İçeriğe atla

Laramidya

Kampaniyen sırasında Kuzey Amerika

Laramidya, Batı İç Denizyolunun Kuzey Amerika kıtasını ikiye böldüğü Geç Kretase döneminde (99.6-66 milyon yıl önce) var olan bir ada kıtasıydı. Mesozoyik çağda Laramidya, Appalachia'dan doğuda Batı İç Deniz Yolu ile ayrılan bir ada kara kütlesiydi. Deniz yolu sonunda daraldı, Dakotalar boyunca bölündü ve Meksika Körfezi ile Hudson Körfezi'ne doğru çekildi. Kütleler birleşerek Kuzey Amerika kıtasını oluşturdu.

Laramidya, adını Laramid orojenezinden almıştır. Ad, 1996 yılında J. David Archibald tarafından icat edildi.[1]

Coğrafya

Laramidya, günümüz Alaska'sından Meksika'ya kadar uzanıyordu.[2] Bölge dinozor fosilleri açısından oldukça zengindir. Tyrannosaurlar, dromaeosauridler, troodontidler, hadrosaurlar, ceratopsianlar (Kosmoceratops ve Utahceratops[3] dahil), pachycephalosaurlar ve titanosaur sauropodlar, bu kara kütlesinde yaşayan dinozor gruplarından bazılarıdır. Kretase'nin son 15 milyon yılında kara kütlesi üzerinde güçlü bir enlemsel iklim değişimi vardı ve bu, dinozor faunasının bölgesel taşralılığını yönlendirmeye yardımcı oldu.[4]

Yayılım

Alaska'dan Coahuila'ya kadar olan bölgede omurgalı fosilleri bulunmuştur.[3][5][6][7]

Fauna

Batı kıyısında bulunan dinozorlar

Geç Kretase'nin Turoniyen çağından Paleosen'in başlarına kadar Laramidya, Appalachia'dan doğuya doğru ayrılmıştır. Sonuç olarak, fauna o zaman içinde her kara kütlesinde farklı şekilde evrimleşti. Jeolojik koşullar, Laramidya'daki fosillerin korunması için genellikle elverişliydi ve bu, Amerika Birleşik Devletleri'nin batısını dünyanın en verimli fosil bölgelerinden biri haline getirdi. Kretase'deki Apalaş biyoçeşitliliği hakkında daha az şey biliniyor çünkü bugün bölgede çok az fosilli yatak var ve Appalachia'daki fosil yataklarının yarısı Pleistosen buzul çağında yok edildi. Bununla birlikte, henüz keşfedilmemiş fosil yatakları, eski Appalachian kıtasının bölgelerinde bulunabilir.

Kretase döneminde Kuzey Amerika'nın batısında baskın teropodlar, avlarından et koparmak için yapılmış orantılı olarak büyük kafaları olan devasa yırtıcı dinozorlar olan tiranozorlardı. Laramidya'da Tyrannosaurus rex, Nanuqsaurus hoglundi,[8] Daspletosaurus, Teratophoneus gibi Tyrannosaurinae teropodları ve Albertosaurus ve Gorgosaurus gibi Albertosaurinae teropodları vardı ve hepsi aynı Tyrannosauridae familyasına dahildi ve hepsi çağdaş değildi. Tiranozorların bedenleri, orantılı olarak küçük kolların tersine, devasa kafalar ve bacaklar sergiliyordu. Bu ailede sergilenen dişler, demiryolu çivisi boyutundalardır ve avlara büyük zarar vermeye yardımcı olabilirlerdi.

Kuzey Amerika dinozorlarının bir başka yaygın grubu, sözde "ördek gagalı" dinozorlar olan hadrosaurlardı. Fosil kayıtları, Laramidya'da şaşırtıcı çeşitlilikte hadrosaur formları gösteriyor.

Cinslerdeki diğer farklılıklar, ada kara kütleleri arasında görülür. Sauropodlar görünüşe göre Appalachia'da yok olduktan sonra Kretase döneminde Laramidya'da dolaştılar. Nodosaurların, yine de, Appalachia'da daha bol olduğu görünüyor. Nodosaurlar, batılı akrabalarının dev sopa kuyruğundan yoksun, büyük, otçul zırhlı dinozorlardı. Geç Kretase döneminde Laramidya'da kıttılar, yalnızca Edmontonia ve Panoplosaurus gibi özel formlarda bulunurken, Appalachia'da nodosaurlar gelişiyorlardı.

Kaynakça

  1. ^ Dinosaur extinction and the end of an era: what the fossils say. New York: Columbia University Press. 1996. ISBN 023107624X. 
  2. ^ "Amazing Horned Dinosaurs Discovered". MSN. 23 Eylül 2010. 26 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2010. 
  3. ^ a b Sampson (2010). "New Horned Dinosaurs from Utah Provide Evidence for Intracontinental Dinosaur Endemism". PLOS ONE. 5 (9): e12292. doi:10.1371/journal.pone.0012292. PMC 2929175 $2. PMID 20877459. 
  4. ^ Burgener (1 Eylül 2021). "An extreme climate gradient-induced ecological regionalization in the Upper Cretaceous Western Interior Basin of North America". GSA Bulletin. 133 (9-10): 2125-2136. doi:10.1130/B35904.1. 19 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2022. 
  5. ^ "Shedding light on Arctic dinosaurs, Alaska Science Forum, Article #1737". Geophysical Institute, UAF - Alaska Science Forum. 10 Şubat 2005. 4 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2011.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  6. ^ "Dinosaurs on Alaska's North Slope". Bureau of Land Management: Alaska. U.S. Department of the Interior. 30 Mayıs 2008. 10 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2011. 
  7. ^ "Hallan en Coahuila cementerio de dinosaurios". El Universal (İspanyolca). Mexico City. 3 Ekim 2014. 2 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2015.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  8. ^ Fiorillo (12 Mart 2014). "A Diminutive New Tyrannosaur from the Top of the World". PLOS ONE. 9 (3): e91287. doi:10.1371/journal.pone.0091287. PMC 3951350 $2. PMID 24621577. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dinozor</span> Mezozoik Çağa (kuşlar dahil) hâkim olan sauropsid omurgalılar kladı

Dinozor (Dinosauria), ilk olarak Mezozoyik zamanda ortaya çıkan ve yaşayan tek üyeleri kuşlar olan arkozor sürüngen grubu. Dinozor adı, Richard Owen tarafından Grekçe "korkunç" anlamına gelen deinos ve "kertenkele" anlamına gelen sauros sözcüklerinin birleştirilmesinden oluşur. Dinozorlar, 243 ile 233 milyon yıl önce Geç Triyas döneminde ortaya çıkmış ve 66 milyon yıl önce kuşlar dışındaki tüm türlerinin soyu tükenmiştir. Dinozorlar, sıcakkanlı ve soğukkanlı arası özellikler gösteren mezoterm canlılardı. Mezozoyik'te oldukça başarılı biçimde tüm kıtalara yayılan dinozorlar çok farklı nişleri doldurdu. Yapılan araştırmalarda şimdiye kadar yaklaşık olarak 1.000 kadar kuş olmayan dinozor türünün yaşadığı belgelendi. Bugün dinozorların evrimsel olarak devamı olan kuşların 11.000 kadar türü vardır ki bu, yaşayan memelilerin tür sayısının (~6000) yaklaşık iki katıdır. Dinozorların nasıl yaşadığı, ne kadar çeşitlendiği ve ekosistemdeki yerleri kadar kuş olmayan dinozorların nasıl yok olduğu da bilim camiasını uzun zamandır meşgul etmektedir. Kuş olmayan dinozorları yeryüzünden silen yok oluşun aşamalı mı, yoksa yerbilimsel olarak katastrofik (ani) mi olduğu tartışmalıdır.

<i>Tyrannosaurus</i> dev bir teropod dinozor cinsi

Tyrannosaurus, Kretase'nin sonlarında yaşamış, büyük bir etobur teropod dinozordur. Tyrannosaurus, diğer tyrannosauridlerden çok daha geniş bir dağılıma sahipti ve bulunduğu yaşam alanındaki etçillerin en büyüğüydü.

<i>Oviraptor</i> hepçil bir kuş benzeri teropod dinozor cinsi

Oviraptor, 75-71 milyon yıl önce yaşamış, hepçil bir coelurosaurian teropod dinozor cinsidir.

<i>Giganotosaurus</i> dev teropod

Giganotosaurus, Geç Kretase döneminin erken Senomaniyen çağında Güney Amerika'da yaşamış bir teropod dinozor cinsi.

<i>Achelousaurus</i>

Achelousaurus, Achelousaurus'un Geç Kretase devrinde, Kuzey Amerika’da yaşadığı sanılmaktadır. Papağan benzeri gagası, burnu ile gözlerinin üzerinde kemikli çıkıntılar ve uzun yakasının sonunda iki boynuzu olan, dörtayaklı bir otoburdur. 6 metrelik uzunluğuyla, orta boyda bir ceratopsian dinozordur.

<i>Pachycephalosaurus</i>

Pachycephalosaurus Pachycephalosauridae familyasından bir kuş kalçalı dinozor cinsidir. Tip türü, P. wyomingensis, bilinen tek türdür, ancak bazı araştırmacılar Stygimoloch cinsinin ikinci bir tür P. spinifer olduğunu veya P. wyomingensis'in genç bir örneği olduğunu öne sürmektedir. Geç Kretase döneminin Maastrihtiyen çağında, şu anda Batı Kuzey Amerika olan bölgede yaşamıştır. Kalıntıları Montana, Güney Dakota, Wyoming ve Alberta'da bulundu. Tür esas olarak tek bir kafatasından ve birkaç aşırı kalın kafatası çatısından bilinmektedir. Gelecek yıllarda daha eksiksiz fosillerin bulunacağı varsayılmaktadır.

<i>Bagaraatan</i>

Bagaraatan, Geç Kretase döneminde yaşamış bir teropod dinozor cinsi. Bu dinozora ait fosiller Moğolistan'da Nemegt Formasyonu'nda bulunmuştur. Bagaraatan yaklaşık 3-4 metre uzunluğunda bir dinozordu.

Bu, Kuzey Amerika Kıtasında fosilleri ve kalıntıları bulunmuş dinozorların listesidir. Kuzey Amerika'da çok çeşitli dinozorların yaşadığını gösteren zengin dinozor fosil kayıtları mevcuttur. Bu en fazla çeşitliliğin bu kıtada olduğu anlamına gelmemektedir.

<i>Centrosaurus</i> sürüngen cinsi

Centrosaurus, Geç Kretase döneminde Batı Kuzey Amerika'da yaşamış Ceratopsidae ailesine mensup dinozor cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Tyrannosauroidea</span> teropod dinozor kladı

Tyrannosauroidea veya tiranozorlar, Tyrannosauridae familyasını ve daha bazal akrabalarını içeren, teropod dinozor üst familyasıdır. Tyrannosauroidler, Jura döneminden itibaren Lavrasya süper kıtasında yaşadı. Kretase döneminin sonunda tyrannosauroidler, Kuzey Yarımküre'de devasa Tyrannosaurus ile bilinen baskın büyük yırtıcılardı. Fosil buluntuları; Kuzey Amerika, Güney Amerika, Avrupa, Asya ve Avustralya kıtalarında bulundu.

<span class="mw-page-title-main">Ceratosauria</span> teropod dinozor kladı

Ceratosauria, Ceratosaurus'a kuşlardan daha yakın akraba olan tüm teropodları içeren bir kladdır. Seratozorların, Erken Jura'da diğer teropodlardan ayrıldığı düşünülür. Bilinen en eski seratozor, 199 milyon yıl öncesine tarihlenen Saltriovenator'dur. Ceratosauria, esas olarak Güney yarımkürede bulunan bu üç ana grubu içerir: Ceratosauridae, Noasauridae ve Abelisauridae. Bununla birlikte, en son çalışmalar, coelophysoidlerin ve dilophosauridlerin diğer seratozorlar ile birlikte klad oluşturmadığını ve dilophosauridlerin bu grubun dışında bırakılması gerektiğini göstermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tyrannosauridae</span> teropod dinozor familyası

Tyrannosauridae, Geç Kretase döneminde Asya ve Amerika da yaşamış teropod dinozorları kapsayan ve genellikle göreli olarak büyük boyutlara ulaşan bir Coelurosauria familyasıdır.

<i>Raptorex</i> teropod dinozor cinsi

Raptorex, kuşkulu bir tyrannosaurid dinozor cinsidir. Fosil kalıntıları, muhtemelen Moğolistan'da veya kuzeydoğu Çin'de bulunan tek bir genç örnekten oluşuyor. Tip türü, 2009 yılında Sereno ve meslektaşları tarafından tanımlanan R. kriegsteini'dir. Cins adı Latince: raptor, "hırsız" ve Latince: rex, "kral" dan gelir. Tür adı, oğlu Henry Kriegstein'ın örneği bilimsel çalışma için Chicago Üniversitesi'ne bağışladığı Holokost'tan kurtulan Roman Kriegstein'ı onurlandırıyor.

<i>Olorotitan</i> Maastrihtiyen kuş ayaklı dinozoru

Olorotitan, Geç Kretase devri'nde (Maastrihtiyen) yaşamış bir lambeosaurine hadrosaur dinozor cinsidir ve kalıntıları, Rusya'nın Amur Bölgesi, Kundur'un Udurchukan Formasyonu yataklarında bulunmuştur. Cinse dahil tek tür Olorotitan arharensis'tir. Son kuş olmayan dinozorlardan biriydi ve Kretase-Paleojen nesli tükenme olayı sırasında soyu tükendi.

<i>Dilong</i> küçük bir erken Kretase tiranozoru

Dilong, Doğu Asya'nın alt Kretase döneminden kalma bir teropod dinozor cinsidir. 2004 yılındaki ilk bilimsel tanımlamanın yapıldığı sırada, yalnızca D. paradoxus türünün ait olduğu bu cins, bugüne kadar bulunan en eski tyrannosauroidlerden biriydi.

<span class="mw-page-title-main">Ceratopsidae</span> kuş kalçalı dinozor familyası

Ceratopsidae, Triceratops, Centrosaurus ve Styracosaurus gibi kuş kalçalı dinozorları içeren bir ceratopsian dinozor familyasıdır. Bilinen tüm türler, Geç Kretase'de yaşamış dört ayaklı otoburlardı. Çin'de yaşamış Sinoceratops dışındaki tüm türler, Geç Kretase'de Laramidia ada kıtasını oluşturan batı Kuzey Amerika'da yaşamıştır. Ceratopsidler, gagalar, çenenin arkasında sıralanan kesme dişleri, gösterişli burun boynuzları ile boyunda geriye ve yukarı uzanan kalkansı yapılar ile ayırt edilir. Familya, Chasmosaurinae ve Centrosaurinae olmak üzere iki alt familyaya ayrılmıştır. Chasmosaurineler genellikle uzun, üçgen kalkanlar ve iyi gelişmiş alın boynuzları ile nitelenir. Centrosaurinelerin iyi gelişmiş burun boynuzları veya burun çıkıntıları, daha kısa ve daha dikdörtgen biçimli kalkanları ve onun üstünde yer alan ayrıntılı dikenleri vardı.

<i>Chasmosaurus</i> kuş kalçalı dinozor cinsi

Chasmosaurus, Kuzey Amerika'nın Üst Kretase Dönemi'ne ait bir seratopsid dinozor cinsidir. Adı, fırfırındaki büyük açıklıklara (fenestra) atıfta bulunarak 'açılan kertenkele' anlamına gelir. 4,3–4,8 metre (14.1–15,7 ft) uzunluğa ve 1,5–2 ton ağırlığa sahip Chasmosaurus, ortalama büyüklükte bir seratopsiddi. Tüm seratopsiyenler gibi, tamamen otçuldu. Başlangıçta Protorosaurus olarak adlandırılacaktı, ancak bu isim daha önce başka bir hayvan için kullanılmıştı. Chasmosaurus'un tüm örnekleri, Kanada, Alberta'daki Dinozor Eyalet Parkı'nın Dinozor Parkı Oluşumu'ndan toplanmıştır. Atıfta bulunulan, C. russelli örnekleri formasyonun alt yataklarından, C. belli ise orta ve üst yataklardan gelmektedir.

<i>Nanuqsaurus</i> teropod dinozor cinsi

Nanuqsaurus, Geç Kretase'de Alaska'nın kuzeyinde yaşamış tyrannosaurid teropod dinozor cinsidir. Bu cins tek bir tür içerir. Nanuqsaurus parçalı bir kafatasının yanında tanımlanmamış dişler ve postkranyal iskelet parçalarından bilinir.

<i>Kerberosaurus</i>

Kerberosaurus, Rusya'nın Amur Bölgesi, Blagoveshchensk'teki geç Maastrihtiyen yaşlı Geç Kretase Tsagayan Formasyonundan kalma bir saurolofin ördek gagalı dinozor cinsidir. Saurolophus ve Prosaurolophus ile ilişkili olduğunu gösteren kafatası kalıntılarını da içeren fosil yatağı malzemesine dayanmaktadır.

<i>Zhuchengtyrannus</i>

Zhuchengtyrannus, Çin'in Shandong Eyaletinde, Geç Kretase'nin Kampaniyen döneminden bilinen bir tyrannosaurid teropod dinozor cinsidir. Tyrannosaurinae alt familyasına aittir ve tek bir türü, Zhuchengtyrannus magnus, içerir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.