İçeriğe atla

Kvacvari

Tao-Klarceti bölgesinde tespit edilen bir kvacvari. Norgieli köyü, Fotoğraf: Nikolay Marr, 1904.

Kvacvari (Gürcüce: ქვაჯვარი), Gürcü Hristiyan geleneğinde, haç formunda anıtsal mezar taşına verilen isimdir.[1] Kvacvari kelimesi, taş anlamındaki "kva" (ქვა) ile haç anlamındaki "cvari" (ჯვარი) kelimelerinden oluşur ve "haçtaş" anlamına gelir.[2][3]

Kvacvarinin ucu, mezarın başında sağlam durması için taştan bir kaidenin içine sokuluyordu. Bu anıtsal taş, yaygın olarak mezar taşı olarak kullanılmasına rağmen, ibadet yeri işareti olarak veya önemli bir dinsel olayın meydana geldiği yerde bu olayın anısına da dikiliyordu. Bu türden taşlara erken Hristiyanlık döneminden itibaren Aşağı Kartli ve Yukarı Kartli bölgelerinde rastlanıyordu. Kvacvari üzerinde yazıt da yer alıyordu. Tarihsel Gürcü topraklarının Türkiye sınırları içinde kalan ve Tao-Klarceti olarak adlandırılan bölgedeki örnekler de dahil olmak üzere günümüze az sayıda kvacvari örneği ulaşmıştır.

Tao-Klarceti sınırları içinde, 1904 yılında, Şavşeti ve Klarceti bölgelerini gezen Nikolay Marr, Norgieli’nin (bugün Çakıllar) üst kesiminde, “Kollu Taş” (ქოლიტაში) olarak adlandırılan yerde bir adet beyazımsı bir haçtaş tespit etmiştir. “Kollu Taş” adının “kvacvari”den geldiği, kvacvarilere bu bölgede kollu taş dendiği bu tespitten anlaşılmaktadır. Marr’ın verdiği bilgiye göre Kollu Taş’ta bulunan haçtaşı patlatılmışlar, ancak taş yan yattığı için sağlam kalmıştır. Marr ayrıca Tandzoti köyündeki Ermeni kilisesinin giriş kapısının yan tarafında duvara dayanmış üç büyük haçtaştan söz etmiştir. Bu taşları kilisenin rahibi, o tarihte Türk nüfusun yaşadığı Gulica (bugün Ballı) köyünden getirmişti. Marr, o tarihte Gürcü nüfusun yaşadığı Norgieli köyündeki haçtaşı ayrıca fotoğraflamıştır.[4]

Klarceti ve Şavşeti bölgeleri dışında, ancak Tao-Klarceti sınırları içinde, üzerinde Gürcüce bir yazı bulunan bir haçtaş, Posof ilçesinin Kumlukoz (Ğvime) köyünde arkeolog Sami Patacı tarafından tespit edilmiştir. Bir tarlada bulunmuş bu haçtaşta Gürcü alfabesinin Asomtavruli karakterleriyle yazılmış yazıda "Zakaria" adı geçmektedir. Gürcü tarihçi Buba Kudava'nın „ღმრთისმშობე]ლო, / მ(ეო)ხ / ეყ(ა)ვ / ს(უ)ლ(ს)ა / ზ(ა)ქ(ა) / რ(ია)ს / ა, / ა(მი)ნ“ (Meryem Ana, Zakaria'nın ruhunu koru. Amin.) şeklinde okuduğu yazı 10-11. yüzyıla tarihlendirilmiştir.[5] Tarihsel Eruşeti bölgesinde, bugün Hanak ilçesine bağlı Yukarıaydere’de bir köylünün evinde, köyün Hristiyan geçmişine ait iki eski taş bulunmaktadır. Bunlardan biri kvacvari olup günümüze kırık halde ulaşmıştır. Üzerinde, Gürcüce yakarış metninin bir kısmı yer alır. Gürcü alfabesinin Asomtavruli karakteriyle yazılmış metin „[...] | ლ{ო}ცვ | ას | ამ{ო} | მ{ი}ჴს{ე} | ნ{ე}თ" şeklinde okunmuş ve 13-14. yüzyıllara tarihlendirilmiştir.[6] Tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Thaskurki olan Köroğlu köyünde bulunan "kvacvari"nin alt kolu kırılmıştır. Taştaki Gürcüce Asomtavruli yazıda, Aziz Giorgi'nin birini bağışlaması (წ(მიდა)ო / გ(იორგ)ი / შ(ეიწყალ)ე / გ(ლა)ხ(ა)კი / ???) dileğinde bulunulmaktadır. Bu taş da 13-14. yüzyıllara tarihlendirilmiştir.[7]

Kaynakça

  1. ^ ""ქვაჯვარი" - Gürcistan Parlamentosu Ulusal Kütüphanesi". 29 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2023. 
  2. ^ "ქვა" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 14 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. } ISBN 0-9535878-3-5
  3. ^ "ჯვარი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 3 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. } ISBN 0-9535878-3-5
  4. ^ Niko Mari, Klarceti ve Şavşeti Gezi Günlükleri (შავშეთსა და კლარჯეთში მოგზაურობის დღიურები), Batum, 2015 (Birinci basım: 1911, Petersburg, Rusça), s. 267, 279-280, 457. 9 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-434-11-2
  5. ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2015 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2016, s. 108. 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
  6. ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 46. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
  7. ^ 2017 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2017 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2018, s. 79. 31 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-9-4

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çakıllar, Ardanuç</span> Ardanuç, Artvinde bir köy

Çakıllar, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Şalcı, Şavşat</span> Artvin köyü

Şalcı, Artvin ilinin Şavşat ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Kumlukoz, Posof</span>

Kumlukoz, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Ança Manastırı</span>

Ança Manastırı, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Anca olan İncilli köyünde Orta Çağ'da inşa edilmiş Gürcü Ortodoks manastırıdır. Ança Manastırı, Tao-Klarceti bölgesindeki beş Gürcü piskoposluğundan biri olan Ança Piskoposluğu'nun da merkeziydi.

<span class="mw-page-title-main">Çala Kilisesi (Arpaçay)</span>

Çala Kilisesi, Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı ve eski adı Çala olan Doğruyol köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Köyün merkezinde yer alan ve Meryem Ana'ya adanmış olan kilise, Tao-Klarceti bölgesinde, taş bezeme açısından başta gelen yapılar arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">İskender Paşa Camii (Ardanuç)</span>

İskender Paşa Camii, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesinin idari merkezi olan Ardanuç kasabasının ilk yerleşimi olan Adakale'deki camidir. Cami, Ardanuç Kalesi'ni 1551'de Gürcülerden ele geçiren Çerkez İskender Paşa'nın adını taşımaktadır.

Merenisi Kilisesi veya Merenesi Kilisesi, Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağı Yukarıbakraçlı köyünde eski bir Gürcü kilisesidir.

<span class="mw-page-title-main">Davati Steli</span>

Davati Steli haç formunda kireç taşından mamul bir steldir. Stelin üzerinde Meryem Ana ile baş melekler Mikail ve Cebrail'in de tasvir edildiği birer alçak rölyef ve Gürcüce Asomtavruli yazısıyla yazılmış en eski yazıtlardan biri bulunur. İsa'nın Miraç Yortusu tasvirinin bulunduğu sanılan stelin üst kısmı kırılmış ve kaybolmuştur. 4 ila 5. yüzyıl arasında tarihlenen stel, 1985 yılında Duşeti Belediyesi'nin bir yayla köyü olan Davati'de, Meryem Ana'ya adanmış küçük bir kilisede keşfedilmiştir.

Meredisi Kilisesi veya Meradisi Kilisesi, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Gölebakan köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Günümüzde tamamen ortadan kalkmıştır.

Kotasi Kilisesi, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı ve eski adı Kotasi olan Sabaholdu köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Günümüze kilisenin bazı kısımları ulaşmıştır.

Tzurtzkabi Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Tzurtzkabi olan Aşıkzülali köyü sınırları içinde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesiydi. Piskoposluk merkezi olan kilise yıkılmış, yerinde köyün camisi inşa edilmiştir.

Vardosani Kalesi, tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı ve eski adı Vardosani olan Yamaçyolu köyünün doğusunda megalit yapı kalıntısıdır. Bu yapının yakınında bir kaya üzerinde Gürcüce yazılar tespit edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Oltisi Kilisesi</span> Erzurum ili Oltu ilçesi Oltu Kalesi içerisinde yer alan Orta Çağ Gürcü Kilisesi

Oltisi Kilisesi veya Oltu Kalesi Kilisesi, Erzurum ilinde Oltu kentinin merkezindeki Oltu Kalesi'de Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Odeki Kilisesi, Aşağı Odeki Kilisesi ve Aşağı Odik Kilisesi olarak da bilinir, Erzurum ilinin Tortum ilçesinde, eski adı Odeki olan Aşağıserdarlı köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir.

Petobani Kilisesi, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Petobani olan Kalkankaya köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.

Ğvime Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Ğvime olan Kumlukoz köyünde Orta Çağ'da kalma Gürcü kilisedir.

<span class="mw-page-title-main">Tanzot Kilisesi</span> Artvin Ardanuç Aydınköy Orta Çağ Gürcü Kilisesi

Tanzot Kilisesi, Tandzoti Kilisesi olarak da bilinir, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Tanzot olan Aydınköy'de Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesiydi. 19. yüzyılda bu yapı yıkılmış, yerinde cami inşa edilmiştir.

Veli Kalesi Kilisesi, tarihsel Eruşeti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı ve eski adı Veli olan Sevimli köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Kura Nehri vadisinin üst kesiminin Orta Çağ'daki koruma sisteminin bir parçası olan Veli Kalesi'nin içinde yer alır.

Hozabiri Kilisesi, tarihsel Şavşeti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Çihishevi olan Yanıklı köyünün sınırları içinde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir. Hozabiri Kilisesi, eski Hozabiri köyünün kilisesiydi ve bundan dolayı bu adla anılmaktadır.

Oşkisori Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Uzundere ilçesine bağlı ve eski adı Oşkisori olan Sapaca köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü kilisesidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.