İçeriğe atla

Laponlar

Laponlar ya da Samiler
(Kuzey Laponcası: Sámit)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Norveç60.000-100.000
İsveç14.600[1]
Finlandiya9.350[2]
Rusya1.991[3]
Ukrayna136[4]
Diller
Lapon dilleri:
Kuzey Laponcası, Lule Laponcası, Pite Laponcası, Ume Laponcası, Güney Laponcası, İnari Laponcası, Skolt Samice, Kildin Laponcası, Ter Laponcası

Akkala Laponcası (tükendi), Kemi Laponcası (tükendi)

Bağlı oldukları devletlerin resmî dilleri:
Norveççe , İsveççe , Fince , Rusça
Din
Hristiyanlık (çoğunlukla Luteryan , Ortodoks) , Şamanizm
Aşağı-yukarı 1900'de bir Sami aile (Norveç)
Sami bayrağı

Laponlar ya da Samiler, Norveç ve İsveç'in Kuzey Kutup Dairesi içinde kalan bölgelerinde çok eski tarihlerden bu yana yaşamakta olan bir etnik grup. Laponların günümüzdeki sayıları 60.000 kadardır ve %70'i Ural dil ailesine bağlı Sami (Saame) dili olan Laponca konuşur.

Laponların temel uğraşı, ren geyiği yetiştiriciliğidir (topraklarında 700.000 dolaylarında ren geyiği yaşar). Laponların dokuma giysilerinin kullanışlı ve güzel olması dikkat çeker. Laponların kendi bayrakları, ulusal marşları ve ulusal günleri vardır.

Tarih

Toplam 80.000 – 100.000 arası nüfusa sahip olan bu halk kendilerine Lapyalı denmesini kesinlikle istemiyorlar, çünkü ‘Lapp’ yama anlamına geliyor ve Samiler rengârenk giysileri dolayısıyla kendilerine verilen bu ad ile, alay edildiğini düşünüyorlar.

Samiler bu bölgeye yaklaşık 4000 yıl önce gelmişler. Vikingler ve onları takip eden Orta Çağ yıllarında en kalabalık toplumun Samiler olduğu biliniyor. Bu yıllarda Vikinglerle sürekli savaş halinde olan Samiler, Vikingler tarafından kutup dairesi dolaylarına doğru sürülürler. Bir süre sonra dünyayı keşfe çıkan Vikingler, Samilerin ticaret ortağı haline gelirler.

17. yüzyıldan itibaren Norveç ve İsveç krallıkları tarafından, asimile edilmeye başlanan halk, animist geçmişlerini bırakarak, Hristiyanlığı seçmeye zorlanır, dillerini konuşmaları yasaklanır. İsveç, Norveç, Finlandiya ve Rusya ulusal sınırlarının çizilmesinden sonra, Samiler yaşamak zorunda oldukları ülkenin kültürüne ve diline adapte olmak zorunda kalırlar.

1956’da Finlandiya, İsveç ve Norveç te yaşayan Samiler, Kuzey Sami Konseyini kurduktan sonra hakları için mücadele etmeye başladılar ve bugün bu ülkelerde resmî olarak azınlık statüsünde olsalar, dillerini ve kültürlerini okullarında öğrenebilseler de, halen toprak ve doğal kaynaklar konusundaki mücadeleleri devam ediyor.

11 Aralık 2006 günü yayınlanan Banu Avar'la Sınırlar Arasında//İsveç'in Nobeli bölümünde (TRT) 1900'lü yıllarda soykırıma uğradığı ve zorla kısırlaştırıldığı iddia edilmiştir.[5][6]

Mitoloji

İsveç’in modern tarih biliminin kurucusu olarak da anılan Prof. Sven Lagerbring, yaklaşık 250 yıl önce yazdığı kitaptan ''İsveç İmparatorluğu Tarihi'' verilere dayanarak Kuzey Avrupalı halkların esas olarak Türk kökenli olduklarını ya da en azından Laponların Türk olabileceklerini ileri sürmektedir. Ayrıca Avrupa kuzey halkları mitolojisi hakkında araştırma yapan belgesel yönetmeni Tekin Gün İskandinavların Türk Ata'ları adlı araştırma yazı notları arasında geçen Şamanlara, Eskimolar’da Angakok, Sabir Türkleri’nde Soyok, Laponlar’da Noide, Samoyetler’de Tadibca, diğer bazı Türk kâvimleri arasında Kam ismi verildiğini aktarmaktadır. Abdullah Gürgün’ün kitabında geçen Laponlar, kendilerini Same diye adlandırıyor ve yerleşik oldukları yere de Sampi diyor. Bunlar uzun süre Fin kökenli olarak görülmüş ama hem Şaman özellikleriyle hem de kullandıkları araç ve gereçler dikkate alındığında, yani kültürel özellikleri nedeniyle Türklerle aynı kökene sahip olduklarını aktarmaktadır.

Müzik

En bilinen Sami müzikleri, İngiliz edebiyatında da rastlanan “joik”lerdir. Joiklerde taklit önemli bir yer tutar. Sözleri özellikle ruhani konularla ilgilenir.

Lavu denen diğer bir şarkı türünün şiirsi sözleri vardır. Vuelie’ler ise bir kişi ya da olayın müzik eşliğinde anlatılmasıdır. Bu üç müzik türü de halen Samiler arasında biliniyor. Genç kuşaklar ise modern ritim aletleri ile müziklerini besliyorlar. Yerli çalgılar son derece ilkel. Bir ağaç parçasına ya da bir boynuza tel gerilerek yapılıyor. Müzisyen, telin boyu ve gerginliği ile oynayarak nota üretiyor.

Samiler, Enigma isimli müzik grubunun kendi müziklerini tanıttığını düşünüyorlar. Ayrıca ünlü caz saksafoncusu Jan Garbarek’in “Legend Of The Seven Dreams” albümünde Sami melodileri Finlandiya’da yaşayan Sami sanatçı Nils-Aslak Valkeapää’nın eşliği ile çalınıyor. Yine Norveç’te yaşayan Marie Boine de Peter Gabriel’in albümlerinden tanınıyor. Sami müziğinde Şaman ayinleri de önemli bir yer tutuyor.

Vikipedi versiyonları

Vikipedi
Vikipedi

Lapon dillerinde Vikipedi versiyonları arasında şimdilik Kuzey Laponcası (Sámegiella) versiyonu bulunmaktadır.

Dipnotlar

  1. ^ "Ethnologue report for Sweden - Languages of Sweden". 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2010. 
  2. ^ "Eduskunta - Kirjallinen kysymys 20/2009". 13 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2010. 
  3. ^ "Russian census of 2002". 19 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2010. 
  4. ^ "Ethnic composition of Ukraine 2001". 9 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2010. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2010. 
  6. ^ http://www.bugun.com.tr/haberler/180307/p27339y108.asp[]

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Finlandiya</span> Kuzey Avrupa ya da diğer adıyla İskandinavya yarım adasında yer alan devlet, ülke

Finlandiya, resmî adıyla Finlandiya Cumhuriyeti, Kuzey Avrupa'daki bir İskandinav ülkesi. Doğuda Rusya, kuzeyde Norveç ve batıda İsveç'le komşudur. Batıda Botniya ve güneyde Finlandiya körfezlerine kıyısı vardır. Yüz ölçümü 338.455 km² ve nüfusu 5,5 milyondur. Helsinki ülkenin başkenti ve en büyük şehridir. Finlerin ana dili olan Fince, yeryüzündeki az sayıda Baltık-Fin dilinden biridir. Finlandiya'nın iklim özellikleri enleme göre değişkenlik gösterir: Güneyde nemli karasal iklim, kuzeyde kutup altı iklimi görülür. Ülke genel olarak tayga biyomuna dahildir. Ayrıca Finlandiya'da 180 binden fazla göl bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İsveç</span> Kuzey Avrupada bir ülke

İsveç, resmî adıyla İsveç Krallığı, Kuzey Avrupa'daki İskandinavya yarımadasında yer alan bir ülkedir. Ülkenin sınır komşuları batı ve kuzeyden Norveç, doğudan ise Finlandiya'dır. İsveç bunun dışında güneyinde yer alan Öresund Köprüsü ile Danimarka'ya bağlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Norveç</span> Kuzey Avrupada bir ülke

Norveç, resmî adıyla Norveç Krallığı, Kuzey Avrupa'da bulunan İskandinav Yarımadası'nın batısında bir ülke. Finlandiya, İsveç ve Rusya ile komşu olan ülkenin batıda Atlas Okyanusu'nun bir kolu olan Norveç Denizi'ne kıyısı vardır. Kıyıları binlerce fiyordla çizilidir.

<span class="mw-page-title-main">İskandinavya</span> Avrupanın kuzeyinde bir bölge

İskandinavya, Kuzey Avrupa'da, kendisini oluşturan halklar arasında güçlü tarihi, kültürel ve dilsel bağları olan bir alt bölgedir. İngilizce kullanımında, İskandinavya genellikle Danimarka, Norveç ve İsveç'i ifade eder. Bazen daha geniş anlamda Finlandiya, İzlanda ve Faroe Adaları'nı da kapsayacak şekilde ifade edilebilir. Bu ülkelerin dilleri Fince dışında birbirine benzemektedir. Bu dillere Kuzey Cermen dilleri veya İskandinav dilleri denir. Danimarka Danca, Norveç Norveççe, İsveç İsveççe, İzlanda İzlandaca dillerini kullanmaktadırlar.

<span class="mw-page-title-main">Yakutlar</span>

Yakutlar ya da Sahalar, Rusya içindeki Saha Cumhuriyeti'nde yaşayan Türk halkı.

<span class="mw-page-title-main">Sami bayrağı</span>

Sami bayrağı, İskandinav ülkelerinin yerli halk gruplarından ve Rusya Federasyonu'nun Kola Yarımadası'ndan biri olan Sapmi ve Sami (Saami) halkının bayrağıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ren geyiği</span>

Ren geyiği, geyikgiller (Cervidae) familyasından arktik ve subarktik bölgelerinde yaşayan bir geyik türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Runik yazı</span> ilk çağlara ait yazı biçimi

Runik yazı İlk Çağ Orta Asya toplumları, Türkler, Etrüskler, Macarlar ve vaktiyle Kuzey Avrupa ülkelerinde yaşayanlar tarafından kullanılmış bir yazı sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Kutup Dairesi</span>

Kuzey Kutup Dairesi, Dünya haritasında gösterilen Güney Kutup Dairesi, Oğlak Dönencesi, Yengeç Dönencesi ve Ekvator Çizgisi ile birlikte beş büyük enlemden biridir. 66° 33′ 39″ enleminde Güney Yarımküre'deki karşıtı Güney Kutup Dairesi ile simetrik duran daire her yıl Dünya'nın eğiklik açısının değişmesinden dolayı 2 derece 15 dakika kuzeye kaymaktadır. Gündönümlerinde yerkürenin 23.5 derecelik açı ile eğik olması sebebi ile kış mevsiminin yaşandığı Aralık ayında dairenin her noktasında en azından 24 saatlik gece, yaz mevsiminin yaşandığı Haziran ayında ise en azından 24 saatlik gündüz yaşanır.

<span class="mw-page-title-main">Sami dilleri (Ural)</span>

Laponca veya Sámi dilleri, İsveç-Finlandiya sınırlarında Laponlarca konuşulan bir Ural dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Fin-Ugor kavimleri</span>

Fin-Ugor halkları, bugün Kuzeydoğu Avrupa'da yaşayan ve aynı dil ailesini oluşturan halklar topluluğu. Fin-Ugor halklarının konuştuğu diller ve lehçeler Samoyed dilleri dışındaki tüm Ural dilleri değişkelerini kapsayan Fin-Ugor dilleri grubuna girmektedir. Bu kavimlerin toplam nüfusu 30 milyon civarındadır. Fin-Ugor halklarının en bilinenleri Macarlar, Finler ve Estonlardır.

Meänkieli, Ural dilleri'ne bağlı olan bir Kuzey Avrupa dillerinden Fincenin bir lehçesidir. İsveç'te yaşayan Torneträsk Gölü çevresinde sâkin olan Finlerin konuşma şeklidir. Ancak Torne Vadili Finler, kendilerini Finlerden ayrı bir halk olarak görürler ve ayrı bir dil konuştuklarını kabullenirler. İsveç devleti de bunu böyle kabul edip, okullarda bu dilde eğitimi tanır, devlet televizyonu ve radyosunda Meänkieli yayınlar yapar ve Tornedarin bölgesinde bu dili bölgesel tanınmış azınlık dili olarak resmî statü verir.

<span class="mw-page-title-main">Norrbotten (il)</span>

Norrbotten ili, İsveç'in en kuzeyinde yer alan Norrbotten ve Lapland bölgeleri üzerinde kurulu olan bir ildir. İlin tek komşusu Västerbotten ili olup, ilin doğusunda ayrıca Botni Körfezi kıyıları yer almaktadır. İl ayrıca Norveç ve Finlandiya ile de komşu olup Finlandiya ile komşu olan en tek İsveç ilidir. İlin yönetim merkezi Luleå'dur.

Finler, Finlandiya'da yaşayan yerli halkın etnik kökenidir.

Amharca, Sami dil ailesinin Güney Sami Grubuna ait olan bir dil. Kuzey ve orta Etiyopya'ya özgün olan Amharaların dili olup anadili olarak yaklaşık 15.000.000 kişi tarafından konuşulur. Toplam 25.000.000 konuşanı vardır. Amharca, Arapçadan sonra dünyanın en çok konuşulan ikinci Sami dilidir. Ge'ez alfabesi ile yazılır.

Sami şu anlamlara gelebilir:

<span class="mw-page-title-main">Norveç demografisi</span>

Bu madde nüfus yoğunluğu, etnik köken, eğitim düzeyi, halk sağlığı, ekonomik durumu, dini inançlardan ve nüfusun diğer yönleri dahil olmak üzere Norveç nüfusunun demografik özellikleri ile ilgilidir.

<span class="mw-page-title-main">Laponya (Finlandiya)</span> Finlandiyanın en büyük ve en seyrek nüfuslu bölgesi

Laponya, Finlandiya'nın bölgelerinden biridir. Bölge, Laponya'nın Finlandiya kesiminden oluşmakta olup Kuzey Ostrobotniya ve Kainuu ile İsveç, Norveç ve Rusya ile komşudur. Yüzölçümü 100,370.05 km² olan bölgenin nüfusu 30 Eylül 2017 tarihi itibari ile 178,896 olup. Finlandiya'nın en büyük ve en seyrek nüfuslu bölgesidir. Finlandiya'nın dörtte birini oluşturmaktadır ve büyük kısmı Kuzey Kutup Dairesi'nin kuzeyinde kalmaktadır. Bölgenin merkezi Rovaniemi'dir.

İsveç’te turizm, 2011’de ülke ekonomisinin % 2,9’unda İsveç ekonomisinin nispeten küçük bir bölümünü oluşturmuştur; Bu sırada, turizm 264 milyar İsveç Kronu getirdi, bunun 98,8 milyarı İsveç'te yabancı ziyaretçi harcamasıydı. İsveç'te hane halkı gelirinin % 7,1'i yurt içi turizm harcanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İsveç'te azınlık dilleri</span>

İsveç'te en önemli 5 azınlık dili vardır. Bunlar Fince, Meänkieli, Laponca, Romanca ve Yidiş dilidir. İsveççe işaret dilinin yahudi versiyonu da bir azınlık dili sayılır. Ancak buna karşın İsveç'te halkın çoğu resmi dil olan İsveççeyi bilir.