İçeriğe atla

Lala Mustafa Paşa Camii (Erzurum)

Koordinatlar: 39°54′23″K 41°16′23″D / 39.90639°K 41.27306°D / 39.90639; 41.27306
Erzurum Ulu Camii
Erzurum Lala Mustafa Paşa Camii
Harita
Temel bilgiler
KonumErzurum, Türkiye
Koordinatlar39°54′23″K 41°16′23″D / 39.90639°K 41.27306°D / 39.90639; 41.27306
İnançİslam
Mimari
Mimar(lar)Mimar Sinan
Mimari türCami
Mimari biçimOsmanlı mimarisi
İnşaat başlangıcı1562
Tamamlanma1563
Özellikler
Uzunlukmetre

Erzurum Lala Mustafa Paşa Camii, Türkiye'de Erzurum İli merkez ilçesi Yakutiye'de Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılmış Erzurum ’daki ilk Osmanlı camisidir.

Tarihçe

Erzurum Lala Mustafa Paşa Camii, Sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamı olan ve 1570 yılında Kıbrıs serdarlığı sırasında gösterdiği başarısından dolayı "Kıbrıs Fatihi" olarak da anılan "Lala" unvanlı, (şehzadeliğinde II. Selim'e lalalık etmiş olmasından dolayı) Mustafa Paşa tarafından, Erzurum'da Beylerbeyi olarak görev yaptığı dönemde 1562 yılında yaptırılmış bir Osmanlı eseridir. Lala Mustafa Paşa'nın seferlerden elde ettiği servet ile imparatorluğun çeşitli yerlerine yaptırdığı hayır eserlerinden biridir.

Erzurum Lala M.Paşa Camii

Döneminin Osmanlı mimarbaşısı olan Mimar Sinan'ın eserlerinin yer aldığı kayıtlı liste ve tezkerelere göre; Erzurum Lala Mustafa Paşa Caminin mimarı, Mimar Sinan'dır. Başlangıçta külliye olarak inşâ edilen yapının saray ve sıbyan mektep binaları yıkılmış olup, günümüze kadar hamam ve cami kısmı ulaşabilmiştir. Erzurum'da ilk yapılan Osmanlı camilerinden biri olan Lala Mustafa Paşa Camii'nin kuzeyinde şadırvanı, 1562-1563 tarihli mihrabın üzerinde de üç satırlık bir kitabesi bulunmaktadır. Kitabede:

“ Bu cami Rahim Yaratıcının rahmetini dileyerek Alim Allah'ın gölgesi Sultan Selimoğlu Sultan Süleyman Han'ın günlerinde; Sultanoğlu Selim'in - Allah kadim inayetinin imdadıyle gölgesini uzatsun - Lalası Abdulmukim zade Mustafa Paşa 970 yılında yaptırdı. Allah yaptıranın hayrını umumi olan keremiyle kabul buyursun[1]


„

ibaresi bulunmaktadır. Tarih boyunca defalarca istilâlara maruz kalan Erzurum, istilâcılarının kovulmasında düşmanca yıkılmış, yakılmış ve yağmalanmıştır. Ruslar ve Ermeniler caminin çinilerini, mermerden yapılma muhteşem minberini kırmışlar, parçalamışlar ve yok etmişlerdir. Taşınabilir eserlerini de çalıp götürmüşlerdir. Buna rağmen abide bütün haşmetiyle ayaktadır.[2] Evliya Çelebi seyahatnamesinde:

“ Lala Mustafa Paşa Sarayı; Paşa saray kapusunun önünde tarik-i âm aşırı vâki olmuş Süleyman Han'ın veziri Lala Mustafa Paşa'nın binası, İstanbul tarzlı, âli kubbeli, cümle binası rasas-ı halisi ile (halis kurşunla) mestur bir camidir. Tulen ve arzen 80 ayaktır. Mihrabı, minberi, müezzin mahfili şah güzelidir, içinde öyle kıymetli avizeler yoktur. Taşra sofası vardır. Lakin haremi sardır. Süleyman Han'ın mimarı Sinan Ağa merhumun binasıdır.[3]


„

Konumu

Erzurum Cumhuriyet Caddesi ve Lala Mustafa Paşa Camii
Lala M.Paşa Camii cümle kapısı

Erzurum Lala Mustafa Paşa Camii, Erzurum şehir merkezini oluşturur konumda Cumhuriyet Caddesi üzerinde yerleşiktir. Caminin batı yönünde yer alan Yakutiye Medresesi ile aynı alan içerisinde yer alır.[4]

Mimari özellikleri

Camii iç görünümü
Camii Minaresi
Lala M.Paşa Camii mukarnas kavsaralı taç kapı

Erzurum Lala Mustafa Paşa Camii, İstanbul Şehzade Camii'ndeki gibi merkezi plan tipine bağlı kalınarak inşâ edilmiş merkezi bir kubbe ile örtülüdür. Kubbe ortada dört payeye oturtulmuştur. Merkezi kubbeyi dört yandan yarım çapraz tonozlar destekler. Köşelerde yer alan küçük kubbeler esere bütünlük kazandırır. Doğu batı ve kuzey tarafta açılan dört kapısı bulunur. Kuzey taraftaki kapı cümle kapısıdır. Mukarnas kavsaralı olan taç kapıdan harim kısmına geçilir.Mihrabı taç kapının formunda ele alınmıştır. Caminin kuzey-batı köşesinde bölgesel ve tektonik özellikte, kısa boyda bir minare mevcuttur. Minaresi kesme beyaz taştan yapılı ve kırmızı taş bileziklerle süslenmiştir. Tek şerefelidir. Sivri kemerli pencere alınlıklarında yazı ve nebati kompozisyonlu çini süslemelere yer verilmiştir. Camide çini alınlıklar haricinde halı, şamdan ve hat örnekleri mevcuttur. İç ksındaki çiniler günümüze kısmen ulaşmıştır.Ancak dış kısımdaki çiniler tahribattan ötürü günümüze ulaşamamıştır. Avlusuz olarak yapılmıştır. Camiye ilâveten saray, hamam, şadırvan, sıbyan mektebi gibi eklentilerle cami zaman içerisinde bir külliyeye dönüştürülmüş, günümüze kadar Camii, hamam ve şadırvan kısmı ayakta kalabilmiştir. Caminin beş gözlü son cemaat yerinde sağdaki mihrabiye üzerinde yer alan 14 satırlık nesih yazıyla mermer zemin üzerine yazılmış bir ferman bulunmaktadır.[4] 1671 yılında, dönemin padişahı IV.Mehmet'e Erzurum'da yaşayan insanların çok büyük geçim sıkıntısı içinde oldukları tüm teferruatıyla anlatılır. Hal böyle iken halktan alınan vergilerin onları tamamen ezdiği de iletilir. Anlatılanlardan etkilenen Padişah, Erzurum eyaletinden alınan vergilerin kaldırması yönünde karar alır, " Tiz, Erz-ı Rûm’dan vergi alınmaya. " der. Bu kararını bir fermanla duyurur. Ferman, devrin ünlü hattatı Mustafa İzzet tarafından mermer zemin üzerine yazılır ve Erzurum'a gönderilir. 1671 tarihli söz konusu Ferman, Lala Mustafa Paşa Camii son cemaat yerinde girişte sağdaki mihrabiye üzerinde, günümüze kadar varlığını koruduğu mevcut konumda yerleşiktir. Söz konusu Ferman içeriği günümüz Türkçesi ile tercüme edildiğinde:

1671 yılında IV. Avcı Mehmet döneminde, Erzurum Lala Mustafa Paşa Camii son cemaat yerine konulan Ferman
“
(1.satır) Cihanın kendisine itaat ettiği hükümdarın fermanı, taç sahibi Padişah’ın apaçık buyruğu ve Hudavendigâr’ın şerefli emiri
(2.satır) giriş Fatihi Ebü’l- feth ve’n-Nasr Sultan Muhammet Han (Allah ona yardım etsin) hükmiyle yazılmıştır
(3.satır) Allah’ın rızasını istemek, Resûlünün sünnetini diriltmek ve Allah’ın emrini yüceltmek
(4.satır) yaratıklara şefkat olmak için Cihanın kendisine itaat ettiği Padişah’ın (benim) hükmüm şöyledir: Erzurum eyaletindeki bid’atlerden
(5.satır) bulgur ve buğday teklifi; din ve kanuna aykırı olarak gereğinden fazla alınan akça, öşür akça
(6.satır) ve hisseyi ödeyip ve çiftçilik yapmayan kürtlerden perakende olarak alınan
(7.satır) odun teklifi, kışlık vergisi, otlak teklifi, muaf akçası
(8.satır) atları kışlaya verme teklifi, yıllık arpa ve develeri besleme teklifi, Paşa’ya bağlılara
(9.satır) köyleri kışla olarak verme teklifi, konak akçası ve koyunsuzlardan koyun adedi, yıllık saman ve yağ teklifi ve post,
(10.satır) teftişi, kilise ve namaz kılmayan teftişi, bez, iplik akçası ve köle bedeli, bir yere bağlandıktan sonra
(11.satır) tekrar köle, esir bedeli akçası ; yün, tırpan akçası, katır ve deve akçası ve işbu anılan yirmi üç adet teklif adedini yasaklayıp
(12.satır) kaldırdım. Bundan sonra adı geçen vilayete vali olanlardan diğer hakimlerden her kim bu yazılanlardan birini alır ise Allah ve Resulünün
(13.satır) lâneti üzerine olsun. Soylu evlatlarından, büyük vezirlerinden ve yüce vekillerinden her kim Osmanlı eyaletinde bu zulm
(14.satır) ve bid’atlardan razı olursa Allah’ın meleklerinin ve bütün inananların laneti onların üzerine olsun . Haram ayı olan Muharrem’in ilk günleri 1081 yılı, Ketebe İzzet.
„

anlamını içermektedir.

Onarım

1870 yılında Caminin taç kapı çevresi onarılarak yenilenmiştir. 2010 yılında başlatılan kapsamlı çevre düzenleme çalışmaları dikkat çekici özelliktedir.

Resim galerisi

Kaynakça

  1. ^ Abide ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi, İ.Hakkı Konyalı, İstanbul 1960,s.237
  2. ^ Tarih Boyunca Çeşitli Hizmetleriyle Camilerimiz, Zeki Başar, Atatürk Üniv. yayınları, s.153, Ankara, 1977
  3. ^ Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C.2 s.212, İstanbul 1314
  4. ^ a b "Lala Mustafa Paşa Camii". Erzurum İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2022. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Fatih Camii</span> İstanbul, Fatihte Fatih Sultan Mehmed tarafından yaptırılmış olan cami ve külliye

Fatih Camii ve Külliyesi, İstanbul'un Fatih ilçesinde II. Mehmed tarafından yaptırılmış olan cami ve külliyedir. Külliye içinde 16 adet medrese, darüşşifa (hastane), tabhane (konukevi) imaret (aşevi), kütüphane ve hamam bulunmaktadır. Şehrin yedi tepesinden birinde inşa edilmiştir. Cami 1766 depreminde yıkıldıktan sonra onarılarak 1771'de bugünkü halini almıştır. 1999 Gölcük Depreminde zemininde kaymalar tespit edilen camide 2008 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından zemin güçlendirme ve restorasyon çalışmalarına başlandı ve 2012 yılında tekrar ibadete açılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Selimiye Camii</span> Edirnede tarihi bir cami

Selimiye Camii, Osmanlı padişahı II. Selim döneminde Mimar Sinan'ın yaptığı ve Osmanlı'nın önceki başkenti Edirne'de bulunan bir külliyedir. Mimar Sinan'ın 80 yaşında yaptığı ve "ustalık eserim" şeklinde nitelendirdiği Selimiye Camii, gerek Mimar Sinan'ın, gerek Osmanlı mimarisinin en önemli eserleri arasında sayılır.

<span class="mw-page-title-main">Sinan Paşa Camii (Beşiktaş)</span> İstanbulda cami

Sinan Paşa Camisi İstanbul'un Beşiktaş ilçesinde yer alan Mimar Sinan tarafından inşa edilmiş bir Osmanlı camisidir. İlçenin merkezinde yer alan Sinanpaşa mahallesine adını vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">İskenderpaşa Camii (Beykoz)</span>

İskender Paşa Camii, İstanbul'un Beykoz ilçesinde yer alan bir külliyedir. Kanlıca İskelesi'nin önündeki küçük meydanda bulunmaktadır. I. Süleyman (Kanuni) ve II. Selim dönemlerinin devletin ileri gelenlerinden "Mağusa Fatihi" olarak tanınan Gazi İskender Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kanlıca Camii olarak da bilinir. İskender Paşa'nın 967/ 1559 tarihli vakfiyesi ile belirtilen bu mescidi, Mimar Sinan'ın tezkirelerinde "Kanlıca'da merhum İskender Paşa" ve "Camii İskender Paşa der Kanlıca" şeklinde kayıtlıdır. Caminin harim kapısı üzerindeki kitabede görülen 967/ 1559-60 tarihi külliyenin tamamlanma tarihi olarak kabul edilebilir. Yapıların tasarımı Mimar Sinan'a aittir.

<span class="mw-page-title-main">Süleymaniye Camii</span> İstanbulda bulunan bir cami

Süleymaniye Camii, Kanuni Sultan Süleyman adına 1551-1557 yılları arasında İstanbul'da Mimar Sinan tarafından inşa edilen camidir.

<span class="mw-page-title-main">Eyüp Sultan Camii</span> Tarihî cami

Eyüp Sultan Camii, İstanbul'un Konstantinopolis Surları dışındaki, Haliç kıyısında yer alan ilçesi Eyüpsultan'daki bir camidir. Külliyede, İslam peygamberi Muhammed'in sancaktarı ve sahabesi Ebu Eyyûb el-Ensarî'nin gömüldüğü türbe de yer almaktadır. Çok daha eski bir alanda bulunan mevcut yapı 19. yüzyılın başlarından kalmadır.

<span class="mw-page-title-main">Yeni Cami</span> İstanbulda bir cami

Yeni Cami ya da Valide Sultan Camii, İstanbul'da 1597 yılında Sultan III. Murad'ın eşi Safiye Sultan'ın emriyle temeli atılan ve 1665'te zamanın padişahı IV. Mehmed'in annesi Turhan Hatice Sultan'ın büyük çabaları ve bağışlarıyla tamamlanıp ibadete açılan camidir.

<span class="mw-page-title-main">Cerrah Mehmed Paşa Camii</span> İstanbulda cami

Cerrah Mehmed Paşa Camii, İstanbul ili Fatih ilçesi Aksaray Mahallesinde bulunan tarihi cami. 1594'te Cerrah Mehmed Paşa tarafından yaptırılmıştır. Mimarı Mimar Davud Ağa'dır.

<span class="mw-page-title-main">Rüstem Paşa Camii</span> İstanbulda bir cami

Rüstem Paşa Camii, İstanbul, Fatih ilçesi, Tahtakale semtinde Hasırcılar Çarşısı içinde yer alan cami.

<span class="mw-page-title-main">Eski Valide Camii</span> İstanbulda tarihi bir cami

Eski Valide Camii ve Külliyesi İstanbul'un Üsküdar ilçesinin hakim konumu Toptaşı sırtına II. Selim'in eşi, III. Murat'ın ise annesi Afife Nur-Bânû Valide Sultan tarafından Mimar Sinan'a yaptırılmıştır. Camii, medrese, tekke, dârüşşifa, dârulhadis, dârulkurrâ, sıbyan mektebi ve imaretten oluşan tesis, Mimar Sinan'ın inşa ettiği tam teşekküllü ve tek parça kalabilmiş son külliye olarak kabul edilmektedir. Mimar Sinan'ın inşa ettiği cami vefatından sonra talebesi Davud Ağa tarafından genişletilmiştir. Son olarak da II. Mahmud döneminde eski İstanbul evlerini andıran ve müstakil bir girişi bulunan hünkâr kasrı ve mahfili eklenmiştir. Yapılış tarihi 1570-1579 tarihleri arasını kapsamakla 1583 yılında Mimar Sinan'ın talebesi Davud Ağa tarafından genişletilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Sokollu Mehmed Paşa Külliyesi</span>

Sokollu Mehmet Paşa Külliyesi, Mimar Sinan'ın İstanbul Kadırga'da Şehit Mehmet Paşa yokuşunda bulunan ve cami ile külliyeden oluşan bir eseri. Sinan'ın en güzel eserlerinden biri sayılır. Üç padişaha sadrazamlık yapan Sokollu Mehmet Paşa adına 1571'de karısı tarafından yaptırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Hekimoğlu Ali Paşa Camii</span>

Hekimoğlu Ali Paşa Camii, İstanbul'un Fatih ilçesinde, Cerrahpaşa mahallesinde Kızılelma caddesi ile Hekimoğlu Ali Paşa caddesi kavşağında Osmanlı dönemi, 18. yüzyıla özgü bir camidir. Külliyesi ile birlikte klasik Türk mimarisinin son eseri olarak kabul edilir. 1734-1735 yılları arasında inşa edilmiştir. Üç kere sadrazamlık yapmış olan Hekimoğlu Ali Paşa adına yapılmıştır. Mimarları Çuhadar Ömer Ağa ile Hacı Mustafa Ağa'dır.

Bali Paşa Camii, İstanbul'un Fatih ilçesinde Bali Paşa caddesi Hoca Efendi sokağındadır. Kesmetaştandır ve minaresi klasik olarak sağındadır. II. Bayezid'in veziri Malkoçoğlu Balı Paşa'nın başlattığı ve bitiremediği camiyi karısı Hüma Sultan 1504'te tamamlatmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mehmed Ağa Camii</span>

Mehmed Ağa Camii, İstanbul Fatih ilçesi Çarşamba semtinde 16. yüzyılda III. Murad zamanının Dârüssaâde ağası Habeşî Mehmed Ağa tarafından yaptırılan cami.

<span class="mw-page-title-main">Adana Ulu Camii</span> Adanada 16.yüzyılda inşa edilen cami

Ramazanoğulları Camii veya Adana Ulu Cami, Adana'da bulunan 16. yy.'dan kalma tarihi bir camidir.

<span class="mw-page-title-main">Yeşil Cami (Bursa)</span> Bursa, Türkiyede bir cami

Yeşil Cami, Bursa'da ilk dönem Osmanlı mimarisinin önemli örnekleri arasında yer alan bir tarihi yapı.

<span class="mw-page-title-main">Konak Camii</span> İzmir, Türkiyede bir cami

Konak Camii, bilinen diğer adıyla Yalı Camii, Türkiye'nin İzmir şehrinde yer alan bir camidir. Konak ilçesinde, kent merkezindeki Konak Meydanı'nda konumlanır.

<span class="mw-page-title-main">Kasım Paşa Camii (Erzurum)</span>

Kasım Paşa Camii, Türkiye'de Erzurum ili, Yakutiye ilçesinde bulunan tarihî bir camidir.

<span class="mw-page-title-main">Aziziye Camii</span> Konya, Türkiyede bir cami

Aziziye Camii, Konya'da 17. yüzyıl Osmanlı dönemine ait tarihi camidir.

<span class="mw-page-title-main">Fatih Paşa Camii</span> Diyarbakırda yer alan bir cami

Fatih Paşa Camii, Türkiye'nin Diyarbakır şehrinde yer alan bir camidir. Şehrin ilk Osmanlı Valisi Bıyıklı Mehmed Paşa tarafından 1516-1520 tarihleri arasında inşa ettirilmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.