İçeriğe atla

Kızıl (Tuva Cumhuriyeti ili)

Başlığın diğer anlamları için Kızıl (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Kızıl ili
Кызылский кожуун (Rusça)
Кызыл кожуун (Tuva Türkçesi)
Konum
Kızıl ili
Kızıl ili
Tuva Cumhuriyeti haritası içinde Kızıl ili
Yönetim
Ülke: Rusya
Federâl Bölge: Tuva Cumhuriyeti
Genel bilgiler
Nüfus: 
Diğer bilgiler
Dili:Tuva Türkçesi


Kızıl ili (Tuva Türkçesi:Кызыл кожуун; Rusça:Кызылский кожуун; İngilizce: Kyzylsky District) Tuva Cumhuriyetinin 17 il yönetiminden biri olup ülkenin merkezi de bu il sınırları içindedir. Yönetim merkezi Kaa-hem şehridir.

Sözkökü

Kızıl sözü kırmızı, kızıl anlamına gelmektedir. Kelime sözkökü olarak Türkçe menşelidir.

Coğrafya

Ülkenin orta kesiminde yer alan bölge Tuva havzası içindedir. Kuzeyde Uyuk dağı yer alır. Başlıca akarsuları - Biy-Hem, Kaa-Hem, Ulug-Hem, Elegest.

Tarih

Eski devirlerde Tuva arazisinde Saka (İskit) Türk Kağanlığı, Ulu Hun Türk Kağanlığı, Topa Türk Kağanlığı veya Tabgaç (To-ba) Devleti, Kök Türk Kağanlığı, Uygur Kağanlığı kurulmuş ve birçoğunun de merkez bölgesi Tuva havzası ve Tuva akarsuyu dolayları olmuştur.

Uygur Kağanlığı devrinden kaldığı düşünülen Por-Bajın (Toprak Ev)

Tuva Türklerinin toprak ev anlamında Por-Bajın adını verdikleri Tere-Höl (Teregöl) ortasında Uygur Kağanlığı devrinden kaldığı düşünülen eski bir mimari yapı vardır. 2007 yılında Rusya devlet başkanı Viladimir Putin ile Monako Prensi II. Albert Tuva'da Por-Bajın'da görüşmeler yapmışlar ve Yenisey nehri üzerinde yolculuk yapmışlardır. Tuva halkı Por-Bajın'ın turizm çalışması yapılmak üzere Monako prensliğine satıldığını düşünmektedir.

Nüfus

Toplam nüfus — 21,5 bin kişi(2002).

Beldeler ve mezralar

  1. Bayan-Kol beldesi, yönetim merkezi Bayan-Kol köyü;
  2. Kara-Haak beldesi, yönetim merkezi Kara-Haak köyü;
  3. Sukpak beldesi, yönetim merkezi Sukpak;
  4. Terlig-Haya beldesi, yönetim merkezi Terlig-Haya;
  5. Çelinoye beldesi, Tselinnoye köyü;
  6. Çerbi beldesi, yönetim merkezi Çerbi k.;
  7. Şambalıg beldesi, yönetim merkezi Şambalıg k.;
  8. Eleges-Aksı beldesi, yönetim merkezi Eleges-Aksı k.;
  9. Eerbek beldesi, yönetim merkezi Eerbek k.
  • Üş-Beldir mezrası Kaa-Hem şehrine bağlıdır;
  • Ottukdaş mezrası Bayan-Kol beldesine bağlıdır.

Ekonomi

Kaa-Hem'de — kömür madeni çıkarılmakta olup (Kaa-Hem Kömür Madeni) işletilir, hayvancılık olarak koyun yetiştiriciliği önemli bir ekonomik gelirdir.

Yapılacak Şeyler

Üst-Elegest köyünde — Orta Çağ devrine ait Türk kökenli Uygur Kağanlığından kalmış bir kale vardır. Türk Tarihçilerinin ve Türk Kültür araştırmacılarının ilgisini çekecektir.

Kaynakça

Fotoğraf gelerisi

  • Kızıl şehrinin eskileri-Yaşlılar
    Kızıl şehrinin eskileri-Yaşlılar
  • Başkent Kızılda ana cadde
    Başkent Kızılda ana cadde
  • Kızıl şehrindeki Ulug Kural (Büyük Kurultay)
    Kızıl şehrindeki Ulug Kural (Büyük Kurultay)
  • Tuva Millî Müzesi
    Tuva Millî Müzesi
  • Kızıl şehrinde kültürel bir ög (ev) görünümü
    Kızıl şehrinde kültürel bir ög (ev) görünümü
  • Kızıl şehrinin bahadır oğulları
    Kızıl şehrinin bahadır oğulları
  • V. Kök-ool (Gök-Oğul) Müzik-Drama Tiyatrosu
    V. Kök-ool (Gök-Oğul) Müzik-Drama Tiyatrosu
  • M54 Federasyon yolundan Kızıl'a giriş
    M54 Federasyon yolundan Kızıl'a giriş

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kızıl (şehir)</span>

Kızıl. Rusya’da, Tuva Cumhuriyeti'nin başkenti. Kızıl, pek çok Türki dilde ve Ana-Türki dilinde olduğu gibi Tuvaca'da da “kırmızı” anlamına gelir. Kentin nüfusu: 104.105 (2002) iken 110.000 (2010) olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Tandı (il)</span>

Tandı ili — Tuvada bir belediyeli bölgesidir. Yönetim Merkezi — Bay-Haak yerleşimidir.

<span class="mw-page-title-main">Kaa-Hem (il)</span>

Kaa-Hem ili ; Rusça:Каа-Хемский кожуун), Tuva Cumhuriyetinin 17 idari biriminden biridir. Yönetim merkezi Sarıg-Sep'tir.

<span class="mw-page-title-main">Tere-Göl (il)</span> Rusyada bir belediye bölgesi

Tere-Göl İli, Tuva Türkçesi: Тере-Хөл кожуун / Tere-Höl kojuun — Tuva Cumhuriyeti'nde yer alan bir il. 2003 yılında Kızıl kojuundan ayrılarak kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Handagaytı</span> Rusya, Tuva Özerk Cumhuriyeti, Övür bölgesinin yönetim merkezi

Handagaytı, — Tuva Cumhuriyetinin Övür bölgesinin yönetim merkezidir. Nüfusu — 3,2 bin kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Barıın-Hemçik (il)</span>


Barıın-Hemçik İli, Rusya Federasyonu içinde yer alan özerk Türk ülkesi Tuva Cumhuriyetinde 17 idari il biriminden biridir. İl merkezi, Kızıl-Majalık adlı yerleşim yeridir. Kızıl Majalık'ın nüfusu 5000, bütün ilin nüfusu ise 14,7 bin kişidir.

<span class="mw-page-title-main">Süt-Göl (il)</span> Tuva Cumhuriyetinde bir idari bölge

Süt Göl İli — Tuva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biridir. Bölgenin idari merkezi — Sug-Aksı.

<span class="mw-page-title-main">Toju (il)</span>

Toju İli — Tuva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biridir. İdari bölgenin yönetim merkezi — Toora-Hem. Öbür yerleşimler — Saldam, Adır-Kejig, Çazılar, İy, Irban, Sıstıg-Hem.

<span class="mw-page-title-main">Ulug-Hem (il)</span>

Uluğ-Hem İli — Tuva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biridir. İdari bölgenin yönetim merkezi — Şagaan-Arıg. Bir öteki büyük yerleşim yeri de Arıg-Bajı'dır

<span class="mw-page-title-main">Çaa göl (il)</span>

Çaa-Höl İli — Tuva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biridir. İdari bölgenin yönetim merkezi — Çaa-Höl.

<span class="mw-page-title-main">Çedi-Göl (il)</span>

Çedi-Höl (Yedigöl) İli — Tuva Cumhuriyetinde 17 idari bölgeden biridir. İdari bölgenin yönetim merkezi — Hovu-Aksı. Eski bir şehir yerleşimi üzerindedir.

<span class="mw-page-title-main">Porbajın</span>

Por-Bajın (Tuva Türkçesi: Пор-Бажың, Günümüzde Tuva Cumhuriyetinde bulunan Uygur Kağanlığı devrinde yapıldığı araştırmacılar tarafından söylenen eski yapının adıdır. Tuva'daki bir göl olan Tere-hölün ortasında bir adacıkta yer almaktadır. Bu Porbajın sözü Tuva Türkçesinde "pişirilmiş topraktan ev" gibi bir anlama gelmektedir. Rusya Federasyonu politikacılarından Tuva Türkleri kökenli Sergey Şoygu'nun yoğun çabaları ile anıt müze haline getirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tuva Özerk Bölgesi</span>

Tuva özerk bölgesi — Güney Sibiryadaki Sayan Dağları dolayında 11 Ekim 1944 tarihinde Sovyetler Birliği'nin II. Dünya Savaşı yıllarındaki rejim ihracıyla ve yöneticilerini kendi tarafına çekmesiyle Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti içine kattığı 10 Ekim 1961 tarihine kadar süren özerk bölge.

Torgalıg, Tuva Cumhuriyeti'nde Ulug Hem kojuununda bir köy. Torgalıg beldesinin idari merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Kara-Höl sumu</span>

Kara-Höl sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Baytayga kojuununa bağlı kırsal yerleşim durumunda bir belediye idari birimidir. Belde, belediye anlamında sum sözü kullanılmakta olup sumun idari merkezi de Kara-Höl köyüdür. 2020 yılı nüfusu 1348 kişidir. İdari merkez ve beldenin tek yerleşim yeri Kara-Höl'dür.

<span class="mw-page-title-main">Solçur (sum)</span>

Solçur sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Sınır bölgesinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Şınaa (sum)</span>

Şınaa sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Teregöl kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Emi (sum)</span>

Emi sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Teregöl kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Ottuk Daş, Tere Höl kojuun</span>

Ottuk Daş — Tuva Cumhuriyeti'nde Teregöl kojuununa bağlı Emi beldesinin yönetim merkezi olan köydür.

Tıva Yazıtları veya Tuva Yazıtları, Yenisey Yazıtları arasında Rusya'da Tuva bugüne kadar bulunmuş olan toplam altmıştan fazla yazıttır. Bunların 42'sinde damga simgesi bulunmaktadır. Yazıtlar Orhun Alfabesi diye bildiğimiz Turan Alfabesi ile yazılmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.