İçeriğe atla

Lao Şang

Kontrol Edilmiş
Lao Şang
Ki-ok
Hun Tanhusu
Asya Hun İmparatoru
Hüküm süresiMÖ 174-160
Önce gelenMete Han
Sonra gelenKün-Çin
DoğumMoğolistan
ÖlümMÖ 160
Çocuk(lar)ıKün-Çin
İçihise
Hunye
Syuçu
HanedanLuanti Hanedanı
BabasıMete Han
DiniTengricilik

Lao-Şang (veya Kiyok), M.Ö. 174 - M.Ö. 160 arasında hüküm sürmüş Büyük Asya Hun İmparatorluğu hükümdarıdır. Babası Mete'den sonra tahta geçmiştir. Bazı tarihi kaynaklarda ismi Kiyük ve Kiyok olarak da geçmektedir. Lao-Şang döneminde Mete'nin kurduğu imparatorluk istikrarlı bir şekilde devam ettirilmiştir. Lao-Şang, Mete'nin tarih sahnesinden silmek için uğraştığı ve yok olma noktasına getirdiği Yüeçiler'i kesin olarak mağlup etmiş ve tarih sahnesinden silmiştir. M:Ö. 166-164 yılları arasında Çin vesikalıklarına göre 140.000 atlı ile Çin'in kuzeyine akınlar yapmıştır.

Adı

De Groot'a göre bu şahsiyetin adını Kiyok veya Kiyük şeklinde okumak gerekmekte. Bu çağla ilgili etimolojik yargılar şüpheli ve karanlıktır. Anlaşıldığına göre bu hakanın adı mitolojik bir kökten gelmektedir. Çünkü Çin'in kuzeydoğusunda yaşayan ve adları bu Hun hakanının adına benzeyen bazı kavimler de bulunmaktaydı. Otto Franke ve De Groot bu kavim adının, "Hun" sözünün ilk yazılış şekillerinden biri olduğu üzerinde birleşmişlerdi. Kiyok ismi buradan gelmekte olabilir.[1] Dönemin Çin sarayı vakanüvisi Sima Qian'ın meşhur eseri Şi-ci'de (Tarih Notları) hakandan "Lao-Shang" olarak bahsedilmiştir.[2] Çince işaretlerin karşılığı "Yaşlı ve Üstün" manasındadır. Bu adın sadece Çinliler tarafından mı kullanıldığı yoksa dönemin Hunları tarafından da kullanıp kullanılmadığı bilinmemektedir.[3] Yaşlı ifadesinin kullanılması Mete'nin oğullarının en büyüğü olduğunun bir göstergesi olduğunu düşünen tarihçiler bulunmaktadır.

Yaşamı

Çin İmparatorluğu'nun faaliyetleri

Hun İmparatorluğu, Lao-Şang döneminde istikrarını devam ettirirken Çin, Hun'lara karşı üstünlük sağlamak ve ağır yenilgiler alarak çekildiği ve küçüldüğü coğrafyada söz sahibi olmak amacıyla büyük ve önemli reformlar hayata geçirmeye başladı. Askeri strateji ve donanımlarını Hun askeri sistemine göre düzenleyip disipline etmeleri bu dönemde başladı. Siyasi ve askeri reformların yanı sıra Çinliler kuzey sınırlarına pazarlar açmıştır. MÖ 169 yılında Çinli devlet adamı Chia İ bu sınır pazarları hakkında Çin imparatoruna bir rapor sunmuştur. Gelişen ticaretin en sonunda Hunları kendilerine muhtaç edeceğini belirtir.[4] Ayrıca dönemin imparatoru Wen, Lao Shang'e bu dönemde Chung Hang-yüeh adında bir vezir yollayıp bir Çin prensesini hakana sunmuştur. Çin kaynaklarında bu vezir ile Şanyu ile arasında geçtiği rivayet olunan bir takım konuşmalar vardır. Vezirin konuşmasından Hunlar hakkında şu bilgilere ulaşmaktayız: (Rivayet edilen bu konuşmanın Türkçeye çevrilmiş tam metni Bahaeddin Ögel'in “Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi” adlı eserinde bulunmaktadır) Hunların leviratüs geleneğine sahip olduklarını, her yılın 5. ayında nüfus sayımı yaptıklarını, nüfuslarının az olduğunu bu sebepten Çinlilerle iç içe yaşamanın Hunlar için zararlı olacağını, Hunların kubbeli keçe çadır içinde yaşadıklarını, yaşlılara olan tutumlarını, tüm halkın savaşmaya her an hazır olmasını bu rivayetlerden öğrenmekteyiz. Konuşmanın devamında vezir bunları Çin gelenekleri ile karşılaştırmış Kağan'a öğüt vermeye çalışmıştır. Fakat Şanyu bunlara kulak asmamıştır.[5][6]

Yüeçi Seferi

Hun Tanhusu çin vesikalıklarında bir daha MÖ 166 yılında görülmüştür. Bu tarihe kadar ne yaptığı tam kayda geçirilmese de eldeki veriler bu tarihlerde Yüeçilerin batıya doğru göç ettiğini görmekteyiz. MÖ 126 yılına ait Çinli seyyah Chang Chien'in rivayetine göre babası Mete gibi Lao-shang de Yüeçilere hücum etmiş ve onları yerlerinden etmiştir. Yüeçilerin kralını öldüren Lao Shang kralın kafatasından bir içki kasesi yaptırmıştır.[7] Bu geleneksel İskit-Saka adetinin Hunlarda da devam etmiş olması bozkır tarihi araştırmaları açısından mühimdir.

Büyük Çin Akını (MÖ 166)

Çinli vesikalarına göre MÖ 166 yılında Hun hakanı kendi idaresinde 140.000 atlı ile Chaona ve Hsiaokuan'a girmiştir. Peiti askeri valisini öldürüp halktan birçok esir almıştır. Bir aydan uzun bir süre Çin topraklarında kalan hakan en sonunda geri dönmüştür. Sima Qian'ın tarihine göre imparator hakana hücum edecek cesareti bulamamıştır. MÖ 164-162 yıllarında imparator Wen'in hakana yazdığı mektuplar vardır.[8] Mektuplarda Hun hakanına karşı barış dileklerinde bulunan imparator Mete döneminde barışı hatırlatmıştır. Mektuplaşmadan sonra halkına bir de ferman çıkaran imparator Hunlar ve Çinlilerin barış içinde yaşamaya devam edeceğini söylemiştir. Bu akınlar sonucu Hun devleti armağan adı altında Çinlilerden vergi almaya devam etmiştir.

Ölümü ve Sonrası

MÖ 160 yılında Lao-Şang muhtemelen günümüz Moğolistan'ında ölmüştür. Lao-Şang'ın ölümünden sonra taht Kün-Çin'e geçmiştir. Büyük Hun İmparatorluğu, muazzam gücünü Kün-Çin döneminde kaybetmeye ve küçülmeye başlamıştır. Çin İmparatoru Wu-ti kendi içinde uyguladığı reformlar ve Hunlara karşı yürüttüğü siyaset başarılı olmaya başlamış ve Hun İmparatorluğu zayıflamaya başlamıştır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Bahaeddin Ögel. Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi Cilt 1. Türk Tarih Kurumu. ss. 355-356. 
  2. ^ Sima Qian. Shiji. s. 110. 
  3. ^ Bahaeddin Ögel. Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi Cilt 2. Türk Tarih Kurumu. s. 356. 
  4. ^ Ahmet Taşağıl. Kök Tengri'nin Çocukları. ss. 60-61. 
  5. ^ Bahaeddin Ögel. Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi. ss. 356-362. 
  6. ^ Jan Jakob Maria de Groot. 2500 Yıllık Çin İmparatorluğu Tarihinde Hunlar ve Türkistan. Pan Yayıncılık. 
  7. ^ Bahaeddin Ögel. Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi. s. 333. 
  8. ^ Edouard Chavannes. Batı Türkleri. Selenge Yayınları. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Teoman</span> Asya Hun İmparatorluğunun kurucusu

Teoman, Asya Hun İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk hükümdarı olan Hun devlet adamı Tuvu Tanhu'nun oğlu ve Mete Han'nin babası. MÖ 3. yüzyıl dolaylarında yaşayan Teoman, bilinen ilk Hun (Hiung-nu) hükümdarıdır. Oğuz Han'ın babası Kara Han ile aynı kişi olduğu düşünülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Mete</span> Türk Hun Devletinin Ve Ordusunun Kurucusu

Mete, Mao-tun (Çince: 冒頓單于 pinyin: Mòdú Chānyú;, MÖ 209 - MÖ 174 arasında hüküm sürmüş Asya Hun İmparatorluğu hükümdarı olan Türk-Hun hükümdardır. Oğuz Kağan Destanı'ndaki Oğuz Kağan ile aynı kişi olduğu düşünülmektedir. Babası Teoman'dır. Kendisi Baideng Muharebesi sırasında Han Hanedanlığı'nı yenmiş ve vergiye bağlamıştır. Yüeçi ve Tunguz milletlerini de yenerek devletini Hazar Denizi'nden Mançurya'ya kadar uzatmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Batı Hiung-nu</span> Hunların ayrılarak Çiçi Yabgu tarafından yönetilen bir Türk devleti

Batı Hun, Hun'nun tanhu sülalesinden Çi-çi Tanhu 'nun batıya kayarak kurduğu yönetim.

<span class="mw-page-title-main">Türk tarihi</span> Türk topluluklarının ortak tarihi

Türk tarihi, günümüzdeki Türk halklarının ve yabancı halkların arasında Türk dilini konuşmuş olan Türk topluluklarının ortak tarihidir. Göktürklerden önce var olmuş Türk dili konuşan topluluklar bazı tarihçiler tarafından, Türk tâbiri yerine Ön Türk tabiri ile anılırdı.

Şanyu, Hiung-nu liderlerinin kullandıkları unvandır.

Büyük Hun İmparatorluğu, Doğu Hun Devleti, Ak Hun İmparatorluğu, Batı Hun Devleti, Kuzey Hun Devleti, Avrupa Hun İmparatorluğu ve Güney Hun Devleti liderleri listesi:

Çin felsefesinde Legalizm, bir politik sistemin temellerini içeren felsefedir. İlkbahar ve Sonbahar Dönemi'yle Savaşan Beylikler Dönemi'nde yaygın olan dört felsefe okulundan biriydi. MÖ 770-MÖ 221 yıllarını içine alan bu dönem, Çin'de büyük kültürel mayalanmanın olduğu ve yeni düşünce tarzlarının ortaya çıktığı dönemdir.

<span class="mw-page-title-main">Shiji</span>

Shiji veya "Büyük Tarihçinin Kayıtları" MÖ 109 - MÖ 91 yılları arasında yazılmış tarih konulu eserdir. Sima Qian'ın başyapıtı olan eser, Sarı İmparator zamanından yazarın kendi zamanına kadarki Çin tarihini konu almaktadır. Sarı İmparator'un dönemini geleneksel olarak MÖ 2600 civarı olarak kabul edilmiştir ve tarihîliği tartışmalı olan bu figürü Sima Qian tarihî bir önder olarak bu eserinde ele almıştır. Çin tarihindeki ilk sistematik tarih metni olması hasebiyle, kendisinden sonra büyük gelişme kaydeden Çin tarih yazımı ve nesrini (düzyazısını) büyük oranda etkilemiştir. Etkisi bakımından Herodot ve eseriyle karşılaştırılabilecek bir konumdadır.

<span class="mw-page-title-main">Bozkır imparatorluğu</span> Klasik Antik Çağdan Erken Modern Döneme Avrasya Bozkırlarının İmparatorlukları

Bozkır İmparatorluğu Türk ve Moğol topluluklarında bilinmeyen bir tarihte geliştirilmiş(büyük ve en az 2000 yıl boyunca Avrasya'nın büyük bir kısmı üzerinde bir yönetim sistemidir.

<i>Mulan</i> (film, 1998) 1998 yapımı Amerikan animasyon filmi

Mulan, Walt Disney Feature Animation tarafından üretilen ve Walt Disney Pictures tarafından dağıtılan 1998 yapımı Amerikan animasyon filmidir. Komedi, Dram, Macera ve Romantizm ögeleri içeren yapıtın Kuzey Amerika galası, 19 Haziran 1998 tarihinde yapılmıştır. Walt Disney Animasyon Klasiklerin'nin 36. filmidir. Tony Bancroft ve Barry Cook yönetmiş, baş karakterlerini Ming-Na, Eddie Murphy, BD Wong, Miguel Ferrer, Harvey Fierstein, Beth Fowler, George Takei ve Pat Morita seslendirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Baideng Muharebesi</span> Hun İmparatorluğu-Çin İmparatorluğu muharebesi

Baideng Muharebesi, MÖ 200 yılında, Hunlarla Çinliler arasındaki en ünlü çarpışmalardan biridir.

Çavuş oku, tarih boyunca Türkler tarafından kullanılmış bir ok çeşididir.

<span class="mw-page-title-main">Yüeçiler</span> antik bir Ortaasya halkı

Yüeçiler, antik bir Orta Asya halkıdır.

Tun Bağa Tarkan 779—789 yılları arasında Uygur Kağanlığı'nı yöneten kağan. Uygur tarihindeki ilk siyasi darbe ile başa gelmiş ve kağanlığı yöneten Yaglakar uruğunun hâkimiyetine son vererek, Göktürk asilzadelerinden Aşide Beŋü ve Tonyukuk gibi devlet adamlarının nesli olan Arslanlar (Aşide) uruğu Uygur tahtını ele geçirmiştir. Ancak Yaglakar uruğundan bir kağan tarafından evlat edinildiği için Çin kaynaklarında Yaglakar uruğuna mensup olduğu kayıtlıdır.

Çun-Çen, Kün-Çin, Kung-Sin, Çün-Çin, MÖ 161 - MÖ 126 arasında hüküm sürmüş olan Hun şanyusudur. Onun dönemi Hun İmparatorluğu'nun en güçlü dönemi olarak kabul edilir. En uzun ömürlü Hun imparatoru olan Çun-Çen Lao Şang'dan sonra görev yapmıştır.

Li Si, Çin hanedanının Çinli bir politikacısı, filozofu ve hattatıydı. MÖ 246'dan 208'e kadar iki hükümdar altında Şansölye olarak görev yaptı. Bunlar; Qin devletinin kralı ve daha sonra Qin hanedanının İlk İmparatoru olan Qin Shi Huang ve Qin Shi Huang'ın on sekizinci oğlu ve İkinci İmparator olan Qin Er Shi'dir. İdari yöntemlerle ilgili olarak, Li Si, Shen Buhai ve Han Fei'nin tekniğine tekrar tekrar atıfta bulunarak, " Shen Buhai'nin fikirlerine hayran olduğunu ve bunları kullandığını" belirtti ancak hukukla ilgili olarak Shang Yang'ı izledi.

Lü Zhi veya İmparatoriçe Gao, Çin'in Han Hanedanı'nın imparatoriçesi. Saltanatı MÖ 195'ten MÖ 180 yılında ölümüne kadar sürmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Liu Yuan</span>

Liu Yuan, Çin'de Beş Hu On Altı Krallık döneminde Hiung-nu önderliğindeki Önceki Chao'nun kurucusu ve ilk imparatorudur. Saltanatı MS 299'dan MS 325 yılında ölümüne kadar sürmüştür.

Mete'nin Yüeçi Seferi, yaptığı ilk sefer olan Tung-hu seferinden az bir süre sonra Hint-Avrupalı bir kavim olan Yüeçiler üzerine Mete tarafından yapılmış bir seferdir. Savaşın sonucunda Yüeçiler mağlup edilmişler ve Kansu üzerindeki topraklarından sürülmüşlerdir.

Mete'nin Kuzeybatı Seferi, Hiung-nu hükümdarı Mete tarafından, kuzey ve batıdaki bazı Türk kökenli kavimlere karşı gerçekleştirilmiş olan seferdir. Sefer sonucunda Hunlar, yakınlarındaki Türk kavimlerini hakimiyet altına alarak kuzey sınırlarından gelebilecek tehlikeleri önlemişlerdir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.