İçeriğe atla

Lahmîler

Banu Lahm
اللخميون
Lahmî Krallığı
y.300-602
Lahmî Krallığı'nın Haritası
Lahmî Krallığı'nın Haritası
BaşkentHîre
Yaygın dil(ler)
HükûmetMonarşi
Tarihçe 
• Kuruluşu
y.300
• Sasani İmparatorluğu tarafından ilhak edildi
602
• Dağılışı
602

Lahmî Krallığı (Arapçaاللخميون) ya da Benû Lehm (Arapçaبنو لخم), 300 ile 602 yılları arasında başkenti Hîre olan güney Irak'ta hüküm sürmüş Arap krallığı. Aralıklı ama genellikle Sasani İmparatorluğu'nun müttefiki ve kukla devletiydi ve Bizans-Sasani savaşlarına katılmıştır.[2] Lahmî Krallığı daha ziyade Arap edebiyatını çeşitli suretlerle etkilemiş olmasıyla tanınmaktadır.[3]

Tarih

565 yılında Yakın Doğu, Lahmîler ve komşularını gösteriyor
15. yüzyıla ait Farsça el yazması, Hîre'de Havarnak Kalesi'nin inşaatını gösteriyor.

Lahmî Krallığı, ikinci yüzyılda Yemen'den göç etmiş Lahum kabilesi tarafından kurulmuş ve Banu Lahm tarafından yönetilmiş bu nedenle bu ismi almıştır. Hanedan kurucusu İmru'u'l-Kays'ın (6. yüzyıl şairi İmru'u'l-Kays ile karıştırılmamalıdır) babası 'Amr'ın, Batılı yazarlara göre Hristiyanlığa geçtiği iddia edilir.

İmru'u'l-Kays, birleşik ve bağımsız bir Arap krallığı rüyası görmüştür ve bu rüyayı takiben, Arap Yarımadası'nda birçok şehri aldı. Büyük bir ordu kurdu ve Krallığı Bahreyn kıyıları boyunca faaliyet gösteren gemi filolarından oluşan bir deniz gücü olarak geliştirdi. Buradan, taht kavgası nedeniyle bir iç savaşta olan İran kıyı kentlerini vurdu - hatta Sasani krallarının doğum yeri Fars Eyaleti'ni talan etti.

325 yılında, II. Şapur komutasında Persler Arap krallıklarına karşı bir sefer başlattılar. 60.000 savaşçıdan oluşan güçlü Pers ordusunun krallığına yaklaştığını anlayan İmru'u'l-Kays, Bizans İmparatorluğu'ndan yardım istedi. II. Constantius yardım sözü verdi ama ihtiyaç duyulduğunda bu yardımı sağlayamadı. Persliler Hîre'ye doğru ilerlediler ve bir dizi muzaffer muharebe ile Hîre'de ve çevresinde bulunan şehirleri aldılar. II. Şapur'un ordusu Lahmî ordusunu yenip Hîre'yi ele geçirdi. Aws ibn Qallam'ı tahta geçirip, çekildi.

Imru' al-Qais, onun altında birleşik Arap ulusu hayaliyle Bahreyn'e kaçtı ve oradan II. Constantius'un hiç gerçekleşmeyen yardım sözü arayışı ile Suriye'ye geçti, orada ölünceye kadar kaldı. Öldüğünde, Suriye çölünde al-Nimarah'a defnedildi.

Imru' al-Qais' mezar yazıtları son derece zor şekilde bitişik yazılmıştır. Son zamanlarda yazıta ilgi tekrar canlandı ve kesin sonuçları üzerinde tartışmalar ortaya çıktı. "Bütün Arapların Kralı" unvanını talep ettiği ve yazıda, Necran sınırına kadar, yarımadasının kuzeyinin ve merkezinin tamamında başarılı bir şekilde sefer yaptığı iddiası artık kesindir.

Ölümünden iki yıl sonra, 330 yılında, Aws ibn Qallam'ın öldürüldüğü ve İmru'u'l-Kays'ın oğlu Amr'ın yerine geçtiği bir isyan çıktı. Sonra, Lahmîlerin en büyük rakibi, Sasanilerin baş düşmanı Bizans İmparatorluğu'nun kukla devleti Gassaniler oldu. Lahmî Krallığı, Bizans'ın Doğu Ortodoks Kilisesi'ne karşı Sasaniler tarafından desteklenen Doğu Kilisesinin önemli bir merkezi oldu.

Lahmî başkenti Hîre'de bir binanın kalıntıları

Lahmîler altıncı yüzyıl boyunca etkili kalmıştır. Bununla birlikte, 602 yılında, son Lahmî kralı, III. Nu'man Bin Münzir, sahte bir ihanet şüphesiyle Sasani imparatoru II. Hüsrev tarafından öldürüldü ve Lahmî krallığı ilhak edildi.

Günümüzde, Lahmî krallığının ilhakının, Sasani İmparatorluğu'nun düşüşünün ve Müslümanların İran'ı fethinin ardındaki temel etkenlerden biri olduğuna inanılırken, Sasaniler, Halid bin Velid tarafından Hîre Muharebesi'nde mağlup edilmiştir.[4] Bu noktada, şehir terk edildi ve malzemeleri, tükenmiş ikiz şehri Kufa'yı yeniden inşa etmek için kullanıldı.

Zükâr Muharebesi, Irak'ın güneyindeki Arapları 609 civarında Sasani ordusuna karşı çekti.

Arap tarihçi Abu Ubaidah'a (ö. 824) göre, II. Hüsrev, III. Nu'man Bin Münzir'e, kızını evlilik için vermeyi reddettiği için öfkelendi ve bu yüzden onu hapsetti. Ardından, Hüsrev, Nu'man ailesinin zırhını kurtarmak için birlikler gönderdi, ancak Hani ibn Mas'ud (Nu'man'ın arkadaşı) reddetti ve Sasani İmparatorluğu'nun Arap güçleri, Lahmî krallığının başkenti Hîre'nin yakınında gerçekleşen Zükâr Muharebesi'nde yok edildi. Hîre, şimdi Irak'ın Kufa kentinin hemen güneyinde bulunur.

Lahmîlerin Arap Edebiyatına Etkisi

Lahmî hanedanlığının entelektüel eğilimlerinin kadim Arap edebiyatının gelişimine katkı sağladığı düşünülmektedir. Özellikle onların eski Arap şiirinin gelişimi üzerinde bıraktığı etki son derece büyüktür. Hîre ekonomik bir cazibe merkezi olduğundan, zamanla Arap edebiyatını canlandıran bir merkez haline gelmiştir. Bu kentte, Arap edebiyatının ve Arap dilinin büyük bir gelişme gösterdiği düşünülmektedir. Şiir sanatını destekleyen Lahmî yöneticileri, hami vasfıyla çağdaşları olan pek çok Arap şairini himaye etmişlerdir. Lahmîler şairlere sağladıkları maddi olanaklarla şiirin gelişmesine olumlu katkılarda bulunmuşlardır.[3]

Lahmî Hükümdarları

# Hükümdar Hüküm süresi
1'Amr I ibn Adi268-295
2Imru' al-Qays I ibn 'Amr295-328
3'Amr II ibn Imru' al-Qays328-363
4Aws ibn Qallam (Hanedansız)363-368
5Imru' al-Qays II ibn 'Amr368-390
6al-Nu'man I ibn Imru' al-Qays390-418
7al-Mundhir I ibn al-Nu'man418-462
8al-Aswad ibn al-Mundhir462-490
9al-Mundhir II ibn al-Mundhir490-497
10al-Nu'man II ibn al-Aswad497-503
11Abu Ya'fur ibn Alqama (Hanedansız, kuşkulu)503-505
12III. el-Münzir ibn el-Nûman503/5-554
13'Amr III ibn al-Mundhir554-569
14Qabus ibn al-Mundhir569-573
15Suhrab (Pers valisi)573-574
16al-Mundhir IV ibn al-Mundhir574-580
17III. Nu'man Bin Münzir580-602
18İyâs bin Kabîsa (Beni Tay kabilesinden, Hanedansız)
Nakhiragan (Pers valisi) ile
602-617/618
19Azadbeh (Pers valisi)
Müslümanların İran'ı fethi izlemiştir
617/618-633

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Özel
  1. ^ Tafażżolī, A. "ARABIC LANGUAGE ii. Iranian loanwords - Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org (İngilizce). Encyclopedia Iranica. 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2017. Some of the Arab poets of the Lakhmid court, including ʿAdī b. Zayd and Aʿšā, were well versed in Middle Persian and acquainted with Iranian culture. 
  2. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2018. 
  3. ^ a b Esat Ayyıldız, “Lahmîlerin Arap Edebiyatına Etkisi”, 2nd International Archeology, Art, History and Cultural Heritage Congress, ed. Kenan Beşaltı (Şanlıurfa: Iksad Yayınevi, 2022), 38-44.
  4. ^ Iraq After the Muslim Conquest By Michael G. Morony, pg. 233
Genel

Dış bağlantılar

  • Al Sejel el Arslaneh (the book of the history of the Arslan dynasty)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sasani İmparatorluğu</span> İslamın gelişinden önceki son Fars imparatorluğu, dördüncü büyük İran hanedanı (224–651)

Sasani İmparatorluğu, dördüncü büyük İran Hanedanı ve ikinci Pers İmparatorluğu'nun adıdır. Sasani İmparatorluğu, son Arşaklı hanedanı (Partlar) kralı IV. Artabanus'u yenmesinin ardından I. Ardeşir tarafından kurulmuş, son Sasani hükümdarı Şehinşah III. Yezdigirt'in (632-651), erken Halifelik'le yani ilk İslam Devleti ile girdiği 14 senelik mücadeleyi kaybetmesiyle sona ermiştir. İmparatorluğun sınırları bugünkü İran, Irak, Azerbaycan, Ermenistan, Afganistan, Türkiye'nin doğu bölgesi, Suriye'nin bir kısmı, Pakistan, Kafkaslar, Orta Asya ve Arabistan'ın bir kısmını kapsıyordu. II. Hüsrev'in hükümdarlığı (590-628) sırasında Mısır, Ürdün, Filistin ve Lübnan da kısa süreli olarak imparatorluğa dahil oldu. Sasaniler, imparatorluklarını 'İranşehr' ايرانشهر (Iranshæhr) 'İranlıların (Aryanların) memleketi' diye adlandırırlardı.

<span class="mw-page-title-main">V. Behrâm</span> 421 - 438 yılları arasında Sasani İmparatorluğu hükümdarı

V. Behrâm ya da Behrâm-ı Gûr, 421 - 438 yılları arasında Sasani İmparatorluğu'nun hükümdarıydı. I. Yezdicerd'in oğludur. Babasının ani ölümü ya da suikastı sonucu, asillerin muhalefetine karşı Hîre Arap hanedanının da desteğiyle tacı ele geçirdi. V. Behrâm'ın annesi, Yahudi Eksilark'ın kızı olan Soşandukht'tır.

<span class="mw-page-title-main">II. Hüsrev</span> 590–628 yılları arasındaki Pers Sasani şahı

II. Hüsrev, ayrıca Hüsrev Perviz, bir yıl kesinti hariç 590'dan 628'e kadar hüküm süren İran'ın son büyük Sasani kralı (şah) olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Gassânîler</span> Helenleşmiş Hristiyan Arap Krallığı (MS 220-638)

Gassânîler, 200-636 yılları arasında Suriye'de hüküm sürmüş Monofizit Hristiyan Arap devleti.

<span class="mw-page-title-main">Mauricius</span> Bizans imparatoru

Mauricius veya Mavrikyüs, 582 – 602 döneminde Doğu Roma/Bizans İmparatorluğu imparatorudur. Bizans imparatorluğunun başlangıç döneminde çok önemli bir hükümdardır. Bir general olarak kayın-babası II. Tiberius ölünce imparator olmuştur. Saltanatının neredeyse tümünde imparatorluğun ya doğu sınırlarında ya da batı Balkanlar sınırlarında neredeyse devamlı savaşlar meydana gelmiştir.

Firaz Muharebesi, Müslüman Arap kumandanı Halid bin Velid'in Mezopotamya Irak'ta Bizans İmparatorluğu, Sasani İmparatorluğu ve Hristiyan Araplar'a karşı yapmış olduğu son muharebedir. Halid'in ordusu 15.000 kişiyi içeriyordu. Buna karşın Bizans İmparatorluğu, Sasani İmparatorluğu ve Hristiyan Araplar'dan kurulu birleşik güç orduları Halid'in ordusundan birkaç kat fazlaydı. Bazı kaynaklara göre onlar on kat fazlaydı.

<span class="mw-page-title-main">Müslümanların Mısır'ı fethi</span> Tarihi olay

Müslümanların Mısır'ı fethi veya Arapların Mısır'i fethi, Mısır'ın MS 7. yüzyılda Müslümanlar tarafından fethedilmesidir. Bunun sonucunda Bizans İmparatorluğu'nun elindeki Mısır ve Libya Râşidîn Halifeliği'ne geçti.

<span class="mw-page-title-main">Müslümanların İran'ı fethi</span> İslam Devletinin İranı fethi

Müslümanların İran'ı fethi veya Arapların İran'ı fethi, İran'ın MS 7. yüzyılda Müslümanlar tarafından fethedilmesidir. Bunun sonucunda Sasani İmparatorluğu yıkıldı ve İran İslamlaşmaya başladı.

<span class="mw-page-title-main">Bizans-Sasani Savaşı (572-591)</span> Bizans ile Sasani arasında yaklaşık 20 yıl süren savaş durumu

Bizans-Sasani Savaşı (572-591), Bizans İmparatorluğu ile Sasani İmparatorluğu arasında gerçekleşen savaştır. Kafkasya bölgesinde Pers egemenliği altında olan Bizans yanlılarının ayaklanmaları ile başladı, ancak diğer olaylar patlak verdi. Çatışma büyük oranda Güney Kafkasya ve Mezopotamya ile sınırlıydı, ancak Doğu Anadolu, Suriye ve Kuzey İran'a da yayılmıştı. Bu, 6. ve 7. yüzyılın çoğunu kapsayan bu iki imparatorluk arasındaki yoğun bir savaş dizisinin bir parçasıydı. Büyük ölçüde sınır eyaletleri ile sınırlandığı ve bu sınır bölgesinin ötesinde herhangi bir düşman topraklarının kalıcı bir şekilde işgal edilmediği aralarındaki birçok savaşın sonuncusuydu. 7. yüzyılın başlarındaki çok daha kapsamlı ve belirgin son çatışmadan önce geldi.

<span class="mw-page-title-main">Müslümanların Levant'ı fethi</span> 7. yüzyılda Râşidîn Halifeliği tarafından gerçekleştirilen fetih

Müslümanların Levant'ı fethi veya Müslümanların Biladü'ş-Şam'ı fethi ya da Arapların Levant'ı fethi

<span class="mw-page-title-main">İberya Savaşı</span>

İberya Savaşı, Bizans İmparatorluğu ile Sasani İmparatorluğu arasında İberya'nın Doğu Gürcü Krallığı üzerine 526'dan 532'ye kadar süren savaştır.

<span class="mw-page-title-main">Hîre</span> İnsan yerleşimi

Hîre, günümüzde güney orta Irak'ta Kufe'de bulunan Mezopotamya'da antik bir şehir.

<span class="mw-page-title-main">Hîre Muharebesi</span>

Hîre Muharebesi, yılında Râşidîn Halifeliği ile Sasani İmparatorluğu arasındaki savaştır. Bu, Müslümanların İran'ı fethinin ilk savaşlarından biridir.

Callinicum Muharebesi, Paskalya'da, 19 Nisan 531 Cumartesi günü, Belisarius komutasında Bizans İmparatorluğu ordusu ile Azaritis komutasındaki Sasani süvari kuvveti arasında gerçekleşmiştir. Dara Muharebesi'ndeki yenilgiden sonra Sasanilar, savaşın yönünü döndürmek amacıyla Suriye'yi işgal etmek için harekete geçtiler. Belisarius'un hızlı müdahalesi planı bozdu ve Sasanilerin Pirus tarzı muzaffer oldukları muharebe öncesi Belisarius'un askerleri Sasanileri Suriye'nin sınırına doğru geri ittiler.

<span class="mw-page-title-main">Sasani İmparatorluğu'nun zaman çizelgesi</span>

Sasani İmparatorluğu ya da Sasani Hanedanı, MS 224-651 arasında süren Pers hanedanlığı için kullanılan isimdir.

Benî Tay, büyük bir Arap kabilesidir.

Mamma Muharebesi, 688 yılında Emevi Halifeliğinin Arap Müslüman güçleri ile Altava Krallığı'ndan Caecilius liderliğindeki Berberiler arasında gerçekleşti.

<span class="mw-page-title-main">İmruʾu’l-Kays</span> Arap şair

İmruʾu’l-Kays el-Kindî, 6. yüzyılda yaşamış Arap şair ve Kinde krallarından birinin oğlu. İmruʾu’l-Kays, meşhur bir muallaka şairiydi. 'Alkame b. 'Abede ile giriştiği şiir atışması, klasik Arap edebiyatında bilinen bir anlatıdır. Şiir yarışmasında, İmru'u'l-Kays'ın hanımı Ummu Cundeb hakem olarak tayin edilmiştir. Ne var ki söz konusu hanım, kocasının aleyhinde hüküm vererek 'Alkame'yi galip ilan etmiştir. Bunun üzerine sinirlenen şair, hanımını boşamıştır. Daha sonra 'Alkame'nin Ummu Cundeb ile evlendiği ve bu yüzden el-Fahl lakabını aldığı rivayet edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">III. Münzir</span> Lahmîlerin Kralı

III. Münzir bin Nûman, el-Münzir ibn İmrî el-Kays olarak da bilinir 503/505-554'te Lahmîlerin Kralıdır.

Haris bin Cebele, Bizans İmparatorluğu'nun doğu sınırında yaşayan, İslam öncesi Arap Hıristiyan kabilesi olan Gassaniler'in kralıdır. Bu isimdeki beşinci Gassani hükümdarıdır, y. 528'den 569'a kadar, herhangi bir Hristiyan Arap hükümdarı arasında en uzun saltanat sürendir ve Pers-Roma savaşlarında ve Süryani Ortodoks Kilisesi'nin işlerinde önemli bir rol oynamıştır. Bizans'a yaptığı hizmetlerden dolayı patrikios ve vir gloriosissimus unvanını almıştır.