İçeriğe atla

Laçın Kürt Cumhuriyeti

Laçın Kürt Cumhuriyeti
Kürtçe: Komâra Laçîn Kurdî
Azerice: Laçın Kürd Respublikası / Лачын Күрд Республикасы
Laçın Kürt Cumhuriyeti bayrağı
Laçın Rayonu'nun haritası
Laçın Rayonu'nun haritası
BaşkentLaçın
Resmî dil(ler)Kurmançça
HükûmetCumhuriyet
• Başbakan
Vekil Mustafayev
• Başbakan Yardımcısı
Sherefe Eshiryan
Tanınmayan devlet
• Kuruluş
20 Mayıs 1992
• Düşüş
22 Mayıs 1992

Laçın Kürt Cumhuriyeti (Azerice: Laçın Kürd Respublikası/Лачын Күрд Республикасы, Kürtçe: Komâra Laçîn Kurdî), Ermeni güçleri tarafından 20 Mayıs 1992'de Vekil Mustafayev önderliğinde Laçın rayonu arazisinde Laçın Koridoru'nun işgalini yasallaştırmak amacıyla kurulan tanınmayan bir devlettir. Laçın'ın işgali sırasında Azerbaycan Türkleri gibi Kürtler de bölgeden sürülmüştü, böylece 22 Mayıs'ta devlet yıkılmıştı.

Tarihi

9 Mayıs 1992'de Şuşa'nın işgal edilmesiyle birlikte Azerbaycan'da iç siyasi gerilim en üst seviyeye ulaşmıştı. 14 Mayıs'ta Azerbaycan Yüksek Sovyeti Ulusal Konseyi olağanüstü toplantısında Ayaz Mutallibov, Şuşa ve Hocalı'nın siyasi hatalar nedeniyle işgal edildiğini açıklamıştı. Aynı gün tekrar Azerbaycan Cumhurbaşkanı seçilmiş, ancak bu sadece bir gün sürmüştü. Azerbaycan Halk Cephesi, Mutallibov'un dönüşünü bir darbe olarak görmüş ve halkı buna karşı protesto etmeye çağırmıştı. Mutallibov, 15 Mayıs'ta iktidardan alınmıştı. 16 Mayıs'ta Azerbaycan'da durum Halk Cephesi'nin kontrolü altına girdi. Azerbaycan Yüksek Sovyeti Ulusal Konseyi, Yakup Memmedov'un istifasını kabul etmişti. 18 Mayıs'ta İsa Kamber, cumhurbaşkanlığı seçimlerine kadar devlet başkanının yetkilerini üstlemişti.[1]

18 Mayıs 1992'de Ermeni güçleri,Laçın şehrini ele geçirmek için bir saldırı başlatmıştı.[2] Bu saldırı, Ermenistan'ın güneyindeki Sünik sınırında bulunan Goris şehrini Dağlık Karabağ'ın bölgesel başkenti Hankendi'ye bağlayan Laçın Koridoru'nun[3] kontrolünü ele geçirmeyi hedefliyordu.[4] Dağlık Karabağ'ı Ermenistan'a bağlayan bir başka ana yol da Murov sıradağından geçmekteydi.[5] Laçın şehri kendisi yetersiz bir şekilde korunuyordu ve son Azerbaycan askerleri 16 Mayıs'ta Laçın'dan ayrılmıştı. O dönemde Azerbaycan Savunma Bakanı olan Rahim Gaziyev'e göre, Laçın'da 7 BM-21 Grad birliği ve çok sayıda mühimmat vardı, ancak Ermeni kuvvetlerine ateş açılmamış ve Laçın'da bir muharebe yaşanmamıştı. Samvel Babayan, Laçın için herhangi bir muharebe operasyonunun planlanmadığında ısrar etmişti. Ona göre Azerbaycanlılar, Şuşa'nın işgalinden sonra panik içindeydiler ve Laçın'daki Azerbaycan askerleri sadece halkın bölgeyi terk edebilmesi için stratejik yüksek bölgeleri ele geçirmeye çalışıyordu.[1] Sonuç olarak, 19 Mayıs'ta Ermeni güçleri Laçın şehrini işgal etmiş[2] ve tahrip etmiştir. Şehirde yaşayan yaklaşık 7,800 Azeri ve Kürt kökenli sakin mülteci olmuştur.[6] Gerard Libaridian'a göre, uluslararası toplum Laçın'ın işgaline karşı büyük şok yaşamıştır.[1]

Oluşturulması ve düşüşü

Ermeni yetkililer, Laçın'ın işgalini yasallaştırmak için Kürt faktörünü kullanarak sadece Ermeni azınlığın değil, aynı zamanda Kürt azınlığın da Azerbaycan'dan bağımsızlık için savaştığını göstermeye çalışıyorlardı.[7] 20 Mayıs 1992'de, burada kalan yaklaşık 60 Kürt ile birlikte Laçın Kürt Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ilan ettiler. Bu Kürt grup, Laçın, Kubadlı ve Kelbecer rayonlarını kapsayan bir Kürt özerkliği kurmayı amaçlıyordu.[8] SSCB döneminde Kazakistan'da KGB ajanı olarak çalışan Vekil Mustafayev, bu cumhuriyetin başbakanı seçilirken, kabinesindeki bazı üyelerinin isimleri de açıklanmıştı. Örneğin, Karlan e Chachani Kültür Bakanı, Emerik e Serdar Bilgi Bakanı ve Sherefe Eshiryan Başbakan Yardımcısı olarak ilan edilmişlerdi. Laçın Kürt Cumhuriyeti'nin kuruluşunu ilan eden bu grup, Laçın şehrinde Kürdistan bayrağını dalgalandırmıştı.[9]

Bunun temel nedeni, bölgede cumhuriyete yönelik herhangi bir etnik desteğin olmamasıydı. Laçın'ın işgali sırasında, Azeriler gibi Kürtler de bölgeden sürülmüştü.[10] Bu faktör sadece Azerbaycan'da değil, aynı zamanda ülke dışında yaşayan Kürt diasporalarının protestosunda da görülmüştü.[11] Ayrıca, böyle bir cumhuriyetin kurulması milliyetçi Ermeni devlet liderlerinin çıkarlarıyla çatışıyordu. Ermeni yetkililer, bölgede bir Kürt devleti kurarak Ermenilerin Birinci Karabağ Savaşı'ndaki temel argümanı olan "Karabağ'ın tarihsel olarak Ermenistan'a ait olduğu" iddiasını ihlal etmişlerdi.[7]

Kaynakça

Özel
  1. ^ a b c Akopyan 2010.
  2. ^ a b Braun 1996.
  3. ^ Volker 1998.
  4. ^ Kristofer 1996.
  5. ^ JAMNews 2020.
  6. ^ BBC 2020.
  7. ^ a b Vəliyev 2007.
  8. ^ Minority Rights Group International 2018.
  9. ^ Aktaş 2000.
  10. ^ Kemper & Konermann 2011.
  11. ^ Həmid 2020.
Genel

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ</span> Güney Kafkasyada bölge

Dağlık Karabağ, Güney Kafkasya'da, Küçük Kafkas Sıradağları'nda Azerbaycan'a ait ancak uzun yıllar Ermeni işgali altında kalmış tarihi bölge. 2020 yılında Dağlık Karabağın bir bölümü 2. Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Azerbaycan tarafından geri alınırken kalan kısmı Rus barış güçleri denetiminde Ermeni kontrolünde bırakan 10 Kasım 2020 tarihli ateşkes anlaşması ile Ermenistan hükûmeti yenilgiyi resmen kabul etmiştir. Günümüzde Anti Terör Operasyonu sonrası Ermeni kontrolünde kalan kısımlar da Azerbaycan kontrolüne geçmesiyle bölgenin tamamı Azerbaycan hakimiyeti altındadır. 2. Dağlık Karabağ Savaşı sonrası, 90'lı yılların başında bölgeden zorla göç ettirilen Azerbaycanlıların dönüşü peyderpey sağlanırken aynı savaş ve 2023 yılındaki Anti Terör Operasyonu sonrası bölgede yaşayan Ermenilerin neredeyse hepsi Ermenistan'a göç etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hankendi</span> Azerbaycanda şehir

Hankendi veya Stepanakert Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesinde bir hayalet şehirdir. 2023 Azerbaycan harekâtına kadar şehir, ayrılıkçı Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin kontrolü altındaydı ve başkenti olarak işlev görüyordu. Şehir, Karabağ dağ sırasının doğu yamaçlarında, Karkar Nehri'nin sol kıyısında, bir vadi içinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Şuşa</span> Azerbaycanda şehir

Şuşa, Azerbaycan'ın Karabağ bölgesinde yer alan bir şehir. Azerbaycan'ın kültür başkenti. Şuşa rayonunun idarî merkezi olan yerleşim, 1992'de Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından işgal edildi ve hiçbir ülke tarafından tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin de facto yönetimi altına girdi. 8 Kasım 2020'de ise şehir Şuşa Muharebesi sonucunda Azerbaycan kuvvetlerince ele geçirildi ve 28 yıllık fiili yönetim son buldu.

<span class="mw-page-title-main">Birinci Dağlık Karabağ Savaşı</span> 1988-1994 yılları arasında Karabağ bölgesinde Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanmış askeri bir çatışma

Birinci Dağlık Karabağ Savaşı, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlanmasını isteyen Ermeniler ile bunu kabul etmeyen Azeriler arasında başlayan ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Azerbaycan ile Ermenistan arasında çatışmaya dönüşen Şubat 1988-Mayıs 1994 tarihleri arasında süren savaştır. Savaş öncesinde ve etnik çatışmaların sıcak savaşa dönüşmesi sonrasında Sumqayıt Pogromu, Kirovabad Pogromu, Bakü Pogromu gibi pogromlar, Hocalı Katliamı, Malıbeyli ve Kuşçular Katliamı ve Maragha Katliamı gibi katliamlar yaşanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ Cumhuriyeti</span> 1991-2023 yılları arasında Karabağda varlığını sürdüren de facto bir devlet.

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti veya 2017-2023 yılları arasındaki resmî ismiyle Artsah Cumhuriyeti, Güney Kafkasya'da, Azerbaycan'ın uluslararası tanınmış sınırları içinde de facto devletti. Azerbaycan Devleti'nin 2023 yılında egemenliğini tesis etmesinin ardından lağvedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Laçın</span> Azerbaycanda şehir

Laçın Azerbaycan'ın bir kenti ve kentin adını taşıyan rayonun merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ Özerk Oblastı</span>

Dağlık Karabağ Özerk Oblastı, 1923'te Sovyetler Birliği'nin Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde kurduğu özerk oblasttı. Başkenti Stepanakert şehriydi. Oblastın lideri, Azerbaycan Komünist Partisi Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi Komitesinin Birinci Sekreteriydi. Nüfusun çoğunluğunu etnik Ermeniler oluşturuyordu.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Savunma Ordusu</span>

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Savunma Ordusu, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin silahlı gücüydü. 2023 Dağlık Karabağ çatışmalarının ardından 20 Eylül 2023'te lağvedildi.

<span class="mw-page-title-main">Laçın Koridoru</span> Güney Kafkasyada bir geçit

Laçın Koridoru Ermenistan ve Dağlık Karabağ'ı birbirine bağlayan bir dağ yoludur. Bu iki bölge arasındaki tek yol olarak Laçın Koridoru, sıkça Dağlık Karabağ sakinleri için bir "yaşam hattı" olarak tanımlanmıştır. Koridor, de jure olarak Azerbaycan'ın Laçın rayonu sınırlarında yer alsa da, 2020 Dağlık Karabağ Ateşkes Antlaşması gereği Rus barış gücünün kontrolündedir. Koridorun bölgesine 2022 yılına kadar Zabuh, Sus köyleri ve Laçın şehri dahildi. Ancak, 26 Ağustos 2022'de bu yerleşim birimleri Azerbaycan kontrolüne geçti. Dört gün sonra Zabuh, Sus ve Laçın yerleşimlerini baypas eden yeni bir güney rotası kullanıma açıldı ve bu yol Mets Şen/Böyük Kaladeresi ve Hin Şen/Kiçik Kaladeresi köylerinden geçti.

<span class="mw-page-title-main">Arayik Harutyunyan</span> Dağlık Karabağ Cumhuriyetinin devlet başkanı, Ermeni politikacı.

Arayik Vladimiri Harutyunyan, Kafkaslar'da uluslararası bağımsızlığı tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'de 2020'den 2023'e kadar dördüncü cumhurbaşkanı olarak görev yapan Ermeni bir politikacıdır. Harutyunyan, 2007 ile 2017 yılları arasında başbakan olarak da görev yapmıştır. 2017 yılında başbakanlık kaldırılmadan önce ülkenin son başbakanıydı. Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ ablukasının ortasında 1 Eylül 2023'te istifa etti.

<span class="mw-page-title-main">Minkend</span> Azerbaycanın Laçın ilinde köy

Minkend, de jure olarak Azerbaycan'ın Laçın Rayunu'na, de facto olarak ise Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ne bağlı olan köy. 17 Mayıs 1992'de Karabağ Savaşı sırasında diğer Laçın bölgeleri ile birlikte Ermeni ordusu tarafından işgal edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan-Ermenistan ilişkileri</span> Azerbaycan ve Ermenistan ülkelerinin ilişkileri

Ermenistan ile Azerbaycan arasında, büyük ölçüde süregelen, fakat Azerbaycan ordusunun 27 Eylül 2020 tarihinde başlattığı Karabağ operasyonu ile alınan, Dağlık Karabağ sorunu nedeniyle diplomatik bir ilişki yoktur. Komşu halklar, 1918-1921 yılları arasında, çökmüş Rus İmparatorluğu'ndan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti olarak kazandıkları kısa bağımsızlıkları sırasında resmi hükûmet ilişkilerine sahiptiler; bu ilişkiler Rus Devrimi'nden sonra Sovyetler Birliği tarafından işgal edilip ilhak edilene kadar vardı. Geçen yüzyılda ülkeler tarafından yürütülen bir savaş nedeniyle -biri 1918'den 1921'e, diğeri 1988'den 1994'e kadar- iki ülke gergin ilişkilere sahipti.

<span class="mw-page-title-main">İkinci Dağlık Karabağ Savaşı</span> Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanan savaş

İkinci Dağlık Karabağ Savaşı, 2020 Dağlık Karabağ Savaşı veya 44 Günlük Savaş Dağlık Karabağ'da Türkiye destekli Azerbaycan ile Ermenistan ve onun desteklediği tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti arasında yaşanmış silahlı çatışmalardır.

İkinci Dağlık Karabağ Savaşı kronolojisi, öncelikle savaşan tarafların resmî açıklamalarına dayanmaktadır. Çatışmalar siper savaşları, ağır silahlar, çok namlulu roketatarlar, zırhlı savaşlar, roketler, balistik füze saldırıları ve başta Türk yapımı Baykar Bayraktar TB2 ve İsrail yapımı Harop dronları olmak üzere insansız hava aracı saldırıları ile karakterize edildi. Ayrıca Ermenistan veya Azerbaycan dışında uluslararası toplumun çoğu tarafından yasaklanmış olan misket bombalarının da saldırılar sırasında kullanıldığı tespit edilmiştir. Ermenistan ordusu tarafından Azerbaycan'ın Gence kentine düzenlenen bir dizi balistik füze saldırısı sivillerin kitlesel ölümüne neden olurken Azerbaycan ordusu, Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin de facto başkenti Hankendi ve bölgenin başka yerlerindeki sivil altyapı tesisleri hedef alınarak büyük hasara ve can kayıplarına yol açtı. Tartışmalı toprak miktarı sınırlı olsa da çatışma seviyesi ve uluslararası sınırlara konumlanan mühimmatlar nedeniyle çatışma Dağlık Karabağ sınırlarının ötesine genişledi. İran'ın Doğu Azerbaycan Eyaleti'ne mermi ve roketler düştü, ancak herhangi bir hasar görülmedi ve İran, kendi toprakları üzerinde birkaç insansız hava aracının (İHA) düştüğünü veya düşürüldüğünü belirtti. Gürcistan ise Kaheti bölgesinde iki insansız hava aracının çarpıştığını bildirdi. Hocavend'e düzenlenen saldırılar sonrası Dağlık Karabağ yetkilileri sivilleri silah altına almaya başladı.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ çevresinde Ermenistan tarafından işgal edilmiş Azerbaycan toprakları</span> Eskiden işgal edilmiş Azerbaycan toprakları

Dağlık Karabağ çevresinde Ermenistan tarafından işgal edilmiş Azerbaycan toprakları, de jure Azerbaycan'a ait olan ve Dağlık Karabağ Savaşı'nın sona ermesiyle birlikte Ermenistan ve uluslararası alanda tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin askerî kuvvetleri tarafından işgal edilmiş, eski Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın dışında yer alan topraklardır. Günümüzde eski Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın bir bölümünü içeren Kelbecer rayonu dışında tüm rayonlar, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin eski rayonlarıyla aynıdır.

<span class="mw-page-title-main">Şuşa Muharebesi (2020)</span>

Şuşa Muharebesi veya Azerbaycanlılar tarafından dile getirildiği şekilde Şuşa'nın Kurtuluşu, 4-7 Ekim 2020 tarihleri arasında de jure Azerbaycan'ın Şuşa rayonunun parçası olan ancak de facto olarak artık Azerbaycana ait olan Şuşa şehrinde gerçekleşen muharebe.

<span class="mw-page-title-main">2020 Dağlık Karabağ Ateşkes Antlaşması</span> 10 Kasım 2020de Azerbaycan ile Ermenistan arasında yapılan ve 2020 Dağlık Karabağ Savaşını sona erdiren ateşkes antlaşması

2020 Dağlık Karabağ Ateşkes Antlaşması, 10 Kasım 2020 tarihinde Azerbaycan ile Ermenistan arasında yapılan ve 2020 Dağlık Karabağ Savaşı'nı sona erdiren bir ateşkes antlaşmasıdır. Antlaşma, Ermenistan'ın teslim olduğunu duyurmasının ardından 9 Kasım'da Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan başbakanı Nikol Paşinyan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından imzalandı ve Dağlık Karabağ bölgesindeki tüm çatışmalara 10 Kasım 2020 tarihinde Moskova saati ile 00:00 itibarıyla son verildiği açıklandı. Tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti cumhurbaşkanı Arayik Harutyunyan da çatışmaların sona ermesini kabul etti.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ'da barışı koruma operasyonları</span> Dağlık Karabağda barışı koruma operasyonları

Dağlık Karabağ'da barışı koruma misyonu 2020 Dağlık Karabağ savaşı sonrasında Dağlık Karabağ bölgesinde devam eden barışı koruma operasyonlarını ifade eder. Ermenistan ve Azerbaycan güçleri arasındaki ateşkesi izlemeyi amaçlayan operasyon Rusya ve Türkiye tarafından yürütülüyor.

<span class="mw-page-title-main">Füzuli Uluslararası Havalimanı</span> Azerbaycanın Füzuli şehrine hizmet veren uluslararası havalimanı

Füzuli Uluslararası Havaalanı Azerbaycan'daki Füzuli kentinde bulunan havalimanıdır. Ülkenin yedi uluslararası havalimanlarından biridir. 14 Ocak 2021'de İlham Aliyev tarafından havalimanının temeli atıldı.

<span class="mw-page-title-main">Zabuh</span> Azerbaycanın Laçın ilinde köy

Zabuh Azerbaycan'ın Laçın Rayonu'nda yer alan bir köydür. Eski Laçın Koridoru'nun üzerinde yer almaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.