnek verilebilir.

Fransızca dil bilgisi, diğer Latin dilleri dil bilgileriyle benzerlikler barındıran, Fransızcanın yani Fransız dilinin kullanımındaki kuralların bütünü, dil bilgisidir.

<span class="mw-page-title-main">Gelecek zaman</span> haber kipi

Gelecek zaman, dilbilgisinde şu andan sonraki bir zamanda gerçekleşen bir olayı veya durumu anlatan zaman yapısıdır.

Gramerde subjonktif kip, genelde yan cümlelerde kullanılan bir fiil kipidir. Dilek, his, ihtimâl, hüküm, görüş, ihtiyaç veya henüz gerçekleşmemiş bir fiil gibi çeşitli gerçekleşmemiş durumları ifade etmek için kullanılır. Bazen konjonktif kip veya şart kipi olarak da değinilebilir, konjonksiyonları (bağlaçları) izlediği için. Subjonktifin kullanımına dair ayrıntılar dilden dile değişir.

Dilek kipleri veya tasarlama kipleri; Türkçede fiillerin gereklilik, istek, dilek, şart veya emir bildiren hallerinden her biri. Optatif olarak da bilinir. Bu kiplerde "zaman" ifadesi yoktur. Türkçede dört dilek kipi vardır:

<span class="mw-page-title-main">Geniş zaman</span> Türkçede bulunan haber kipi

Geniş zaman, dilbilgisinde bir eylemin ya da durumun geçmişte, şu anda ve gelecekte gerçekleştiğini belirten zaman yapısı. Geniş zaman yapısı, eylem veya durumun ne zaman başladığını ya da ne zaman biteceğini bildirmez, sadece gerçekleştiğine dair bilgi verir.

Bildirme eki veya bildirme koşacı, Türkçede yükleme kesinlik, belirsizlik, ihtimal gibi anlamlar katan -dir eki. Türkçedeki dört ek-fiilden biridir. Eklendiği kelimedeki ses kurallarına uyarak -dır, -dur, -dür, -tir, -tır, -tur ve -tür hâllerine dönüşebilir:

Zarf-fiil, bağ-fiil, ulaç veya gerundium bir fiilin cümlede zarf (belirteç) görevinde kullanılan hâli. Türkçedeki üç fiilimsi grubundan biridir. Fiillere -esiye, -ip, ıp, -meden, -ince, -ken, -eli, -dikçe, -erek, -ir … -mez, -diğinde, -e … -e, -meksizin, -cesine eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. Bu ekler, Türkçedeki ses uyumlarına veya ağızlara bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

Participium coniunctum ya da kısaca PC, Latince dilinde bulunan söz dizimsel bir yapıdır. Buna göre partisipler (Ortaçlar) anlattıkları kelime ile sayı, durum ve cinsiyet açısından eşleşmek durumundadır. İsimler bu sayede cümlenin öğesi fonksiyonunu üstlenirken, partisipler bu ismi tanımlayan yüklemsel ifadeleri içerirler. Partisipler kendi içlerinde yahut cümleden çıkarıldıkları takdirde hala cümleliklerini koruyacak yapıya sahiplerdir. Bu durumda isim özneyi, Partisip ise yüklem görevini üstlenir. İsim ve yüklem arasına adverbial (belirteçsel) ifadeler gelebilir ve bu ifadeler de bu yapının parçası sayılırlar.

Esperanto dilbilgisi, kuralları aşırı şekilde düzenli olması için tasarlanmıştır. Eklemeli bir dil olan Esperanto'nun kelime dağarcığı Hint-Avrupa dil ailesi, özellikle de Latin, Slav ve Germen dilleri esas alınarak hazırlanmıştır. Esperanto serbest cümle dizimine sahiptir, cümledeki ögelerin yerleri değiştirildiğinde cümlenin anlamı değişmez.

<span class="mw-page-title-main">İspanyolcada fiil çekimi</span> İspanyolcada fiil çekime genel bakış

Bu madde İspanyolcadaki kipleri ve düzenli ve bazı yaygın düzensiz fiil çekimlerini örneklerle birlikte bulundurur. Düzensiz fiiller hakkında daha fazla bilgi için İspanyolcada düzensiz fiiller maddesine bakınız.

Bükümlü dil, çoklu dilbilgisel, sözdizimsel veya anlamsal özellikleri belirtmek için tek bir çekimsel morfem kullanma eğilimleriyle sondan eklemeli dillerden ayrılan bir tür sentetik dildir. Örneğin, İspanyolca comer fiili ("yemek") birinci tekil geçmiş zaman kipli comí ("Yedim") biçimine sahiptir; -í tek eki, her özellik için ayrı bir eke sahip olmak yerine, hem birinci tekil şahıs uyumunun özelliklerini hem de geçmiş zaman kipini temsil eder. Bükümlülüğün bir başka örneği Latince bonus ("iyi") kelimesidir. Biten -us eril cinsiyeti, yalın hali ve tekil sayıyı belirtir. Bu özelliklerden herhangi birinin değiştirilmesi, -us ekinin farklı bir ek ile değiştirilmesini gerektirir. Bonum biçiminde, -um bitişi eril tekil ve belirtme durumunu veya nötr tekil veya nötr belirtme hali ve tekil durumunu veya nötr yalın hal ve tekil durumu belirtmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.