İçeriğe atla

Kökmüş

Kökmüş - Yenisey yazıtlarında adı geçen ve Eski Türkler çağında tarihi bir soy veya boy adı.

Adı

Latin transkripsiyonu kökmüš şeklindedir. "Kökmüş" sözü iki kesimdir. "kök" ile "-müş". Birinci söz renk veya gök anlamını verir, ikinci söz ise -imiş sözü anlamındadır. Gökmüş, maviymiş anlamlarına gelmektedir.

Dil

Eski Türk dili.

Yurdu

Tam olarak yerleri bilinmemektedir. Coğrafya olarak Güney Sibirya denilebilir. Kökmüş adlı boy adı iki yazıt taşınta yazılıdır. Biri, Hakaslar yurdunda: Hoybal yaylası Açura köyünden kuzey-batı tarafa doğru 20 km. ırakta durmaktadır. Е-26 (Oçurı) denilen taştır. Öbürü Tıva'dan, Tıvadan yazıtın bulunduğu eski yeri tam olarak bilinmemektedir. E-50 (Tıva) denilen taştır.

Eski Türk Alfabesi ile

E-50.[1] Minusinsk müzesinde bulunmaktadır. Muz. №42, adlı numaralı yazılı taş olarak durmaktadır.

Yazıların satırları taşa sayı ile yazılmıştır. Latin transkripi şöyledir.

(1) täŋri qanïm älim äsizim-ä

(2) kökmüš tutuq ärdäm üčün särdim

(2a) adïrïldïm-a

(3) tört qadasïm äsiz-e adïrïldïm-a

(4) abïčγa är atïm bägdäki atïm

(5) etrük bän qï...

Tıva Türkçesine birebir tercümesi

(1) дээр хааным элим кударанчыын

(2) көкмүш Тутук ат-алдар ужун ондадым

(2а) адырылдым

(3) дөрт акым хайыраан адырылдым

(4) Абычга эр адым бегдеги адым ...

(5) Этрүк мен кы ...

Tuvaca çeviriye açıklamalar
4. satırda «бегдеги» (Begdegi) demekle «beg» denilen sözden bulunan sıfattır. Satırda «beg adım» diye yazı kalmış diğer harfler silinmiştir.

Dipnotlar

  1. ^ Арын 141-142. E-45 (Tuva). // Тюркские Енисейские эпитафии. Граматика, текстология. / И. В. Кормушин. [отв. ред Д, М. Насилов]; Ин-т языкознания РАН. — М.: Наука, 2008. — 342 с. — ISBN 978-5-02-036260-4

İlgili yayınlar

  1. И. В. Кормушин. Тюркские Енисейские эпитафии: грамматика, текстология. / И. В. Кормушин; (отв. ред. Д. М. Насилов); Ин-т языкознания РАН — М.:Наука, 2008. — 342 с. — ISBN 978-5-02-036260-4(Rusça)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kumuklar</span> Türk etnik grubu

Kumuklar, veya Kumuk Türkleri, Dağıstan, Çeçenya ve Kuzey Osetya'nın yerlisi bir Türk halkıdır Kuzey Kafkasya'daki Türkler arasında en kalabalık olanlardır. 1930'lara kadar Kuzey Kafkasya halkları arasında Kumukça lingua franca olarak kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tofalar</span> Sibiryanın İrkutsk Oblastında yaşayan Türk halkı

Tofalar veya eski literatürde bilinen isimleri ile Karagaslar, Sibirya'nın İrkutsk Oblastı'nda yaşayan Türk halkı. Halk, kökensel, dilsel ve kültürel açıdan Tuva'nın doğusu ile benzemektedir. Çok eskiden Tuva'dan ayrılmış Tuba Türkleri sanılmaktadır. Türk dillerinde f harfi kullanılmamaktadır, bu yüzden bu ad yabancı olanlar tarafından söylenmiş ve Toba kelimesinden bozmadır.

Aynı zamanda "Uyan, Koca Ülke!" olarak da bilinen "Svyaşçennaya voyna" II. Dünya Savaşı'nın en ünlü Sovyet marşlarından biridir. Bestesi, Kızıl Ordu Korosu'nun kurucusu ve Sovyetler Birliği Devlet Marşı'nın bestecisi Aleksandr Aleksandrov'a, sözleri ise Vasili Lebedev-Kumaç'a aittir.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes dilleri</span> Kuzeybatı Kafkas dil ailesinin alt bölümü

Çerkes dilleri, Kuzey Kafkasya’da, Rusya'ya bağlı Adigey, Karaçay-Çerkesya ve Kabartay-Balkarya cumhuriyetleri ile Krasnodar Krayı'nda yerli Çerkeslerin ve bugün Türkiye, Ürdün, Suriye ve İsrail gibi ülkelerde yaşayan diaspora Çerkeslerinin dili ya da lehçeleri birliğidir. Batı (ady) ve Doğu (kbd) olmak üzere her biri resmî olarak dil kabul edilen iki formu bulunur. En yakın akrabası 1992 yılında soyu tükenen Ubıhça [uby], en uzak akrabaları ise Abazaca [abq] ile Abhazca [abk] olup hepsi de Kuzeybatı Kafkas dilleri adıyla bir grupta toplanır. 17. yüzyılda Evliya Çelebi tarafından Çerkesçenin ilk kaydı yapılmıştır. Çerkesçe eklemeli dillerden olup ergatif yapı görülür.

<span class="mw-page-title-main">Murad Adji</span>

Murad Eskenderoviç Adjiev, Sovyet ve Rus bilim insanı, türkolog, araştırmacı yazar. Kadim Türklerin ana vatanı Altay'dan başlayan Büyük Kavimler Göçü tezinin müellifi. Coğrafyacı, Doktorasını iktisat alanında yapmıştır. Doçent. Kumuk kökenli.

<span class="mw-page-title-main">Sekiz Oğuz</span> Türk boylar birliği

Sekiz Oğuz — Türk boylar birliği. «Sekiz oymak».

Leonid Potapov, Rus etnograf, Türkolog. Tarih bilimi doktoru, profesör. Altaylar, Şorlar, Hakaslar, Tıvalar ve Güney Sibirya'nın öteki toplumlarının tarih ve kültürleri üzerine çalışan bilim kişisi. Birçok ödülün sahibi.

Uraankay veya Uranhay - Çin ve Moğolistan'ın kuzey taraflarında ormanlık alanlarda yaşayan genel olarak Türk soyundan gelen uluslara denilen tarihi bir adlandırma. Evenki dilinde uraņkay denilen söz "kişi" diye çevrilmektedir. Saha dilince uraaņhay denilen söz de "kişi" diye çevrilmektedir. Tarihi kaynaklarda orman halkı anlamında kullanılır.

Boris Serebrennikov – Ural-Altay ve Hint-Avrupa dilleri üzerinde çalışmış genel ve karşılaştırmalı dilbilimci. SSCB Bilimler Akademisi akademisyeni, Sovyet dilbilimci. Türk dilbilimci.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan kültürü</span>

Azerbaycan kültürü Azerbaycan'da yaşayan halkların ve Azerbaycan tarihinde yer alan devletlerin kültürü. Bölgede yaşanan siyasi ve askeri olaylar ve Azerbaycan'ın Doğu ve Batı arasında yerleşmesi kültürün gelişimini etkileyen temel faktörlerdir. Azerbaycan Doğu Avrupa ve Batı Asya'dadır ve Avrupa Konseyi üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Yüz Kümül</span>

Yüz Kümül, Eski Türklerde bir boy adı.

Üç Kurıkan veya Kurıkanlar — Eski Türklerde bir boy-oymak adı.

<span class="mw-page-title-main">Tokuz Tabduz</span>

Tokuz Tabduz, Eski Türklerde bir soy veya boy adı.

<span class="mw-page-title-main">Tokuz Ogdamdam</span>

Tokuz Ogdamdam - Eski Türklerde tarihi bir soy veya boy adı ya da yer, yöre, bölge adı.

<span class="mw-page-title-main">Çikler</span>

Çik veya Çikler - Kök Türkler çağında tarihi bir soy veya boy adı.

<span class="mw-page-title-main">Tölesler</span>

Töles veya Töliş (Eski Türkçe: 𐱅𐰇𐰠𐱀 / 𐱅𐰇𐰠𐰃𐰾, Eski Çince: 突利失 / 都呂施 / 突律佽 / 突例 Pehlevice: ṯwlyš), eski bir Türk boyu veya boy birliği.

<span class="mw-page-title-main">Tülberler</span>

Tülber veya Tülüber — Eski Türk tarihindeki bir Türk boyu ya da soyu.

<span class="mw-page-title-main">Tarihi Başkurdistan</span>

Başkurdistan, Ufa ilçesinin Başkurt Ufa bölgesine dönüşümü sonucunda oluşan tarihi ve coğrafi bir bölgedir. Şu anda Başkurdistan Cumhuriyeti, Orenburg ve Çelyabinsk bölgeleri, Tataristan Cumhuriyeti'nin doğu kısmı, Udmurtya'nın güneydoğu kısmı, Perm bölgesinin güney kısmı, Sverdlovsk'un güneybatı kısmı, Kurgan'ın batı kısmı, Samara'nın kuzeydoğu kısmı ve Saratov'un doğu kısmı bu bölgede yer almaktadır.

<i>Etok anıtı</i>

Etok anıtı veya Duka-bek (Dawoqo) anıtı, 2,65 m yüksekliğinde, üzerinde desenler ve oyma yazıtlarla kaplı granit bir anıttır. Yapılış zamanı kesin olarak belirlenememiş olmasına karşın bazı tahminlere göre MS IV. yüzyıldır. kaynaklara göre ise XII. Yüzyıl veya XV'in sonu - XVI. Yüzyılın başı. Anıt, 1773 yılında I. Guldenstedt tarafından Nalçik-Pyatigorsk yolunun sağında, mevcut Etoka köyü yakınlarında keşfedildi. 1881'de anıt Moskova'ya, o zamandan beri 12. Salonda bulunduğu Tarih Müzesi'ne nakledildi.

<span class="mw-page-title-main">Ergek</span>

Ergek Tabiat Parkı, Güney Sibirya'da Krasnoyarsk Krayı'nın güneyinde yer almakta olan bölgesel öneme sahip bir doğal parktır. Özel koruma altındaki tabiat alanı olan tabiat parkı 4 Nisan 2005 tarihinde açılmıştır. Alanı 342.873 hektardır. Batı Sayan'daki Ergek dağ sırtının turizm merkezidir. Büyük Kebeje, Büyük Klüç, Taygiş, Yukarı Buyba, Orta Buyba ve Aşağı Buyba akarsularının kaynağında bulunur. Altay-Sayan ekolojik bölgesi doğa rezervleri ve milli parkları birliğine dahildir.