La sonnambula

La sonnambula (Uyurgezer Kız)
Özgün isim	La sonnambula
Müzik	Vincenzo Bellini
Libretto	Felice Romani
Gala	6 Mart 1831
İlk gösterim yeri	Teatro Carcano, Milano
Oyuncular	Kont Rodolfo, bas; Amina, soprano; Elvino, tenör; Lisa, soprano; Teresa, mezzo-soprano; Alessio, bas; Noter, tenör; Köylüler - Koro;

La sonnambula (Uyurgezer Kız) Sicilyalı İtalyan besteci Vincenzo Bellini tarafından bestelenmiş opera semiseria janrında 2 perdelik bir operadır. Eserin librettosu, "Eugène Scribe" hazırladığı bale-pantomimden uyarlanarak, Felice Romani tarafından İtalyanca olarak yazılmıştır. Operanın prömiyer sahnelenmesi 6 Mart 1831'de Milanoda "Teatro Carcano" da yapılmıştır. Devlet Operası ve Balesi Ankara Opera Sahnesi'nde ilk defa temsil edilmesi 1957'dedir.^[1]

Bu eser Bellini'nin hazırladığı kırsal - pastoral - konulu eserlerden biridir. İlk sahnelenmesinden itibaren opera seyircisi tarafından tutulmuş ve çağımızda da dünya opera evlerinde popüler olarak sahnelenmektedir. Başrol olan Amina'nın soprano rolü opera repertuvarı için çok zor bir rol olarak bilinmektedir. Bu nedenle yılardır birçok ünlü soprano sanatında yetiştiği üstünlüğü göstermek için bu rolü yüklenmiştir.

Roller

Rol	Ses tipi	Prömiyerde roller, 6 Mart 1831 (Orkestra şefi: - )
Amina	soprano	Giuditta Pasta
Kont Rodolfo	bas	Luciano Mariani
Elvino	tenör	Giovanni Battista Rubini
Lisa	soprano	Elisa Taccani
Teresa	mezzo-soprano	Felicita Baillou-Hilaret
Alessio	bas	Lorenzo Biondi
Noter	tenor	Antonio Crippa
Köylüler - Koro

Konu özeti^[2]

,

I. Perde

1. Sahne: Bir köy, bir köşede Lisa'nın sahip olduğu han, arka planda bir değirmen

Köyde ertesi gün evlenecek olan Amina ve Elvino düğün alayının gelişiyle köy şarkıyla çınlamaktadır. Köyün hanının sahibi olan Lisa bu yeni evlenecekleri çok kıskanmaktadır. Çünkü daha önce Elvino'ya âşık olmuş; onunla nişanlanmış, ama sonra nişan bozulmuştur. Bunu unutmak istemektedir. Alesssio Lisa'nın yanına gelip ona olan aşkını ifade eder. Tam o sırada Amina gelir; kendine gösterdikleri yakınlıktan dolayı bütün arkadaşlarına ve köy halkına teşekkür eder. Özellikle küçükken yetim kalmışken kendini evlat olarak alıp bakıp yetiştiren değirmen sahibi Teresa'ya minnetlerini bildirir. Düğün şarkısını bestelemiş ve düğün eğlencelerini organize etmiş olan Alessio'ya da şükranlarını bildirir ve ona Lisa ile evlenerek mesut olmasını diler. Elvino yanında noter ile gelir ve annesinin mezarını ziyarete gittiği için geciktiğini açıklar ve özür diler. Elvino Amina'ya annesinin yüzüğünü verir; ikisi noterle birlikte masaya oturarak nikâh belgelerini imzalarlar. Elvino nikâh kıyılmasını izleyen köylülere dönerek herkesi ertesi günkü düğün eğlencesine davet ettiğini söyler.

Bu sırada subay giyimli bir yabancı sahneye girerek şatoya yolu Lisa'ya sorar. Lisa vaktin çok geç olduğunu ve şatoya hava kararmadan varmasının imkânsız olduğunu açıklar. O geceyi handa geçirmesi için bir oda kiralamasını tavsiye eder. Yabancı bu köyu çocukluğundan bildiğini belirtir ve çocukluk anılarını açıklar. Yabancı eğlencelerinin nedenini sorar; nikâhı yapılmış olan Amina'yi kutlar ve onun uzun zaman once olen sevdiği bir kızı çok andırdığını da ilave eder. Yabancı şatonun dört yıl önce ölmüş olan sahibini iyi tanıdığını ve şatoda da daha önce bulunduğunu da itiraf eder. Teresa şatonun eski sahibi ölmeden birkaç yıl önce şatonun yeni sahibi olacak oğlunun ortadan kaybolduğunu söyler. Yabancı şatonun yeni sahibinin hayatta olduğunu bildiğini ve onun mutlaka geri döneceğini bildirir.

Karanlık basınca köylüler yabancıyı han içinde kalmak ve böylece köye inen hayalete kurban gitmemek için uyarırlar. Yabancı ise hiç batıl inançları olmadığını ve köye hayalet inmekte ise onun hemen ortadan kalkacağını bildirir.

Elvino birden bu yabancıyı Amina'ya ilgi gösterdiği için kıskanmıştır. Amina onu boş yere kıskançlıkla suçlayınca Elvino Amina'nun saçlarını okşayan hafif bir rüzgârı bile kıskandığını ama bu kıskanç tutumundan vazgeçmeye hazır olduğunu ifade eder.

2. Sahne: Köy hanında bir oda

Lisa yabancıya kendisinin uzun zamandır ortadan kaybolmuş şatonun yeni sahibi olan Rudolfo olarak tanındığını açıklar ve köylülerin ona resmî bir karşılama töreni hazırladıklarını ifşa eder. Kendisi de yeni şato sahibini karşılayan ilk köylü olmaktan memnuniyet duyduğunu soyler. Rudolfo onunla flört etmeye başlayınca gururu okşanır. Fakat hanın dışından sesler gelince mendilini düşürüp hemen dışarı çıkar.

Bu sesleri uykusunda gezen Amina yapmaktadır; uykusunda gezerek hanın içerisine girer ve Rudolfo'nun odasına çıkar. Rudolfo Amina'nin bu geceleyin yaptığı uyurgezer gezintilerin geceleyin köye bir hayaletin indiği söylentilerine neden olduğunu anlar. Amina odadaki bir koltuk üzerine yatıp uyumaya başlar. Rudolfo odasına gelen genç kızın bu kendini hiç bilmeden yaptıklarından faydalanıp onu kandırmanın mümkün olabileceğini düşünür. Ama onun uykuda bu çok masum görünüşü, bu düşünceleri aklından çıkartmasına neden olur. Rudolfo kendini yeni şato sahibi ve köyün efendisi olarak resmen karşılamak için gelen köylüler heyetini karşılamak için odasından dışarı çıkar. Ama Lisa handaki odada uykuya dalmış olan Amina'yı gelen köylüler heyetine gösterir. Elvino Amina'nın hana yabancı ile birlikte olmak için geldiğini düşünüp; buna çok kızıp; onunla evlenmekten vazgeçtiğini açıklar. Teresa'dan başka bütün köylüler de Amina'nın nikâhına sadık olmadığını kabul edip ona hak verirler.

II. Perde

1. Sahne: Bir koru

Amina'nin nikâhlısına ihanet edip etmediğini öğrenmek için yeni kontun şatosuna gitmekte olan köylüler yolda aynı amaçla oraya gitmekte olan Amina ve Teresa ile karşılaşırlar. Yeni kont Amina'nin hiç ihanette bulunmadığına dair bir mesaj göndermesine rağmen, Elvino Amina'yı kendisine ihanet eder olarak görüp bunu kabul etmemekte israr eder ve ona nikâh için verdiği annesinin yüzüğünü geri alır. Fakat Amina'yı aklından ve kalbinden çıkartamaz.

2. Sahne: Bir köy, arka planda bir değirmen

Lisa ve Alessio konuşmakta ve Alessio Lisa'yı kendinle evlenmeye inandırmak istemektedir. Lisa ise Elvino'nun tekrar kendisi ile evlenmeye hazır olduğunu bildirir ve gelen köylülerde bunu açıkça ilan eder. Sonra Elvino da gelir ve eski nişanlısı Lisa ile evlenmeye karar verdiğini açıklar. Bütün köylüleri bu nikâh törenine katılmak için kiliseye çağırır.

Rudolfo sahneye girer ve köylülere ne olduğunu sorar. Elvino ile Lisa'nın nikahlarını kıydırmak için kiliseye gittiklerini öğrenince Amina'nın hiç kendini bilmeden uyurgezer olarak han odasına geldiğini ve evlenme yeminine ihanet etmediğini tekrarlar. Elvino buna inanmaz ve Lisa ile tekrar kilisenin yolunu tutar. Teresa girer ve Amina'nın yorgun bitkin uykuya daldığını bildirir ve herkesin daha sessiz olmasını ister. Lisa ve Elvino'yu birlikte görüp onların ne yaptıklarını sorar. Lisa, nikâh kıydırma amacıyla kiliseye gittiklerini ve kendisinin soyluların odasına tek başına giden bir kadın olmadığını söyler. Tam o zaman Teresa kontun han odasında bulduğu Lisa'nin mendilini ortaya çıkartır ve herkesi şaşırtır. Elvino Rudolfo'ya dönerek ondan ne tavsiye ettiğini sorar ve Amina'ya inanması yanıtını alır. Fakat Elvino daha uygun bir ispat olmadan fikrinden vazgeçmemekte ısrar eder.

Fakat tam bu sırada Amina'nin sadece gecelik giymiş olarak uykusunda gezmekte olduğu ve elinde bir fenerle yüksek, korkuluksuz ve çok tehlikeli olarak hemen çökmesi beklenen değirmen köprüsü üzerinden uykusunda geçmeye başladığı görülür. Uyurgezer kız yürümekte iken sayıklamakta ve Elvino'nun kendine yaptığı ithamlara üzüntüsünü, nikâh için çalan kilise çanlarını duyduğunu ve Elvino ile evlenmesi için mutluluk duası ettiğini kendi kendine söylenmektedir. Rudolfo köprüyü geçmekte iken köylere onu uyandırmamaları için ikazda bulunur. Sonunda yine uyurgezer olarak Amina köprüyü geçer. Üvey annesi Teresa'nın kollarına sığınır. Elvino onun önüne diz çöküp, Amina daha uykudan daha uyanmamışken, hemen annesinin yüzüğünü tekrar Amina'nın parmağına takar. Rudolfo Teresa'ya kızını uyandırmasına söyler ve Amina sakin sakin uyanır. Elvino onu kucaklar; koro çok kıvrak bir şarkıya başlar ve Amina mutluluğunu ifade eden bir arya söylemeye koyulur.^[3] Köylülerin sevinç gösterileri arasında genç çift kiliseye giderler.

Enstrümantasyon

Bellini'nin partisyon notaları şu orkestra çalgıları için hazırlanmıştır:

2 flüt, (2.si pikolo), 2 oboa, 2 klarinet, 2 fagot
4 korno, 2 trompet, 3 trombon
timpani, bas davul, yan davul, üçgen
org, harp
yaylı sazlar.

Sahnede çalgılar:

2 davul, 4 korno

Ünlü müziksel parçalar

I. Perde

Giriş - Koro - Viva Amina!
Kavatina - Lisa - Tutto è gioia, tutto è festa
Stretta dell'Introduzione - Lisa, Alessio, koro- In Elvezia non v'ha rosa
Kavatina - Amina - Come per me sereno
İkili - Elvino, Amina, koro - Prendi, l'anel ti dono
Kavatina - Rodolfo Vi ravviso, o luoghi ameni
Ensambl - Koro - A fosco cielo, a notte bruna
İkili - Elvino, Amina - Son geloso del zefiro errante
İkili - Rudolfo, Lisa - Davvero, non mi dispiace d'essermi qui fermato
İkili - Rudolfo, Amina - Oh, come lieto è il popolo
Ensambl - L'uscio è aperto
Beşli - Elvino, Amina, Teresa, Lisa, Alessio, Koro - D'un pensiero e d'un accento

II. Perde

II. Perde Girişi - koro - Qui la selva è più folta ed ombrosa
Ensambl ve Elvino arya - Amina, Teresa, Elvino, Koro - Tutto è sciolto
Arya - Lisa - De' lieti augur
Dörtlü - Elvino, Rodolfo, Lisa, Teresa, Koro - Signor Conte, agli occhi miei (E)
Final arya - Amina -Ah, non credea mirarti

Seçilmiş ses ve video kayıtları

Yıl	Roller (Amina, Kont Rudolfo, Elvino, Lisa, Teresa)	Orkestra şefi, Opera Evi ve Orkestra	Marka
1952	Lina Pagliughi, Ferruccio Tagliavini, Cesare Siepi, Wanda Ruggeri, Anna Maria Anelli	Franco Capuana RAI Torino orkestra ve korosu	Cetra
1957	Maria Callas, Nicola Monti, Nicola Zaccaria, Eugenia Ratti, Fiorenza Cossotto	Antonino Votto Teatro alla Scala orkestra ve korosu	EMI
1962	Joan Sutherland, Nicola Monti, Fernando Corena, Sylvia Stahlman, Margreta Elkins	Richard Bonynge Maggio Musicale Fiorentino orkestra ve korosu ]]	Decca
1992	Luba Orgonasova, Raoul Gimenez, Dilber Francesco. Ellero D'Artegna	Alberto Zedda Netherlands Radya Orkestrasi, Amsterdam	Naxos
1999	Eva Lind, William Matteuzzi, Petteri Salomaa, Sonia Ganassi, Stefania Donzelli	Gabriele Bellini Orchestra of Eastern Netherlands	Arts
2007	Natalie Dessay, Francesco Meli, Carlo Colombara , Sara Mingardo, Jael Azzaretti	Evelino Pido l'Opera de Lyon orkestra ve korosu	Virgin
2008	Cecilia Bartoli, Juan Diego Flórez, Ildebrando D'Arcangelo, Gemma Bertagnolli, Liliana Nikiteanu	Alessandro De Marchi Orkestra La Scintilla,	Decca

Film uyarlamaları

1941 - La sonnambula, direktör: Piero Ballerin
1951 - La sonnambula, direktör: Cesare Barlacchi

Dipnotları

^ Opera Türkiye sitesi "V.Bellini (1801-1835) La Sonnambula <<Uyurgezer Kız>>" sayfası 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erişim:11.12.2009)
^ Uyarlama kaynağı: The Complete Dictionary of Opera & Operetta, James Anderson, (Wings Books, 1993) ISBN 0-517-09156-9 (İngilizce)
^ Bu "Ah! Non giunge uman pensiero" aryası opera reporatuvarı içinde söylenmesi çok güç olmakla ün yapmıştır. Birçok ünlü şarkıcı bu aryayı söyleyip sanatlarının zirvesine eriştiklerini göstermek için bu Amina rolünü almışlardır.