Laozi
| Makale serilerinden |
| Taoizm |
|---|
 |
| Taoizm Portalı |
Lao Zi (老子, Çince, okunuşu Laotsı) kimi pinyin kullanılmayan eski kaynaklarda adı Lao Tzu, Lao Tse, Laotze diye geçer. Lao Çince 'yaşlı', Zi ise 'üstad', 'bilge' anlamına gelir. Tao Düşüncesi'nin kurucusu kabul edilen önemli bir Çin düşünürüdür. Dao De Çing[1] kitabının yazarıdır.
Laozi, Çin tarihi belgelerine göre milattan önce 6. yüzyılda Çuu[2] Devletinin Kuu ilinde[3] (Kǔ Xiàn), yani günümüzdeki Henan eyaletinin Lùyì[4] kasabasında doğmuştur. Bir başka görüş ise, Çin'in Yüz Düşünce Okulu ve Savaşan Beylikler Dönemi olan MÖ 4. yüzyılda yaşamış olabileceğini söyler. Ancak, önemli takipçilerinden Çuang Zi'nin (莊子) MÖ 4. yüzyılda yaşadığı düşünülürse bu görüşün temelleri zayıflamaktadır.
Bir rivayete göre Çou Hanedanlığı'nın imparatorluk kütüphanesinde arşivciydi; 80 yaşına geldiğinde Çin'i terk etti. Hangu sınır kapısından geçerken muhafız Yin Şi, Laozi'den gitmeden önce öğretilerini kaleme almasını istedi ve o da Dao De Çing kitabında görüşlerini derledi. Bazılarına göre ise Laozi Çin'in efsanevi Sarı İmparatoru Huang-Di idi. Kadim olan öğretilerde ve düşünürlerde sıkça görüldüğü gibi Dao De Çing kitabının kendinden önce zaten var olan görüşlerin, bilgilerin Laozi tarafından bir araya getirilerek derlenip düzenlenmiş olduğu da iddia edilmektedir. Çok daha eskiye dayanan Yi Çing kitabından esinlendiği ya da yine bölgenin göçer halde yaşayan Şamanik toplumları gibi Doğu Asya halklarının evren ve yaşam hakkındaki gözlem, bilgi ve görüşlerinin derlenmiş hali olduğunu ileri süren güçlü görüşler de vardır.
Laozi'nin aktardığı bu metni, ister kendi görüşleri ister derleme olsun, yazılı klasik eser olarak dünya halklarına sunması, halkların kendi tarihi bilgi birikimlerinin günümüzdeki fizik biliminin kuantum mekaniği kuramları ile ne kadar örtüştüğünü görebilme olanağını doğurmaktadır. Yalın doğanın derin gözlemlerine dair bu bilgiler onu hem kendi döneminde hem de günümüzde çok önemli bir üstad yapmıştır. İnsanın sonradan yarattığı akıl ve düşsel evreni ile kendiliğinden doğal akışındaki evrenin farklılığını sağlam ilkelerle ortaya koymuş ve asıl olanın doğal akış, yol olduğunu sürekli vurgulamıştır. Asıl yolu (Dao'yu) kavramak için de akıl ve düşsel kurguladığımız evren ile ilgili bilgilerimizden kurtulmamız gerektiğini, bu bilgilerin asıl doğal evreni kavramak için hem zayıf kalacağını hem de engel oluşturacağını savunmuştur. Newton Mekaniği fizikte yüzyıllarca en son nokta sanılırken, Einstein'ın Görecelik Kanunu ile sarsılmıştır. Einstein ise Kuantum Mekaniğindeki Belirsizlik İlkesini saçma bulmuştu. Daocular fiziğin en küçük parçacığı bulmaya verdiği aşırı önemin onun en önemli engeli olduğunu savunur. Onlara göre bulunmuş ya da bulunabilecek olan en küçük parçacık evreni anlatamaz. Evrenin kaynağı var olana değil var olmayana dayanır. Bu hali Lao Zi Dao olarak anmaktadır ve eklemektedir: aslında onun ne adı var ne de kendi. Lao Zi'nin varlık olmama hali yani "yok" veya "hiç" haline yaptığı vurgu ile "kendiliğindenlik döngüsü"ne verdiği önem her türlü otoriteyi de dışlar. Akışa müdahale etmek olarak görür. İnsanın kendi zihninde yarattığı evrenleri de akışa müdahale olarak görür. Dao De Çing kitabında anlatılan ilkeler ve görüşler Çin Tıbbı'nın felsefi temelini oluşturur.
Laozi dünya kültürler tarihi boyunca yeryüzüne gelmiş düşünürler arasında en etkili ve ilham verici karakter olarak görülür. Dao düşüncesi sıklıkla felsefede diyalektik mantıkla karıştırılır. Kendi çağdaşı olan antik grek felsefesinde diyalektik düşüncenin öncüsü görülen Elealı Zenon'un paradoks mantığı veya Platon, Aristo gibi felsefecilerde bir şeyin karşıtıyla akıl yürütmek yöntemi; veya yakın dönemdeki düşünürlerden Kant, Hegel ve Marx düşüncesinde çelişkilerin doğurganlığı türü kuramlar basit veya karmaşık halleriyle diyalektik mantık içinde ele alınır. Ancak Dao'da yer alan ve yin ve yang olarak geçen karşıtlıklar ilkesi; yin ve yang'ın mutlak olmayışlarıyla, yani, bir şeyin tümden yin veya tümden yang olamaması, her kutbun içinde karşıtını barındırması, ayrıca bir kutup göreceli yin iken yang'a veya tersine dönüşebilir olması gibi nedenlerle diyalektik mantık ile aynı değildir. Yin ve Yang kuramında mantık olup olmadığı tartışmalıdır. Varsa bile ancak Kuantum Fiziği'ndeki Belirsizlik İlkesinde olduğu gibi "bir şeyin hem bu hem şu, hem orada hem burada, hem geçmişte hem gelecekte olabileceği" şeklinde bir mantık yin ve yang kuramının ilkelerine daha çok yakındır. Zaten çağdaş bilim anlayışı ile çatıştığı yer akıl ve mantık konusunda çok sıra dışı bir konumda olmasıdır. Ancak Kuantum Fiziğiyle öğrenilen yeni bilgi ve gözlemler Lao Zi'nin görüşlerinin bir kısmını ispatlar gibi durmaktadır. "Hiçlik" veya "Yokluk" ya da Lao Zi'nin deyimiyle "Dao" temel ilkesinin henüz Kuantum Fiziğinde de bir karşılığı yoktur. Günümüzde Daocular zaten olmaması gerekir çünkü Dao "varlık" değildir, demekteler.
Klasik Kadim Çin'de Lao Zi'nin görüşlerinden etkilenen farklı okullar da ortaya çıkmıştır. Devletlerin yönetiminin nasıl olması gerektiği üzerine görüşler ortaya atmış olan Fajia (Çince: 法家; pinyin: Fǎjiā) okulu veya bireysel özgürlükleri ön plana çıkaran ve anarşizmle benzerlik kurulan anti-otoriteryenler okulu Lao Zi'nin görüşlerinden etkilenmiş düşünce okulları arasında en önemlileridir.
İsim
Laozi, 老子'nin modern pinyin romanizasyonudur. Kişisel bir isim değil, daha ziyade 'eski' veya 'saygıdeğer' anlamına gelen onursal bir unvandır. Yapısı Konfüçyus, Mensiyüs ve Zhuangzi gibi diğer antik Çin filozoflarınınkiyle uyuşmaktadır.[5]
Kimlik
Yirminci yüzyılın ortalarında, Batılı akademisyenler arasında Laozi olarak bilinen kişinin tarihselliğinin şüpheli olduğu ve Tao Te Ching 'in "birçok elin yazdığı Taoist sözlerin bir derlemesi" olduğu[6][7] ve daha sonra bir yazarın icat edildiği konusunda fikir birliği oluşmuştu.[8] Kitabın merkezi bir Üstat figürünün belirgin yokluğu, onu hemen hemen diğer tüm erken Çin felsefi çalışmalarıyla belirgin bir tezat oluşturur.[9]
2023 itibarıyla, Tao Te Ching 'den metin içeren en eski el yazması, Guodian-Chu-Şeritleri'nin bir parçası olarak kazılan bambu şeritlerine yazılmış, MÖ 4. yüzyılın sonlarına tarihlenir. Ancak bunlar, Tao Te Ching'in hala revizyon ve değişikliklerden geçtiğini gösteren diğer çalışmalardan alıntılarla karıştırılmış durumdadır.[10] Tao Te Ching 'in kendi başına eksiksiz bir biçimde en eski el yazmaları Mawangdui'deki bir mezarda keşfedildi ve MÖ 2. yüzyılın başlarına tarihlenir.[11] Alınan Tao Te Ching 'de yer alan pasajlar üzerine erken yorumların analizi, tekil bir yazarlık olayından ziyade metin için birikimsel bir evrimi destekler.[12]
Notlar
- ^ Çince: 道德經, Pinyin: Dao De Jing
- ^ 楚
- ^ 苦縣
- ^ 鹿邑
- ^ Lin, Derek (29 Aralık 2016), "The "Ancient Child" Fallacy", Taoism.net, 3 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 31 Ağustos 2024
- ^ Watson (1968), s. 8.
- ^ Chan (2000), s. 4
- ^ Lewis (1999), s. 61.
- ^ Denecke 2011, ss. 208, 212–213; Lewis 1999, s. 91.
- ^ Shaughnessy (2005).
- ^ Chan, Alan (2018). "Laozi". Edward N. Zalta; Uri Nodelman (Ed.). Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford University Department of Philosophy. 28 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2024.
The discovery of two Laozi silk manuscripts at Mawangdui, near Changsha, Hunan province in 1973 marks an important milestone in modern Laozi research. The manuscripts, identified simply as 'A' (jia) and 'B' (yi), were found in a tomb that was sealed in 168 B.C.E. The texts themselves can be dated earlier, the 'A' manuscript being the older of the two, copied in all likelihood before 195 B.C.E." [...]
"Until about two decades ago, the Mawangdui manuscripts have held the pride of place as the oldest extant manuscripts of the Laozi. In late 1993, the excavation of a tomb (identified as M1) in Guodian, Jingmen city, Hubei, has yielded among other things some 800 bamboo slips, of which 730 are inscribed, containing over 13,000 Chinese characters. Some of these, amounting to about 2,000 characters, match the Laozi. The tomb...is dated around 300 B.C.E. - ^ Queen, Sarah A. (2013). "Han Feizi and the Old Master: A Comparative Analysis and Translation of Han Feizi Chapter 20, "Jie Lao," and Chapter 21, "Yu Lao"". Paul R. Goldin (Ed.). Dao Companion to the Philosophy of Han Fei. Dao Companions to Chinese Philosophy. Springer. ss. 197-256. doi:10.1007/978-94-007-4318-2_10. ISBN 978-94-007-4317-5.
Kaynakça
- Boaz, David (1997), The libertarian reader: classic and contemporary readings from Lao-tzu to Milton Friedman, New York: Free Press, ISBN 978-0684847672
- Denecke, Wiebke (2011), The Dynamics of Masters Literature: Early Chinese Thought from Confucius to Han Feizi, Harvard–Yenching Institute Monographs, vol. 74, Brill, doi:10.1163/9781684170586, ISBN 978-1-68417-058-6
- Dorn, James A. (2008). "Lao Tzu (y. MÖ 600)". Hamowy, Ronald (Ed.). The Encyclopedia of Libertarianism. Thousand Oaks, CA: SAGE Publishing; Cato Institute. doi:10.4135/9781412965811.n169. ISBN 978-1412965804. LCCN 2008009151. OCLC 750831024. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2010.
- Fowler, Jeaneane (2005), An Introduction to the Philosophy and Religion of Taoism: Pathways to Immortality, Brighton: Sussex Academic Press, ISBN 978-1845190859
- Kern, Martin (2015). "The "Masters" in the Shiji". T'oung Pao. 101 (4–5). Leiden: Brill. ss. 335-362. doi:10.1163/15685322-10145P03. JSTOR 24754939.
- Kohn, Livia, (Ed.) (2000), Daoism Handbook, Handbook of Oriental Studies, Section 4: China, vol. 14, Boston: Brill Academic, doi:10.1163/9789004391840, ISBN 978-9004112087
- Kohn, Livia; Lafargue, Michael, (Ed.) (1998), Lao-Tzu and the Tao-Te-Ching, Albany: State University of New York Press, ISBN 978-0791435991.
- Kramer, Kenneth (1986), World scriptures: an introduction to comparative religions, New York: Paulist Press, ISBN 978-0809127818
- Le Guin, Ursula K. (2009), Lao Tzu: Tao Te Ching: A Book about the Way and the Power of the Way (2ci bas.), Washington, DC: Shambhala Publications Inc., ISBN 978-1590307441
- Lewis, Mark Edward (1999), Writing and Authority in Early China, SUNY series in Chinese Philosophy and Culture, Albany: State University of New York Press, ISBN 0791441148
- Long, Roderick T. (Yaz 2003), "Austro-Libertarian Themes in Early Confucianism", The Journal of Libertarian Studies, 3, cilt 17, ss. 35-62
- Luo Jing (2004), Over a cup of tea: an introduction to Chinese life and culture, Washington, DC: University Press of America, ISBN 978-0761829379
- Morgan, Diane (2001), The Best Guide to Eastern Philosophy and Religion, New York: St. Martin's Griffin, ISBN 978-1580631976
- Roberts, Moss (2004), Dao De Jing: The Book of the Way, Berkeley, CA: University of California Press, ISBN 978-0520242210
- Robinet, Isabelle (1997), Taoism: Growth of a Religion, Stanford: Stanford University Press, ISBN 978-0804728393
- Rocker, Rudolf (1997) [1937]. Nationalism and Culture. Ray E. Chase tarafından çevrildi. Montreal: Black Rose Books. ISBN 978-1-55164-500-1.
- Shaughnessy, Edward L. (2005). "The Guodian Manuscripts and Their Place in Twentieth-Century Historiography on the Laozi". Harvard Journal of Asiatic Studies. 65 (2). Harvard Yenching Institute. ss. 417-457. JSTOR 25066782.
- Simpkins, Annellen M.; Simpkins, C. Alexander (1999), Simple Taoism: a guide to living in balance (3cü basım bas.), Boston: Tuttle Publishing, ISBN 978-0804831734
- Van Norden, Bryan W.; Ivanhoe, Philip J. (2006), Readings in Classical Chinese Philosophy (2ci bas.), Indianapolis, Ind: Hackett Publishing Company, ISBN 978-0872207806
- Watson, Burton (1968), Complete Works of Chuang Tzu, New York: Columbia Univ. Press (UNESCO Collection of Representative Works: Chinese Series), ISBN 978-0231031479
- Watts, Alan; Huan, Al Chung-liang (1975), Tao: The Watercourse Way, New York, NY: Pantheon Books, ISBN 978-0394733111
Bağlantılar
- 老子 Lǎozĭ 道德經 Dàodéjīng Chinese+English+German20 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
