Lübnan sediri
| Lübnan sediri | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||
 Hassas (IUCN 3.1) | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Cedrus libani A.Rich. in J.B.G.M.Bory de Saint-Vincent, Dict. Class. Hist. Nat. 3: 299 (1823).
| |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
| Lübnan Sedirinin doğal yetişme aralığı | |||||||||||||||
Toros sediri veya Katran ağacı (Cedrus libani), çamgiller (Pinaceae) familyasından Güney Anadolu Toroslarında yaygın görülen, ayrıca Kelkit ve Yeşilırmak vadilerinde kalıntı meşcereleri bulunan bir sedir türü.[1]
Morfolojik özellikleri
40 m'ye kadar boy yapar. Genç sürgünler grimsi kahverengi, çıplak ya da hafif tüylüdür. İğne yapraklar 1,5-3,5 cm uzunluğunda, sert ve batıcıdır. Renkleri önceleri koyu yeşil, zamanla yaşlı bireylerde mavimsi yeşil renk almaktadır. 40 yaşından itibaren kozalak üretmeye başlar.Kozalakları sonbaharda doğar, erkek kozalakları Eylül başında, dişi kozalakları ise Eylül sonunda çıkar. Kozalakları genellikle fıçı biçimindedir. Boyları 8–10 cm, enleri 4–6 cm'dir. Kozalak pulları geniş ve tam kenarlıdır. Dış yüzeyleri hafifçe tüylüdür. Kozalakların üzerlerinde bol reçine bulunmaktadır.45 ila 50 yaşına kadar hızla büyür; 70 yaşından sonra büyüme aşırı derecede yavaşlar.Taç, gençken koniktir ve yaşla birlikte oldukça düz dallarla geniş bir yatay haline gelir; yoğun ormanlarda büyüyen ağaçlar piramidal şekiller korur. Tohumlarını çimlendirmek için, fideyi erken evrelerinde öldürebilecek mantar türlerini içerme olasılığı daha düşük olduğundan saksı toprağı tercih edilir. Ekimden önce tohumun 24 saat oda sıcaklığında bekletilmesi ve ardından iki ila dört hafta soğuk katlama (~ 3–5 °C) yapılması önemlidir. Tohumlar ekildikten sonra oda sıcaklığında (~ 20 °C) ve güneş ışığına yakın bir yerde muhafaza edilmesi önerilir. Düşük sıklıkta sulama ile toprak hafif nemli tutulmalıdır. Aşırı sulama, fideleri hızla öldürecek olan sönümlemeye neden olabilir. İlk büyüme ilk yıl yaklaşık 3–5 cm olacak ve sonraki yıllarda hızlanacaktır.
Ekolojik özellikleri
Toros sedirinin ışık isteği fazladır ve yarı ışık ağacı olarak kabul edilir. Toprak bakımından seçici değildir. Daha ziyade kayalık kalkerli yamaçlarda yetişirler. Akdeniz ikliminin hakim olduğu yerlerde bulunur. Kışları ılık yerler ister.[2]
Dağılımı
Doğal olarak Güney Anadolu ve Lübnan'da yayılmış olup, batı sınırı Fethiye ve Köyceğiz'den başlar. Doğuya doğru Toros Dağları üzerinden uzanmakta, Göksun ve Kahramanmaraş yörelerinden bir kavisle güneye Nur Dağlarına yönelmektedir. Lübnan'da ancak Cebelübnan'da kalmıştır. Bu ana yayılışı dışında ise Kuzey Anadolu'da Kelkit-Yeşilırmak Vadisinde Erbaa yakınlarında Çatalan Köyünde ve Niksar yörelerinde 100 hektarlık adacıklar halinde bulunmaktadır. İç Anadolu Bölgesinde de Afyon-Emirdağ-Dandindere'de yayılışı vardır. Akdeniz bölgesinde kapsamlı sedir ağaçlandırması yapılmaktadır. Türkiye'de yılda yaklaşık 300 kilometrekarelik bir alanı kaplayan 50 milyondan fazla genç sedir ağacı dikilmektedir.[3]
Tarihi önemi
Hz.Davudun inşaatına başladığı Hz.Süleymanın tamamladığı mabedin çatısında Lübnan bölgesinden sedir ağaçları kullanılmıştır.[4] Osmanlı İmparatorluğunda İstanbul-Şam-Mekke arasında bulunan demiryolu güzergahına dikilmişlerdir.[5] Antalya Kumlucada bulunan Koca Katran olarak adlandırılan sedir ağacının yaşının 2300 yıldan fazla olduğu tahmin edilmektedir.[6] Odununun hafif ve yumuşak olması nedeniyle çürümeye karşı dayanıklılığı, uzun süre sağlam kalması, rengi ve kokusunun olması ve işlenebilmesi gibi özellikleri ile sedir ağaçları tarih boyunca geçmişten günümüze önemli kılmıştır. Tarihi kayıtlara geçmiş ilk ithalatı yapılan üründür. Ayrıca eski zamanlarda gemi yapımında sıkça kullanılan kerestesi değerli bir ağaçtır.[7]
Kültivarlar
- C. libani var. libani : Lübnan sediri, Lübnan dağları, batı Suriye ve güney-orta Türkiye ; yapraklar koyu yeşil ila donuk mavimsi yeşil, 10–25 mm.
- C. libani var. stenokoma : Türk sediri, Türkiye'nin güneybatısındaki dağlar ; yapraklar sarımsı mavimsi yeşil, 8–25 mm[8]
Sedir ağacı gövdesi
C.libani var. stenokoma
Kaynakça
- ^ "Toros Sediri". www.ogm.gov.tr. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023.
- ^ "Toros Sediri (Cedrus libani A. Rich.) Meşcerelerinde İlk Aralama Bakımı" (PDF). 12 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Toros Sediri (Cedrus libani) | 7 Ağaç Ormanları". 7agac.cekulvakfi.org.tr. 8 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2023.
- ^ Gzt (22 Kasım 2022). "Fenikeliler I - Sedir ağacı". Gzt. 2 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2023.
- ^ "Antik Çağın Tanığıydı Modern Dünyanın Kurbanı Oldu". Amerika'nin Sesi | Voice of America - Turkish. 1 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2023.
- ^ "Anıt Ağaçlar | Tabiatın Sessiz Tanıkları". www.anitagaclar.gov.tr. 12 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2023.
- ^ "Uğruna Savaşlar Yapılan Ağaç: Toros Sediri - İnsan ve Hayat Dergisi". 7 Temmuz 2014. 12 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2023.
- ^ Yüksel, Erdal (5 Mayıs 2022). "Sedir ağacı (Cedrus libani türü) | AZbitki". Adan Zye Bitkiler Dünyası. 22 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023.
