İçeriğe atla

Kızıl-ool Sançı

Kızıl-ool SANÇI
Doğum1 Ocak 1931
Ölüm1977
UyrukSSCB, Tuva
Alanıhöömeyci, sıgıtçı, besteci

Kızıl-ool SANÇI Dongakoğlu — Tıva ÖSSC'nin kültürünün önemli işçisi. Övür'ün höömey-sıgıt okulundan, sıgıtçı-höömeyci, şair,besteci, halkın arasında “Аrtist” unvanlı - Kızıl-ool Dongakoğlu Sançı tüm yönleriyle mütekamil, zeki-akıllı, yetenekli kişi.

Yaşamı

Kızıl-ool Dongak oğlu Sançı, Övür ilinde höömey okulunun kurucularındandır, Tıva ÖSSC'nin Onur Sanatçısı, şair, besteci ve kültürel bir mümessildir. 1931 yılı Övür kojuunu Çoza akarsuyu yakınındaki Torgalıg köyüne bağlı Kadıır-Tayga yerleşiminde doğmuştur. Çocukluğundan beri büyüklerinden, hikâyeler, masallar, Tıva topraklarının eski zamanlarını meraklıca dinledi ve kendisi için bir hikâye anlatıcısı olan höömeyci'nin bir bilgi katmanını topladı. Höömeyi, Soruktu Kırgıs ve Kombu Ondar'ın seslendirdiği Tıva gırtlak şarkılarının kayıtlarını dinledikten sonra uygulama yapmaya başladı. Boğaz şarkılarının ustalarını dinlerken, iç ruh haline karşılık gelen bireysel performans şeklini bulmaya yöneldi. 1950 yılında Sahalin Adası'nda görev yaparken defalarca askerî birliğin konserlerine katılmış, eşsiz boğaz şarkısıyla dinleyicilerin beğenini toplamıştır. Askerlik sonrası doğduğu köye geldi, yetenekli gençleri topladı, ajitasyon ve kültür grubu "Çadagan"ı oluşturdu. 50'li yıllara doğru, grubuyla birlikte Kızıl'daki parkta ve Tıva Tiyatrosu sahnesinde "yeşil sahnede" gerçekleşen konser programlarına başarıyla katıldı. "Sıgıt"ı, "igil" adlı halk enstrümanının eşliğinde "Dıngıldayım hıldarı deg"(igil telleri gibi") şarkısını 1957'de 26 yaşındayken seslendirdi. Çaa-Suur (Yeniköy) köyünün "Kadıy-Bajı" ajitasyon grubunun amatör konserlerine katıldı. O zamanlar, Kızıl-ool Sançı, köy veterineri olan Iyma Kök-kıs Möngülkızı'nı beğenir ve evlenir. Kızıl-ool, atlara çok düşkündü, her zaman atların binicilik stilleriyle ilgileniyordu. Bu büyük ilgisi, "Dorug-Dayım" şarkısının söz ve müziğinin oluşmasını sağladı. Ayrıca "A'dım" (Atım) dansını sahneledi ve ilk kez seyirciye Tıva Türk atının tüm iç dünyasını koreografide gösterdi. 1957'de, Kızıl-ool ilk kez Tıva cumhuriyetinin dışına seyahat etti. Höömey ile dinleyicileri gittiği yerde etkilemiştir. 1964'te Moskova Kültür Günleri etkinliklerinde Tıva Halk Cumhuriyeti'nin SSCB'ye ile birleşmesinin 20. Yılına özgür Kongre Sarayı'nın salonunu olan Çaykovski Salonu'nda ve I.A. Likhachev Otomobil Fabrikası Kültür Sarayı'nda sahne alır. Handagaytı Kültür Evi'ndeki "Çadagan" topluluğunun bir parçası olarak amatör performansların ödüllü ve diploma sahibi oldu. 1966'da Ulan-Üde'de diploma kazandı. Aynı yıl Tıva ÖSSC'nin Onur İşçisi unvanını aldı. Kızıl-ool tüm Tıva milli enstrümanlarını çaldı. Doşpuluur eşliğinde höömey şarkıları seslendirdi. Devlet Televizyonu ve Radyo Yayıncılık arşivinin altın fonunda, performansı ve onunla yaptığı röportajdaki boğaz şarkılarının kayıtları korunmuştur. "Çoza Hemnin Oglu" (Çoza ırmakoğlu) 1983'te yayımlandı, "Çadagannın Hıldarından" şiirleri koleksiyonu çoğu şarkı oldu. Şiiri lirizm, berraklık, düşüncelerin inceliği ile ayırt edilir. Anadil ve folklor uzmanı Kızıl-ool sanatsal ifade araçlarına ustaca hakimdir. Birçok şiiri halk arasında popüler şarkılar haline gelmiştir ve amatör gösterilerin repertuvarını kültür evlerinde bırakmaz.[1]

Ailesi

Kızıl-ool altı çocuk babasıdır. Oğlu Bejenbil babasının izinden gitti, "Tuva" müzik topluluğunda çalıştı. En büyük kızı Klara Sançı pedagog, "Rusya Federasyonu Genel Eğitim Fahri İşçisi"dir. Öbür kızı Kommuna, ekonomist-muhasebecidir. Oğlu Buyan-Oçur çoban, kızı Saina kültürel bir figür, kızı Karanmaa aşçıdır.[2]

Anıt

Dus-Dag belediyesinde Kırsal Kültür Evi'nin adı Kızıl-ool Sançı'dır.

Literatür

  1. Bаdırgı M. M. Tvоrçеskiе pоrtrеtı hооmеyistоv. – Kızıl GUP «Tıvаpоligrаf», 2008.
  2. Kırgıs Z. K. Tuvinskое gоrlоvое pеniе: еtnоmuzıkоvеdçеskое isslеdоvаniе. – Nоvоsibirsk: Nаukа, 2002
  3. Sаnçı K.D. Çаdаgаnnın hıldаrı. – Kızıl, 1986. – s.5.
  4. Kısıgbаy Dоrju Höömеyji (çurumаl).// Şın, 1965. – iyul 18.
  5. Sаnçı Dеspil-ооl. Çоzа hеmnin ırааjızı. //Şın, 2005.-аprеl 2.
  6. Sаrıglаr Аldın-kıs. Hоmus ışkаş hоyug ünüm…// Şın, 2011. – iyul 9.
  7. Ооrjаk О.H. Çоzа hеmniñ höömеyjizi Sаnçı Kızıl-ооl. Övürnüñ höömеy-sıgıt şkоlаzınıñ ündyеzilеkçizi. Kızıl: "Tıvаpоligrаf", 2014

Kaynakça

  1. ^ "Kızıl-ool Sançı biyografisi". 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "Ailesi". 30 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

Dış bağlantılar

Tıva müziği hakkında 24 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Tuva Cumhuriyeti</span> Rusya Federasyonu’nda Güney Sibiryada özerk bir Türk cumhuriyeti

Tuva Cumhuriyeti veya Tıva Cumhuriyeti ; Rusya Federasyonu’nda Güney Sibirya'da özerk bir Türk cumhuriyetidir. Tuva cumhuriyeti, adını, Türk halklarından biri olan Tuvalardan alır. Tıva Cumhuriyeti olarak da Türkiye Türkçesinde kullanımı vardır. Moğolistan'a komşu olan cumhuriyetin yüzölçümü 170.500 km²'dir. Nüfusu 313.612 kişidir. Konumu ise kuzeyinde Rusya Federasyonuna bağlı Krasnoyarsk Krayı, kuzeybatısında Hakas Özerk Cumhuriyeti, batısında Altay Özerk Cumhuriyeti, güneyinde Moğolistan, doğusunda Buryatya çevrelemiştir. Çevresindeki ülkelere göre Türk nüfusunun en yoğun olduğu Güney Sibirya ülkesidir.

Viktоr Şоgjаpоviç Kök-ооl — Tuva Türkleri arasında ünlü bir oyun yazarı, yönetmen, Tıvа edebiyatının önde gelen yazarlarından biridir. Rusya Sovyet Sosyalist Federasyonu Cumhuriyeti'nin önde gelen, Tıvа Sovyet Sosyalist Özerk Cumhuriyeti'nin milli sanatçısı idi.

<span class="mw-page-title-main">Höömey</span>

Höömey, Tıva Türklerinin ve dolaydaki Türk ve Moğol toplumlarının boğazdan söyledikleri müzik tarzı. Türkçede uluslararası literatürdeki yaygın kullanımla "Hömey" olarak da söylenir.

Aleksey Dügeroğlu Arapçor (Ekim 8, 1925 doğ.) — Tıva şair, folklor derlemecisi. RSFSRnin okullarının ünlü öğretmeni. TÇE üyeliğinde bulunmuştur.

Valeriy Keçiloğlu Monguş – Tıva Cumhuriyeti ulusun höömeycisi denilen değerli unvanın sahibi(1995 yılında), höömey'in esas unsurlarını bilen ünlü bestekâr.

Gennadi Tumat ; (1964–1996) — Tıva Türklerinden müzisyen, şarkıcı, höömeyci yani boğaz şarkıcısı veya gırtlak şarkıcısıır.

<span class="mw-page-title-main">Kaygal-ool Hovalıg</span>

Kаygаl-ооl Hоvаlıg (d. 20 Ağustos 1960) — Tıvа höömеyci, şarkıcı, dünyaca tanınmış «Hün-Hürtü» adlı müzik topluluğunun lideri ve kurucusu. Rusya Federasyonunun ünlü sanatçısı, Tıvа Ulusunun höömеycisi.

<span class="mw-page-title-main">Çirgilçin</span>

Çirgilçin, 1996 yılında Tıva'da gelenekçi müzisyenlerce kurulmuş müzik grubu. Sahnede höömey adlı boğaz şarkısının da söylenmesi müziğe ayrı bir güzellik katar.

Çoduraa Tumat — Tıva kadın höömeyci, «Tıva kızı» adlı kadın müzisyen grubunun kurucusu ve yöneticisi, Tıva Cumhuriyeti'nin ünlü artisi.

Tıva kızı — Tıva Türklerinin oluşturduğu müzik grubu. Grubun özünde kadın höömeycileri ve şarkıcıları bulunur. Onların Tıva'ya özgü şarkı söyleyiş biçimleri olan — höömey-sıgıt ve Tıva ulusunun şarkılarıdır. Bu müzik topluluğu Tıva içindeki höömeyci müzik gruplarından ilk ve tek kadın Tıva müzik grubu olma özelliğine sahiptir.

Artık Höm-Ottuk kızı Hovalıg (12 Mayıs 1951; Sug-Aksı köyü, Süt-Höl kojuunu,Tıva, Çağdaş Tuva edebiyatında eserler vermiş yayıncıdır. Tuva Cumhuriyeti Gazeteciler Birliği Başkanı. Kadınlar için "Ene sözü" gazetesi ve "Kadın" dergisi adıyla yayınlar kurdu.

İgor Köşkendey; 1978 yılının Mayıs 9-da Tıva'da Ulug-Kem'e bağlı Arıskan köyünde doğmuştur – Tıva Cumhuriyeti'nin ünlü şarkıcısı ve bilinen höömeycisidir.

Maksim Dakpay — Tıva sıgıtçı, höömeyci, Tıva Cumhuriyeti'nin sanatçısı.

Höömey Günü veya Höömey bayramı, Tıva Cumhuriyeti'nde her 17 Ağustos günü kutlanan, eşsiz boğaz şarkı söyleme sanatına adanmış bir bayramdır. Tuva Cumhuriyeti'nin kültürel mirası haline geldi.

Tıva Halk Hömeycisi — Tıva ulusal müzik sanatı "höömey"de(boğazdan şarkı söyleme sanatı) onursal bir unvandır. Unvan, Kar Amacı Gütmeyen Kamu Kuruluşu olan "Tıva Cumhuriyeti Höömey Söyleyen Boğaz Sanatçıları Birliği", Tuva Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı ve Tuva Cumhuriyeti Hükûmeti'nin kararı ile Tuva Cumhuriyeti Başkanı Kararnamesi ile atanır.

Tıva Ulusal Orkestrası — Sibirya'nın güney ucunda yer alan Tıva Cumhuriyeti'nin gelişmiş tarihini yansıtır. Yüzyıllar boyunca Tıva, Çin ve Moğol imparatorluklarının bir işgal alanı olmuştur. Din başta olmak üzere Moğolistan ile birçok kültürel bağı paylaşmaktadır. Tıva, 1944 yılında Sovyetler Birliği'ne işgaline maruz kaldı ve Tıva şimdi Rusya Federasyonu'nun içinde özerk cumhuriyettir.

Hürgülek Bayıskılanovna Kongar, Tıva şarkıcı, tiyatro oyuncusu ve Rusya Federasyonu halk sanatçısı.

<span class="mw-page-title-main">Dus-Dag (sum)</span>

Dus Dag sumu, Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Belde anlamında sumu sözü kullanılmaktadır.

Kara-ool Tumat ; 15 Ekim 1935'te Tıva'da Övür'e bağlı Dus-Dag'da doğmuştur – Tıva Cumhuriyeti'nin halk höömeycisidir.

<span class="mw-page-title-main">Çaa-Suur (sum)</span>

Çaa-Suur sumu — Tuva Cumhuriyeti'nde Övür kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir. Sınır bölgesinde yer almaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.